به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ مونوکلسیم فسفات بعنوان مکمل کلسیم و فسفر در تغذیه دام و طیور مورد استفاده قرار مى‌گیرد. قابلیت جذب مونوکلسیم فسفات کریستاله (4 ـ 8 درصد) است درجه کارائى Lpliciency یا Degrecol در مونوکلسیم فسفات کریستاله 125 ـ 110 مى‌باشد. مونوکلسیم فسفات که داراى 9/16 درصد کلسیم و 6/24 درصد فسفر باشد در مقایسه با دى کلسیم فسفات با 24 درصد کلسیم و 18 درصد فسفر داراى ارزشى برابر 136درصد بوده یعنی باتوجه به میزان فسفر مونوکلسیم فسفات ارزش آن 36 درجه بیشتر از دى کلسیم فسفات مى‌باشد لذا با توجه به بالا بودن میزان فسفر و قابلیت حلالیت بیشتر مونوکلسیم فسفات و همچنین فراوانى منابع کلسیم در داخل کشور خرید مونوکلسیم هیدراته از خارج از کشور توصیه مى‌شود.
لازم به توضیح است که در تغذیه نشخوارکنندگان مى‌توان از مونو و دسى و ترى کلسیم فسفات استفاده نمود زیرا در شبکه نشخوارکنندگان دسى و ترى کلسیم براحتى شکسته و تبدیل به هونو مى‌شود ولى در تغذیه طیور این امر متفاوت است و با اضافه کردن کلسیم به راحتى مى‌توان کلسیم و فسفر جیره را بالانس کرد.
اهمیت کلسیم و فسفر در تغذیه دام و طیور
دام و طیور همانگونه که براى ادامه حیات و بازدهى مناسب نیازمند منابع پروتئین و انرژى هستند نیاز مبرمى نیز به مواد معدنى و در رأس آن کلسیم و فسفر دارند کلسیم در انعقاد خون ـ فعالیت فیزیولوژیکى قلب، تبادلات سلولى، فعالیت عصبى و عضلانى، ساختمان استخوان و دندان و تخم‌مرغ در تولیدمثل نوبارورى فعالیت صحیح دستگاه گوارش و دیگر بخش‌هاى بدن نقش ارزنده‌اى دارد فسفر در تشکیل بافت عصبى، تولیدمثل و آبستنى، اشتها و فعالیت گوارشى، تشکیل بافت استخوانى و دیگر بافت‌هاى کلسیم‌دار نقش ارزشمند دارد.
عوارض کمبود کمبود کلسیم و فسفر در دام
1ـ نرمى استخوان در دام‌هاى جوان پارانشیم
2ـ شکننده شدن استخوان در دام‌هاى بالغ یا استئومالامى
3ـ بیمارى تب شیر یا فلجى در دام‌هاى بالغ
4ـ بیمارى انحراف اشتها یا پیکا که سبب بلغ اشیاى غیرمغذى توسط دام مى‌شود
5ـ کاهش رشد و تولید
6ـ نازائى
7ـ کاهش مقاومت در برابر بیماری‌ها و خونریزى
عوارض کمبود کلسیم و فسفر در طیور
1ـ نرمى استخوان و فلج در جوجه‌ها، شکنندگى استخوان در مرغ‌هاى مسن
2ـ کاهش اشتها و ضریب رشد و تولید
3ـ افزایش میزان لنبه و شکستگى تخم‌مرغ
4ـ کاهش تولید جوجه در کارخانه‌هاى جوجه‌کشى
5ـ تلفات به علت فلج، کاهش کارایى قلب، عضلانى، استخوانى و بى‌اشتهایى
مزایاى حضور منابع کلسیم و فسفر در جیره دام
1ـ استخوان‌بندى محکم و سلامت بدنى
2ـ افزایش تولید و ترشح شیر
3ـ افزایش بارورى و آبستنى
4ـ افزایش اشتها و بازدهى مناسب تولید
5ـ عملکرد متعادل دستگاه‌هاى عصبى، عضلانى و گوارشى
مزایاى وجود منابع کلسیم و فسفر در جیره طیور
1ـ استخوان‌بندى محکم و مقاوم
2ـ افزایش اشتها
3ـ افزایش بازدهى تولید در طیور گوشتى و تخمگذار
4ـ کاهش میزان لنبه و شکستگى تخم‌مرغ
5ـ افزایش تولید جوجه در فارم‌هاى مرغ مادر
بیشتر بدانیم:
نقش مواد معدنی در جیره غذایی طیور
حفظ عملکرد مرغ‌های تخمگذار مسن
فلج زایمان گاو یا تب شیر (Milk fever) کاهش کلسیم خون
منابع تأمین‌کننده کلسیم و فسفر
1ـ فسفر و کلسیم با منشاء گیاهى: در مواد غذایى مانند گندم، جو و غیره این منابع در طیور به علت صفود اسیدفیتیک قابلیت جذب نداشته و ارزش غذایى ندارد در دام نیز از کم ارزش‌ترین منابع به شمار مى‌آید
2ـ استخوان: این منابع اولاً به علت این که عموماً در شرایط غیربهداشتى و کارگاه‌هاى سنتى تهیه مى‌شود از منابع بیمارى‌زا و خطرناک هستند ثانیاً در هر شرایطى تهیه مى‌شوند به احتمال انتقال بیماری‌هاى خطرناکى مثل شاربن و (BSE) غیرقابل اعتماد است
3ـ مونو و دى کلسیم فسفات: از بهترین منابع تأمین‌کننده کلسیم و فسفر بوده و قابلیت جذب بسیار بالایى دارند.
کلسیم: کلسیم از عناصر پر نیاز در تغذیه دام و طیور است و فراوان‌ترین عنصر معدنى در بدن حیوانات مى‌باشد. این عنصر جز مهمى از اسکلت و دندان‌ها بوده به طورى که 99 درصد از کل کلسیم بدن در این بخش‌ها یافت مى‌شود علاوه بر آن کلسیم بخش ضرورى از سلول‌هاى زنده و مایعات بافتى است کلسیم براى فعالیت تعدادى از سیستم‌هاى آنزیمى شامل آنزیم‌هاى لازم براى انتقال پیام‌هاى عصبى و خصوصیات انقباضى ماهیچه‌ها ضرورى است این عنصر همچنین با انعقاد خون در ارتباط است در خون کلسیم در بخش پلاسما وجود دارد پلاسماى پستانداران معمولى حاوى 80 تا 120 میلى‌گرم کلسیم در لیتر بوده اما در مرغ‌هاى تخمگذار بین 300 تا 400 میلى‌گرم در لیتر است.
علائم کمبود کلسیم: در صورت کمبود کلسیم در جیره حیوانات جوان در حال رشد استخوان بخوبى تشکیل نشده و وضعیتى موسوم به ریکتز ایجاد مى‌گردد.
علائم رکیتز عبارتند از: استخوان‌هاى به شکل مفاصل، لنگش و اشکال در راه رفتن در حیوانات بالغ
کمبود کلسیم موجب استئومالاشیا مى‌شود که طى آن کلسیم موجود در استخوان باز جذب شده اما جایگزین نمى‌گردد در استئومالاشیا استخوان‌ها ضعیف شده و براحتى مى‌شکنند در مرغ‌ها علائم کمبود عبارتند از: نرمى منقار و استخوان‌ها تاخیر در رشد و پاهاى قوسى شکل. تخم‌ها پوسته‌اى نازک داشته و تولید تخم‌مرغ ممکن است کاهش یابد.
علائم ذکر شده براى ریکتز و استئومالاشیا منقضى به کمبود کلسیم نبوده و همچنین مى‌تواند از کمبود فسفر، نسبت غیرطبیعى کلسیم به فسفر ناشى شود آشکار است که چندین عامل مى‌تواند مسئول کلسیمى شدن غیرطبیعى استخوان‌ها باشند.
تب شیر وضعیتى است که در اغلب گاوهاى شیرى پس از زایمان رخ مى‌دهد مشخصه این حالت کاهش سطح کلسیم سرم، تنش‌هاى ماهیچه‌اى و در موارد شدید فلج و بى‌حسى است دلیل واقعى هیپوکلسیمى همراه با تب شیر مبهم بوده اما عموماً به نظر مى‌رسد که با آغاز شیردهى غده پاراتیروئید قادر به نشان دادن عکس‌العملى بقدر کافى سریع جهت افزایش جذب کلسیم از روده براى برآورده نمودن نیاز اضافى حیوان نسبت سطوح طبیعى کلسیم خون را مى‌توان توسط تزریق داخل وریدى گلوکونات کلسیم مجدداً ایجاد نمود اما ممکن است این عمل همیشه اثرى بادوام نداشته باشد تحقیقات نشان داده است که در طى دوره خشکى پرهیز از مصرف مقادیر زیاد کلسیم با حفظ سطوح جیره‌اى کافى از فسفر بروز تب شیر را کاهش مى‌دهد در پیشگیرى عملى از تب شیر استفاده از جیره‌هاى با کلسیم پایین براى افزایش جذب کلسیم مستلزم پیش‌بینى زمان صحیحى از زایمان بوده و در غیر این صورت ممکن است کمبود کلسیم رخ دهد.
منابع کلسیم
شیر و محصولات سبز پررنگ بخصوص لگوم همه منابع خوبى از کلسیم بوده غلات و ریشه‌ها از این نظر منابع فقیرى محسوب مى‌شوند فرآورده‌هاى فرعى حیوانى حاوى استخوان مانند پودر ماهى و پودر گوشت و استخوان منابع عالى از کلسیم هستند.
مکمل‌هاى معدنى که اغلب در حیوانات مزرعه به خصوص حیوانات شیرده و مرغ‌هاى تخمگذار به کار مى‌رود عبارتند از: سنگ آهک آسیاب شده، آرد استخوان بخار داده شده و مونوکلسیم فسفات و دى کلسیم فسفات در صورت استفاده از سنگ کلسیم فسفات در جیره حیوانات اطمینان از عدم وجود فلور در آنها مهم بوده زیرا در غیر این صورت ممکن است چنین مملکى مسمومیت‌زا باشد وجود سطوح بالاى چربى در جیره حیوانات تک معده‌اى باعث تشکیل صابون‌هاى کلسیمى اسیدهاى چرب شده قابلیت جذب کلسیم را کاهش مى‌دهد.
نسبت کلسیم به فسفر در جیره
هنگام استفاده از مکمل‌هاى کلسیمى در حیوانات باید به نسبت کلسیم به فسفر جیره توجه داشت زیرا یک نسبت غیرطبیعى ممکن است به اندازه کمبود هر یک از عناصر در جیره مضر باشد. نسبتى بین کلسیم به فسفر که به نظر مى‌رسد بیشترین مطلوبیت را براى حیوانات مزرعه به جز طیور دارد عموماً در دامنه 1 به 1 یا 1 به 2 است. با این حال شواهدى موجود است مبنى بر اینکه نشخوارکنندگان قادر به تحمل نسبت‌هاى بالاترى هستند مشروط به آنکه احتیاجات فسفر آنها تأمین گردد. براساس مقادیر احتیاجات کلسیم و فسفر نشخوارکنندگان، منتشر شده توسط کمیته فنى مسئول کار بر روى مواد مغذى وابسته به انجمن تحقیقات کشاورزى و خوراک احتیاج به فسفر در بعضى از شرایط مى‌تواند بیش از کلسیم باشد نسبت کلسیم براى مرغ‌هاى تخمگذار بسیار بزرگ‌تر است زیرا آنها به مقادیر زیادى از این عنصر براى تولید تخم نیاز دارند کلسیم معمولاً به صورت سنگ آهک آسیاب شده مخلوط با جیره یا ریگ‌هاى آهکى به‌طور آزاد در اختیار مرغ‌هاى تخمگذار قرار مى‌گیرد.
فسفر: فسفر نسبت به سایر عناصر معدنى داراى بیشترین وظایف شناخته شده در بدن حیوانات است فسفر در فسفولیپیدها، فسفوپروتئین و اسیدهاى نوکلئیک وجود دارد این عنصر طى متابولیسم انرژى در تشکیل قندهاى فسفاته و آدنوزین دى و ترى‌فسفات نقش حیاتى ایفا مى‌کند. فسفر موجود در بدن حیوان نسبتاً کمتر از کلسیم است در حالى که 99 درصد از کلسیم موجود در بدن استخوان‌ها و دندان‌ها وجود دارد نسبت فسفر در این سازه‌ها در حدود 85 ـ 80 درصد از کل فسفر بدن است.
علائم کمبود فسفر در دام
نواحى گسترده از خاک‌هاى با کمبود فسفر در سر تا سر دنیا بخصوص در مناطق گرمسیرى و نیمه گرمسیرى وجود دارد و به‌نظر مى‌رسد کمبود این عنصر شایع‌ترین و از نظر اقتصادى مهمترین مورد از عوارض مربوط با مواد معدنى است که دام‌هاى در حال چرا را تحت تأیید قرار مى‌دهد.
همانند کلسیم، فسفر نیز براى تشکیل استخوان مورد نیاز بوده و کمبود آن مى‌تواند منجر به ریکتز یا استئومالاشیا شود پیکا یا گندخوارى در گاوها هنگامى که در جیره آنها کمبود فسفر وجود دارد ملاحظه شده است حیوانات مبتلا داراى اشتها غیرطبیعى بوده و چوب، استخوان، پارچه و سایر مواد خارجى را مى جوند پیکار منحصراً نشانه‌اى از کمبود فسفر نیست زیرا ممکن است توسط عوامل دیگرى نیز ایجاد شود به‌وسیله تجزیه سرم خون ممکن است به شواهدى از کمبود فسفر دست یافت که در این حالت میزان فسفر پایین‌تر از حد طبیعى را نشان مى‌دهد در کمبود مزمن فسفر حیوانات ممکن است داراى مفاصلى خشک و عضلانى باشند.
مصرف جیره‌اى با فسفر پایین، همچنین، با بارورى ضعیف و اختلالى آشکار در تخمدان‌ها همراه است که باعث مهار، کاهش‌یابى نظمى در مخلى مى‌گردد. نمونه‌هاى زیادى از سراسر دنیا وجود دارد که مکمل‌سازى فسفر باعث افزایش بارورى در گاوهاى در حال چرا شده است در گاوها کمبود این عنصر همچنین ممکن است تولید شیر را کاهش دهد رشد پایین‌تر از حد طبیعى در حیوانات جوان و افزایش وزن زنده پایین در حیوانات بالغ، علایمى مشخص از کمبود فسفر در همه گونه‌ها هستند کمبود فسفر معمولاً در گاوها نسبت به گوسفندان رایج‌تر است زیرا گوسفند تمایل به روش چراى انتخابى‌ترى داشته و بخش‌هاى در حال رشد گیاهان که از نظر فسفر غنى‌تر هستند را انتخاب مى‌نماید.
منابع فسفر
شیر، دانه‌هاى غلات، پودر ماهى و فرآورده‌هاى گوشتى حاوى استخوان، منابع خوبى از فسفر بوده اما میزان عنصر در علوفه خشک و کاه‌ها عموماً بسیار پایین است توجه زیادى به قابلیت دسترسى فسفر شده است بیشتر فسفر دانه‌هاى غلات به شکل فیتات‌ها که نمک‌هاى اسیدفیتیک (مشتقى از اسید فسفریک) هستند وجود دارد.
فیتات‌هاى نامحلول کلسیم و منیزیم در غلات و سایر فرآورده‌هاى گیاهى وجود دارند آزمایش‌هاى انجام گرفته با جوجه‌ها نشان داده است که فسفر موجود در فیتات کلسیم تنها با 10% از بازدهى فسفات سدیم مورد استفاده قرار گرفت. بعضى خوراک‌هاى گیاهى خاص مانند گندم، حاوى فیتاز بوده و در معده خوک مقدارى از فسفرفیتاتى به وسیله فیتاز در شرایط اسیدى حاصله تخریب شود.
در روده فعالیت فیتازى ناشى از میکرو فلورها مشاهده گردیده است اما ظاهراً این فعالیت در خوک اهمیت کمى دارد در گوسفند نشان داده شده است که هیدرولیندفیتات‌ها توسط فیتازهاى باکتریال در شکمبه رخ مى‌دهد، باکترى‌هاى در روده بزرگ نیز داراى فعالیت فیتازى هستند اما اهمیت این امر در تامین فسفر براى تک‌معده‌اى روشن نیست بنابراین ظاهراً فسفر فیتاتى به راحتى سایر اشکال فسفر توسط نشخوارکنندگان مورد استفاده قرار مى‌گیرد هرچند که مطالعات انجام گرفته با استفاده از ایزوتوپ‌هاى رادیواکتیو نشان داده‌اند که قابلیت دسترسى فسفر ممکن است از 33/0 تا 90/0 متغیر باشد.
باید از خوراندن سطوح بالایى از فسفر اجتناب نمود زیرا مقادیر اضافه دفع شده و در اثر تشدید رشد جلبک‌ها در منابع آبى باعث آلودگى مى‌شوند بعلاوه مصرف مقادیر بالایى فسفر همراه با منیزیم مى‌تواند منجر به تشکیل رسوبات معدنى در مثانه و فیرراه (عارضه سنگ مجارى ادرار) شده و موجب مسدود شدن جریان ادرار در گوسفندان و گاوهاى نر شود.
منبع: بازار بزرگ کشاورزی ایران