به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ پرولاپس واژن (Vaginal prolapse) در میش‌ها عموماً در اواخر آبستن اتفاق می‌افتد و گاهی اوقات بعد از زایمان دیده می‌شود و به ندرت پرولاپس واژن غیر مرتبط با آبستنی و زایمان اتفاق می‌افتد. پرولاپس واژن به بیرون‌زدگی بخش‌های مختلف دیوار واژن و گاهی اوقات همراه با سرویکس از طریق فرج را می‌گویند. بنابراین مخاط واژن در معرض هوا و ضربه و عفونت قرار می‌گیرد.
پرولاپس واژن در گونه‌های دیگر از جمله گاو، خوک و سگ نیز اتفاق می‌افتد اما در میش با شیوع بالاتری اتفاق می‌افتد. متوسط شیوع حدود0.5% می‌باشد که ممکن است در بعضی گله‌ها تا 20% و 46% افزایش یابد و خسارت اقتصادی زیادی را در پی دارد. هزینه‌هایی که پرولاپس واژن در پی دارد:
• تعدادی از میش‌های مبتلا می‌میرند.
• اگر هیچ درمانی نشود تعدادی از مبتلایان سقط خواهند کرد.
• تعدادی از مبتلایان کاهش باروری خواهند داشت.
• در تعدادی از مبتلایان پس از درمان، برگشت پرولاپس را داریم و به همین خاطر تعدادی حذف می‌شوند.
• مرگ ومیر نوزاد و مرده‌زایی افزایش می‌یابد.
• سخت‌زایی در میش‌های مبتلا با شیوع بالاتری اتفاق می‌افتد.
پرولاپس واژن به آسانی قابل تشخیص است. پس از تشخیص پرولاپس واژن قدم بعدی تشخیص شدت آن است. طبقه‌بندی‌های مختلفی برای درجه‌بندی شدت پرولاپس واژن موجود است و احتمالاً ساده‌ترین آنها توسط (Bosse 1989) تعریف شده و شامل:
درجه1- در مواردیکه میش دراز می‌کشد مخاط واژن از فرج بیرون می‌زند و زمانی‌که می‌ایستد پرولاپس محو می‌شود.
درجه2- در مواردی که پرولاپس مخاط واژن حتی زمانی‌که میش می‌ایستد قابل رؤیت است و سرویکس در بخش پرولاپس کرده شرکت نمی‌کند.
درجه3- در مواردیکه سرویکس نیز در بخش پرولاپس کرده شرکت می‌کند.
در تعدادی از طبقه‌بندی‌ها مدت زمانی که پرولاپس اتفاق افتاده، سایز پرولاپس، ارگان‌های دیگر درگیر شده در پرولاپس را ملاک طبقه‌بندی در نظر گرفتند. مثانه یکی از ارگان‌هایی است که بیشتر در پرولاپس در گیر می‌شود که این می‌تواند انسداد نسبی یا کامل مجرای ادرار و احتباس ادرار را به دنبال داشته باشد. شاخ‌های رحم و روده‌ها می‌توانند همچنین درگیر شوند. سونوگرافی در تشخیص محتویات پرولاپس استفاده شود.
فاکتورهای مستعد کننده پروپلاس رحم در دام
فاکتورهای مستعد کننده پرولاپس واژن در میش شامل:
• زیادی و عدم تعادل هورمونی
• هیپوکلسمیا (کاهش کلسیم خون)
• تعداد جنین‌ها (2قلو یا سه قلو)
• چاقی
• لاغری
• تحرک کم
• جیره با فیبر زیاد
• جیره حاوی استروژن و پیش‌سازهایش
• تحریک واژن
• سخت‌زایی در زایمان قبل
•علوفه با کیفیت پائین
•استعداد ارثی
بدون توجه به فاکتورهای مستعدکننده، شرایط لازم برای اتفاق افتادن پرولاپس واژن شامل:
• فضای داخلی واژن باید بزرگ باشد تا به آسانی به سمت بیرون برگردد.
• فرج و دیوار دهلیز و رباطهای ناحیه باید سست باشد.
• باید نیرویی وجود داشته باشد تا بتواند دیوار واژن را به سمت بیرون بر گرداند
تحقیقات زیادی تلاش کرده‌اند ارتباط خصوصیات دیوار واژن و اندازه و فضای داخلی واژن با پرولاپس واژن را پیدا کنند.
دیوار واژن در طول آبستنی دوم بزرگتر از آبستنی اول است و پرولاپس واژن در میش‌های شکم اول کمتر از میش‌های شکم دوم و چندم اتفاق می‌افتد. هورمون‌های استرادیول و پروژسترون با منشأ داخلی و خارجی ظرفیت و حالت (سستی یا سفتی دیوار واژن) را تحت تأثیر قرار می‌دهند. کلاژن و عضله صاف اجزای اصلی تشکیل‌دهنده دیوار واژن می‌باشند. مقدار و چگونگی توزیع کلاژن در دیوار واژن و نوع کلاژن می‌تواند در اتفاق افتادن پرولاپس واژن نقش داشته باشد اما مدرکی برای اثبات این ادعا وجود ندارد.
علائم بالینی پروپلاس
علائم بالینی در پرولاپس واژن میش کاملاً مشخص است و تنها ممکن است با بیرون زدن الانتوکوریون اشتباه شود. پرولاپس واژن در میش بیشتردر 3-2 هفته آخر ابستنی اتفاق می‌افتد و باید بعد از تشخیص پرولاپس شدت آن را مشخص کنیم. میش پرولاپس شدید واژن با زور زدن زیاد را خوب تحمل نمی‌کند و مرگ در اثر شوک خستگی یا عفونت بی‌هوازی معمول است. سقط جنین یا زایمان زود رس جنین غالباً مرده، ممکن است بهبود سریع مادر را به دنبال داشته باشد.
درمان پرولاپس واژن میش
اگر حیوان را فوری درمان کنند اقدامات ساده غالباً موفقیت‌آمیز است. هدف متوقف کردن فرایند با زود جا انداختن و ثابت نگه داشتن بخش پرولاپس کرده می‌باشد. بی‌حسی اپیدورال خلفی را برای ازبین بردن زور زدن حیوان و بی‌حسی ناحیه میاندوراه حیوان برای بخیه زدن به کار می‌برند. توده خارج شده را تمیز می‌شویند و می‌توان با مواد روغنی آغشته کرده و به حات طبیعی برمی‌گردانند. در درجات خفیف پرولاپس واژن در میش می‌توان پشم ناحیه میاندوراه یا نخ بسته به آنرا به طور عرضی روی فرج به هم گره زد. اغلب سنجاق قفلی به کار می‌برند.
برای ثابت نگهداشتن واژن پرولاپس شدۀ میش فولر و مک اوانس(1957) و جونز(1958) وسیله‌ای از جنس فولاد زنگ نزن را با موفقیت به کار بردند که به شکل U بوده و در واژن قرار می‌گرفت. دو انتهای خارجی این میله را با زاویه قائمه خم کرده‌اند و سوراخ دارد که با نخ در دو طرف به پشم ناحیه کپل محکم بسته می‌شود.
این نوع ثابت‌کننده پرولاپس با ابداع قاشقک پلاستیکی کامل شده است که به شکل میله U شکل می‌باشد. که می‌تواند به همراه افساری که از نوار نایلونی یا تسمه‌ی بندی ساخته شده، بسته شود. برای تخلیه مثانه قبل از جا زدن پرولاپس می‌توان توده پرولاپس را به سمت بالا هل داد این کار باعث می‌شود که مجرای ادرار به صورت یک خط مستقیم قرار گیرد و فشار روی مجرای ادرار کم شود و ادرار تخلیه شود و در نتیجه توده پرولاپس کوچکتر می‌شود. زود جا انداختن و ثابت کردن توده جا انداخته شده در جلوگیری از ضربه خوردن مهم است و ادامه آبستنی میش را تا هنگام زایمان تأمین می‌کند.
یکی دیگر از روش‌هایی که برای ثابت کردن واژن جا افتاده استفاده می‌شود روش بوهنر است که به کمک سوزن مخصوصی نوار نایلونی به صورت بخیه زیرجلدی دور فرج قرار می‌دهند. برای انجام این روش در میش می‌توان از سوزن نیم منحنی استفاده کرد و بهتر است از سوزن کوچک بوهنر استفاده گردد. این نوع بخیه عملاً واکنش بافتی ایجاد نمی‌کند و در زمان زایمان گره بخیه را می‌چینند تا نوار آزاد شود و اجازه می‌دهد که فرج برای تولد بره باز شود.
در تعدادی از میش‌ها بعد از جا انداختن بخش پرولاپس کرده و بخیه زدن ناحیه فرج و تمام شدن اثر بی‌حسی اپیدورال شروع به زور زدن می‌کنند و بخیه‌ها را پاره کرده و موجب برگشت پرولاپس واژن می‌شود. استفاده از فلونکسین مگلومین در پیشگیری از پرولاپس مجدد واژن مؤثر است.
3 رأس میش را که در زمان‌های مختلف به علت پرولاپس واژن به درمانگاه خودم آورده بودند. میش اول حدود 10 روز به زایمانش مانده بود و با عارضه پرولاپس واژن به درمانگاه مراجعه شد که با بی‌حسی اپیدورال و بخیه بوهنر درمان کردم.
میش دوم را زمانی که به درمانگاهم آوردند در روز سوم بعد از زایمان بود این میش در زمان زایمان سخت‌زایی داشت و دامدار بره را کشیده بود و میش با جراحت و پارگی و پرخونی و ضرب‌دیدگی ناحیه فرج و متعاقب آن دچار پرولاپس واژن شده بود در این میش نیز با بی‌حسی اپیدورال و بخیه بوهنر پرولاپس را جاانداخته و ثابت کردم و قسمت پارگی دیوار فرج را نیز بخیه زدم اما حدود سه ساعت بعد دامدار با من تماس گرفت و گفت که میش مذکور در حال زور زدن است و بخیه را پاره کرده است.
میش سوم نیز حدود دوهفته مانده به زایمانش یا عارضه پرولاپس واژن به درمانگاهم آوردند در این میش نیز با بی‌حسی اپیدورال و بخیه بوهنر درمان کردم و علاوه بر این، دوبار فلونکسین مگلومین به میزان 250mg به فاصله 12 ساعت تزریق کردم و هیچ زور زدنی در این میش پس از درمان دیده نشد.
تصور می‌کنم استفاده از فلونکسین مگلومین برای پیشگیری از برگشت پرولاپس واژن بعد از درمان مؤثر باشد اما این ادعا نیاز به بررسی روی تعداد بیشتری میش دارد.
کنترل
با توجه به استعداد ژنتیکی پرولاپس واژن و احتمال به ارث رسیدن آن، بهتر است میش‌های با پرولاپس واژن بعد از زایمان حذف شوند و همچنین بره‌های ماده‌ی حاصل نیز با احتمال بیشتری پرولاپس واژن خواهند داشت بهتر است از آنها برای تولید نسل استفاده نشده و حذف شوند و بره‌های نری که از میش‌های مبتلا به پرولاپس واژن به دنیا آیند نیز بهتر است برای تولید نسل استفاده نشده و حذف شوند با اجرای این سیاست حذف در طول سال‌ها صاحبان گله کنترل خوبی را بر روی بیماری خواهند داشت.
تصاویر زیر از یک رأس میش است که به درمانگاه خودم آوردم و این میش حدود دوهفته به زایمانش مانده بود و دچار پرولاپس واژن درجه 3 شده بود.
نویسنده: دکتر مهدی کرمیان (دامپزشک- کلینیسین بخش خصوصی)