به گزارش «سرویس آموزشی» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ پرمیکس ترکیبی از ویتامین‌ها، مواد معدنی، دارو، مکمل و کریر است. هدف از تولید، به‌دست آوردن یک ترکیب یکنواخت است. یک مدیریت کنترل کارآمد بایستی دارای سه ویژگی و مشخصه که البته با هم نیز ارتباط دارند باشد؛
• طرح و الگوی کیفیتی (احتیاجات و نیاز مشتری)
• کنترل کیفیت (ارزیابی در برابر استانداردها)
• بهبود کیفیت (عیب‌یابی و اصلاح)
فرآیند تولید پرمیکس شامل بخش‌های زیر است:
الف) مواد خام و اولیه
1- انتخاب و مشخصات
۲- خرید
۳- دریافت و انبارداری
۴- نمونه‌برداری و آنالیز
۵- فرآوری
ب) فرمول‌نویسی
ج) وزن کردن
د) میکس کردن
ه) بسته بندی
و) برچسب‌گذاری
ز) انبار کردن محصول نهایی
ب) فرمول‌نویسی
از مراحل بسیار مهم در فرایند تولید پرمیکس است. افراد خبره و با دانش در زمینه ریزمغذی‌ها و تکنولوژی پودر این کار را انجام می‌دهند. یک فرمول‌نویس باید مواردی از قبیل خصوصیات فیزیکی و شیمیایی، قابلیت زیست فراهمی، واکنش‌پذیری و اثر متقابل بین مواد در میکس و تأثیرات اقتصادی بر محصول نهایی را مدنظر قرار دهد.
مشخصات فیزیکی
مواد یک اندازه، یک حجم و یک شکل جهت تولید یک محصول یکنواخت به‌خوبی با هم مخلوط می‌گردند. بدین ترتیب احتمال تفکیک و جدایی نیز به حداقل می‌رسد. به‌عنوان مثال مواد معدنی همواره در مقادیر و اندازه‌های بزرگ در طبیعت وجود دارند، در حالی که ویتامین‌ها غالبا به‌صورت پودری و ریزدانه می‌باشند.
دستیابی به ترکیبی یکنواخت از این دو معمولا مشکل است. با این حال برای دستیابی به یک ترکیب یکنواخت بایستی مواد معدنی را به اندازه دلخواه فراوری نمود. جریان پذیری و روانی محصول در هنگام جابجایی نقش مهمی را ایفا می کند. جریان‌پذیری ضعیف باعث اتصال و تشکیل توده و کاهش کیفیت محصول در جابجایی‌ها شده و در مقابل روان بودن بیش از حد نیز باعث هدرروی و ریختن محصول می‌شود.
ویژگی‌های شیمیایی
در فرمول‌نویسی یک پرمیکس با کیفیت بایستی قدرت و توانایی ویتامین‌ها، مواد معدنی و داروها مدنظر قرار گیرد. فرمول‌نویس بایستی بر اساس نظر مشتری، ریزمغذی‌های آنالیز شده را وارد فرمول نماید. هیچ ماده‌ای نباید بدون داشتن آنالیز اولیه وارد پرمیکس شود، بیش بود یا کمبود هر جزء می‌تواند اثرات جبران‌ناپذیری را بر عملکرد دام هدف وارد آورد.
انتخاب کریر و مقدار آن در پرمیکس از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. به‌طور کلی بهتر است مقداری کافی برای کریر در نظر گرفت تا بدین ترتیب هرگونه واکنشی را بین مواد اصلی پرمیکس به حداقل رساند. یک کریر مناسب بایستی دارای ویژگی‌های زیر باشد:
١- بار الکتریکی موجود در برخی از مواد را خنثی نمایند.
۲- واکنش شیمیایی ایجاد نکند.
٣- ازنظر چگالی، شکل و اندازه با دیگر مواد موجود در پرمیکس یکسان بوده تا در فرایند مخلوط سازی مشکلی (میکس) ایجاد نکند.
۴- آب را از دیگر مواد خام گرفته و از طریق کاهش فعالیت آب به پایداری پرمیکس کمک کند.
۵- جریان‌پذیری خوبی داشته باشد.
پرمیکس‌های خوب معمولاً ترکیب‌های مشخصی از چندین کریر هستند. کریرهای آلی جاذب رطوبت بوده، در حالی که کریرهای معدنی در راستای چگالی پرمیکس به‌کار می‌روند. یک فرمول‌نویس بایستی تمامی موارد بالا را مدنظر قرار دهد. او همچنین بایستی هنگام تهیه لیست بچ به موارد زیر توجه داشته باشد
• احتیاجات غذایی
• انتخاب مواد
• کیفیت مواد
• کاستی‌ها و نواقص در فرایند تولید
• میزان مواد آزاد و میزان آنتی‌اکسیدان‌ها
• درصد کریر
• مواد بسته‌بندی شده
• فهرست مواد
تولید یک پرمیکس بایستی تحت نظر یک نیروی خبره بوده و با لیست و صفحه بچ مطابقت داشته باشد.
اطلاعات زیر بایستی در صفحه بچ درج گردند:
• نام پرمیکس
• کد پرمیکس
• تاریخ تولید
• شماره بچ
• اندازه بچ
• لیست ترکیبات
• شماره بچ ترکیبات
• ترتیب میکس ترکیبات
• مقدار دقیق ترکیبات مصرفی
• نام میکسر و زمان میکس
• دستورالعمل‌های بسته‌بندی و میکس
• دستور مصرف
رعایت تمام موارد فوق، به پیگیری محصول در صورت شکایت یا مرجوع شدن کمک می‌کند.
|
جدول ۲- مشخصات فیزیکی و شیمیایی |
|
ویژگی‌های فیزیکی |
ویژگی‌های شیمیایی |
|
اندازه |
پتانسیل |
|
شکل |
خلوص |
|
چگالی |
اسیدیته |
|
جریان‌پذیری |
واکنش‌پذیری |
|
تراکم‌پذیری |
پایداری |
|
جدول ۳- انواع کریرهای مورد استفاده در پرمیکس |
|
کریرهای آلی |
کریرهای معدنی |
|
سبوس گندم |
کربنات کلسیم |
|
پوسته برنج |
مونو و دی کلسیم فسفات |
|
پوسته ذرت |
زئولیت |
|
کنجاله سویا |
سیلیس |
|
لاکتوز |
نمک ریز دانه |
ج) وزن کردن
وزن کردن نیز در تولید پرمیکس اهمیت دارد. علیرغم یک فرمول خوب، رسیدن به میزان مطلوبی از مواد مغذی در پرمیکس بدون وزن کردن دقیق مشکل خواهد بود. افزودن مقادیری اضافی از ویتامین‌ها، علاوه بر اینکه عملکرد را بهبود نمی‌دهد، باعث افزایش قیمت تمام شده گشته و در مقابل، کم کردن آن موجب افت عملکرد دام هدف می‌شود. دقت در وزن کردن برخی ترکیبات مانند سلنیوم بسیار مهم بوده و هر اشتباهی ممکن است باعث مسمومیت گردد. ظرفیت و دقت ترازو رابطه عکس باهم دارند. به‌عنوان یک قانون؛ دقت یک ترازو بیشتر از 0/1 درصد از ظرفیتش نیست.
تفاوت زیادی در میزان استفاده از مواد ریز مصرف در پرمیکس‌ها وجود دارد. بایستی بر اساس میزان مصرف از ترازوهای مختلف با دقت‌های متفاوت استفاده کرد.
ترازوها بهتر است روزانه قبل از شروع وزن‌گیری با وزنه‌های استاندارد کالیبره شوند. همچنین بایستی قبل و بعد از استفاده، تمیز شده و حداقل سالی دو بار مورد بازبینی کلی قرار گیرند.
|
جدول ۴- انتخاب ترازو براساس کاربرد محصول |
|
ترکیبات |
رنج و دامنه ترازو (کیلوگرم) |
دقت (گرم) |
|
ویتامین‌های E ،D3 ،A، کالپان و مواد معدنی کم مصرف |
1 تا 300 |
100 |
|
ویتامین‌های K ،B، کبالت، بد، مولیبدن و سلنیوم |
0/5 تا 20 |
20 |
|
اسیدهای آمینه، مواد معدنی، کریرها |
100 تا 1000 |
1000 |
ه) بسته‌بندی
اولین هدف در بسته‌بندی، حفظ کیفیت و ثبات ریزمغذی‌های موجود در پرمیکس است. بسته‌بندی نادرست منجر به کاهش شدید تاثیر و بهره‌وری مواد تشکیل‌دهنده پرمیکس می‌شود. انتخاب و طراحی بسته‌بندی و مواد به کار رفته در آن به شرایط آب و هوایی منطقه بستگی داشته و بایستی دارای شرایط زیر باشد:
• مانع در برابر ورود نور، رطوبت و هوا
• عدم ایجاد واکنش شیمیایی با محصول
• دارای سطح مناسبی برای چاپ
• دارای مقاومت کافی در اثر فشارهای وارده از طریق جابجایی و ...
برخی از موادی که در بسته‌بندی به کار می‌روند شامل؛ ظروف شیشه‌ای، فویل آلومینیومی، کاغذ و پلاستیک می‌باشند. بهترین نوع بسته‌بندی استفاده از فویل آلومینیومی همراه با چند لایه کاغذ است، که مانع از ورود نور، رطوبت، هوا و بو می‌باشند. در صورتی که ترکیبات و اجزای تشکیل‌دهنده حساس بوده و ازنظر قیمتی نیز محدودیتی وجود نداشته باشد، فویل آلومینیومی بهترین گزینه است .
و) برچسب‌گذاری
برچسب‌گذاری پرمیکس دو هدف را تامین می‌کند:
١- اطلاعات کاملی را در مورد پرمیکس در اختیار می‌گذارد.
۲- مشخصات پرمیکس را دربر داشته و باعث می‌شود با دیگر پرمیکس‌ها اشتباه نگردد.
پرمیکس‌هایی که برای دام‌های مختلف به‌کار می‌روند لازم است رنگ‌های مختلفی نیز داشته باشند. یک برچسب بایستی دارای اطلاعات زیر باشد:
• نام پرمیکس و ترکیبات
• دز مصرف
• وزن خالص به کیلوگرم
• ملاحظات قانونی
• تاریخ تولید به ماه و سال
• تاریخ انقضا به ماه و سال
• شماره بچ
• شرایط نگهداری و دستورالعمل استفاده
• نام و آدرس تولیدکننده به همراه لوگو
• توجهات (در صورت لزوم)
به جهت اینکه مشتری همواره به برچسب روی محصول توجه می‌کند، بایستی عنایت ویژه‌ای به این موضوع داشت. هرگونه اشتباه ممکن است بر عملکرد دام هدف تاثیر منفی بگذارد.
ز) انبار کردن محصول نهایی
انبارداری و شرایط قبل از ترخیص و بارگیری نیز تاثیر به‌سزایی بر کیفیت محصول نهایی دارد. موارد زیر در مورد نگهداری و انبار پرمیکس پیشنهاد می‌شوند:
• دما و رطوبت بایستی همواره کمتر از حد مجاز باشند.
• محوطه بایستی تمیز، نورگیر و در معرض هوای سالم و پاک باشد.
• کیسه‌های پرمیکس بایستی بر روی پالت‌ها قرار گیرند و نباید بیشتر از ۱۰ کیسه روی هم گذاشته شود.
• چینش و طراحی بایستی به گونه‌ای باشد که بتوان به راحتی قانون اولین ورود اولین خروج را اجرا نمود. بدین صورت که قدیمی‌ترین بسته‌ها زودتر تخلیه شوند.
• محل پرمیکس‌های تاریخ گذشته و مرجوعی بایستی جدا درنظر گرفته شود.
• راهروها و محل‌های عبور و مرور بایستی همواره تمیز و بدون ناهمواری باشند.
• توالت‌ها و آبروها بایستی جدا از محل انبار و نگهداری پرمیکس‌ها باشند.
• منطقه عاری از جانوران موذی و جوندگان باشد.
• عدم نگهداری و انبار کیسه‌های بدون برچسب
نگهداری در چنین شرایطی مشتری را به خرید و استفاده از محصول ترغیب می‌کند.
محمدعلی خبیری (فوق لیسانس تغذیه طیور، عضو گروه تحقیق و توسعه شرکت جوانه خراسان)