به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ مهمترین عوامل ویروسی در سندرم تنفسی طیور در ایران شامل برونشیت عفونی، نیوکاسل حاد و آنفلوانزای غیرحاد هستند.
در درگیری‌های تنفسی طیور اغلب بیش از یک عامل عفونی دخیل است به‌جز تنوع ژنوتیپی در مورد برونشیت عفونی، باتوجه به عدم تغییرات عمده ژنوتیپی در جدایه‌های نیوکاسل و آنفلوانزای H9N2 در کشور به‌نظر می‌رسد سهل‌انگاری در اقدامات بیوسکوریتی در مرغداری‌ها عامل اصلی همه‌گیری‌ها در سال‌های اخیر است.
کنترل کیفی واکسن‌های تولیدی و وارداتی حاکی از آن است که علت اصلی ناکامی در ایجاد ایمنی در گله‌ها، ناشی از نبود تشخیص صحیح عامل با عوامل اصلی دخیل و درنتیجه استفاده نکردن از واکسن مربوط و نیز ضعف و کاستی در عملیات واکسیناسیون است و نه اثربخشی واکسن‌ها.
مقدمه
بیماری‌های تنفسی طیور در دنیا سالانه خسارت‌های اقتصادی سنگینی به مرغداران وارد می‌آورد.
عواملی همچون ویروس‌های نیوکاسل، برونشیت عفونی، آنفلوانزای پرندگان، لارنگوتراکنیت عفونی و در سال‌های اخیر متاپنوموویروس پرندگان و نیز عوامل باکتریایی مانند مایکوپلاسماها و اشریشیاکولی بیماری‌زا در طیور نقش عمده‌ای در رخداد سندرم تنفسی طیور ایفا می‌کنند.
به جز برونشیت عفونی که با سروتیپ‌های متنوع، انتشاری جهانی دارد، پراکندگی عوامل ویروسی دیگر از کشوری به کشور دیگر و از یک قاره به قاره دیگر کاملا متفاوت است.
در ایران نیز سندرم تنفسی طیور از دیرباز به‌وسیله عوامل مختلف یکی از دغدغه‌های اصلی بهداشتی در صنعت طیور بوده است.
به‌نظر می‌رسد این مشکل در سال‌های اخیر به‌دلیل افزایش تراکم داخل واحدی و بین واحدی در سطح کشور بیش از پیش در مقابل مرغداران، دامپزشکان و دیگر دست‌اندرکاران عرض‌اندام کند.
باتوجه به لزوم شناخت کافی از عوامل مؤثر در رخداد کمپلکس تنفسی طیور برای کنترل و مبارزه کارآمد با آن، دفتر مبارزه با بیماری‌های طیور، زنبورعسل و کرم ابریشم سازمان دامپزشکی کشور را در سال ۱۳۹۲ بر آن داشت تا در تکمیل تمامی مطالعه‌های محدود زمانی، مکانی و عاملی گذشته، مطالعه جامعی را در سطح کشور و در یک بازه زمانی دوساله در این خصوص انجام دهد.
در این مقاله به نتایج کلی این مطالعه و از آن مهم‌تر عوامل دخیل در رخداد سندرم تنفسی و راه کار کنترل با آن اشاره می‌شود.
شرح مطالعه
بین سال های ۹۳-۱۳۹۲ از ۲۶۶ گله نیمچه گوشتی از سراسر کشور با نشانه‌های تنفسی و تلفات بالا نمونه‌برداری شد.
انتخاب فارم‌های مورد نمونه‌برداری از هر استان ازطریق محاسبه‌های آماری و بر اساس جمعیت طیور گوشتی و میزان شیوع درگیری‌های تنفسی در هر استان صورت پذیرفت. بنابراین، در این مطالعه ۳۲ استان کشور در تمام فصول مورد نمونه‌برداری قرار گرفتند.
در این مطالعه ۳۲۱۲ نمونه سواب نای و ۸۷۹ نمونه بافت از این واحدها به همراه تکمیل فرم پرسش‌نامه اپیدمیولوژی مربوط اخذ و در آزمایشگاه مرکز تشخیص سازمان دامپزشکی کشور مورد آزمایش‌های مولکولی برای تشخیص عوامل درگیرکننده دستگاه تنفس ازجمله ویروس حاد نیوکاسل، برونشیت عفونی، آنفلوانزای غیرحاد H9N2 و متاپنوموویروس قرار گرفتند.
نتایج مطالعه بیانگر آلودگی 49 درصدی با ویروس فیلد برونشیت عفونی، 40 درصد آلودگی با ویروس حاد نیوکاسل، ۲۸ درصد آلودگی با ویروس آنفلوانزای غیرحاد H9N2 و ۱۸درصد آلودگی با متاپنوموویروس پرندگان بود.
نتایج مطالعه‌های آنالیز فیلوژنیک ویروس‌های شناسایی شده بیانگر آن است که ویروس‌های نیوکاسل در این مطالعه در گروه VIld، ویروس‌های آنفلوانزای H9N2 در گروه G1 بوده و در ویروس‌های برونشیت تعیین هویت شده ژنوتیپ‌های ماساچوست، واریانت ۲ خاورمیانه، واریانت‌های ایران، 793/B و QX شناسایی شد.
درمورد ویروس نیوکاسل تغییرات نوکلئویدی قابل‌توجهی در توالی ناحیه تقسیم (Cleavage Site) پروتئین F نسبت به ویروس‌های مربوط به مطالعه‌های قبلی صورت نگرفته است.
در خصوص آنفلوانزا، آنالیز نتایج تعیین توالی ژنتیکی(N) ناحیه تقسیم ژن(H) بیانگر آن است که اگرچه ویروس‌های مورد مطالعه همچنان در گروه G1 فرار گرفتند ولی به‌نظر می‌رسد برخی تغییرات ژنتیکی در تعدادی از ویروس‌های مورد شناسایی اتفاق افتاده است.
بر اساس آنالیز فیلوژنی بخشی از ژن SI ویروس های مورد مطالعه، سروتیپ غالب ویروس برونشیت عفونی در این بررسی از گروه ویروس‌های واریانت ۲ خاورمیانه بوده است.
جمع‌بندی
نتایج این مطالعه بیانگر شیوع نسبتاً بالای ویروس‌های تنفسی در سندرم تنفسی طیور است که این امر با یافته‌های مطالعه‌های انجام شده قبلی در برخی استان‌های کشور کم وبیش مشابهت دارد.
همچنین، نتایج آزمایش‌های انجام شده روی نمونه‌های ارسالی دال بر دخالت بیش از یک عامل در رخداد سندرم تنفسی است.
باتوجه به نبود مشاهده تغییرات قابل‌توجه بر اساس آنالیز ژن‌های مورد مطالعه در مورد ویروس‌های نیو کاسل و H9N2 نیز تنوع ژنوتیپی ویروس‌های برونشیت عفونی دخیل در این عارضه در مقطع زمانی مذکور به‌نظر می‌رسد که توجه به جنبه‌های مختلف امنیت زیستی و بهداشتی از زمان آماده‌سازی واحد و پیش از ورود جوجه یکروزه به سالن تا پس از خروج نیمچه گوشتی از سوی مرغدار و نیز توجه بیش از پیش دامپزشکان به این نکات ساده اما مهم، راه را برای کنترل اصولی سندرم تنفسی هموارتر کند.
از این میان، توجه به اصول پاکسازی و ضدعفونی، کنترل حشرات و جوندگان، انتخاب صحیح واکسن و اجرای صحیح واکسیناسیون و کاهش عوامل و بیماری‌های تضعیف‌کننده ایمنی مانند استرس، مایکوتوکسین‌ها از اهمیت ویژه برخوردار هستند.
واژگان کلیدی: سندرم تنفسی، نیوکاسل برونشیت عفونی، آنفلوانزای پرندگان، طیور
دکتر سید علی غفوری (دفتر مبارزه با بیماری های طیور، زنبور عسل و کرم ابریشم سازمان دامپزشکی کشور)