قسمتهای قبلی مقاله:
قسمت اول تاثیر مواد مغذی در تقویت سیستم ایمنی طیور
قسمت دوم تاثیر مواد مغذی در تقویت سیستم ایمنی طیور
قسمت سوم تاثیر مواد مغذی در تقویت سیستم ایمنی طیور
ویتامین C
سنتز ویتامین C در جوجه‌های یک‌روزه و طیور بالغ تحت استرس به مقدار مناسب انجام نمی‌پذیرد. ویتامینC باعث افزایش پاسخهای هورمونی و سلولی و همچنین افزایش مقاومت پرندگان نسبت به آلودگی‌های ناشی از ا‌کولای و مایکوباکتریوم آویوم، نیوکاسل و بیماری‌های عفونی بورس و مارک می‌گردد. ویتامینC در ایفای نقش آنتی‌اکسیدانی خود باعث استحکام غشاهای لکوسیت‌ها می‌شود و همچنین وجود مقادیر مناسب این ویتامین باعث افزایش فعالیت فاگوسیتوزی نوتروفیل‌ها می‌گردد. در شرایط استرس گرمایی این ویتامین از طریق تأثیر بر روی کاهش سنتز گلوکوکورتیکوئیدها باعث تخفیف اثرات استرس می‌گردد. با افزودن 1درصد از ویتامینC کاهش عملکرد سیستم ایمنی ناشی از کورتیکواسترون و استرس گرمایی تقلیل می‌یابد. تفاوت در اثرات مفید ناشی از افزودن ویتامینC در جیره را میتوان به ناپایداری این ویتامین در بعضی از شرایط نگهداری آن مربوط دانست.
سایر نقش‌های ویتامین C در سیستم ایمنی
1- عملکرد مؤثر و مناسب گلبول سفید خون، فاگوسیتوز و کشتن اجرام بیماری‌زا
2- داشتن خاصیت ضد ویروسی مستقیم
3- داشتن خاصیت باکتری‌کشی مستقیم
4- تقویت تولید پادتن
5- تقویت تولید اینترفرون در سلولهای آلوده به ویروس نیوکاسل
6- تقویت تولید کمپلمان‌ها و تنظیم عملکرد آنزیم لیپواکسیژناز که نتیجه تولید لوکوترین‌ها می‌باشد.
7- افزایش اتصال سلولهای نوتروفیل به سلولهای اندوتلیال
8- تقویت کیموتاکسی
9- نقش مثبت ویتامینC در افزایش تکثیر لمفوسیت‌ها در استرس گرمایی
10- نقش مثبت ویتامینC در خاصیت باکتری‌کشی هتروفیل‌ها
11- میزان اثرگذاری ویتامینC بر روی وضعیت ایمنی به مدیریت مرغداری، طول مدت اضافه نمودن آن به جیره، سن جوجه و تعادل ویتامینC با منشاء داخلی و خارجی بستگی دارد.
12- استفاده از ویتامینC به‌عنوان تقویت‌کننده سیستم ایمنی در بیماری‌ها و عوامل تضعیف کننده ایمنی
13- کاهش دوره بیمای استافیلوکوکوزیس در طیور
14- ویتامین C باعث افزایش خاصیت آنتی‌اکسیدانی ویتامین E می‌گردد.
15- بهبود تقویت تولید پادتن علیه بروسلا آبورتوس و واکسن زنده و کشته نیوکاسل به وسیله ویتامین‌های
ویتامین D
گیرنده‌های ویتامین 1 و 2 د‌ی‌هیدروکسیD3 در مونوسیت‌های پریفرال شناسایی شده است. ویتامینD3 برای تمایز مونوسیت‌های اولیه و مونوسیت‌ها به ماکروفاژ‌ها و فعالیت مناسب فاگوسیتوز و فعالیت سیتوتوکسیک سلولهای ماکروفاژ ضروری می‌باشد. در جیره‌هایی که فاقد مکملهای ویتامینD3 می‌باشد، به میزان قابل ملاحظه‌ای عملکرد سیستم ایمنی کاهش می‌یابد.
ویتامین‌های ب کمپلکس
ویتامین‌های گروه «ب» به‌عنوان کوفاکتور آنزیمی نقش مهمی را در مسیرهای متابولیکی بر عهده دارند. از میان ویتامین‌های گروه B، نقش ویتامینB6 در سیستم ایمنی به‌طور گسترده مطالعه شده است. ویتامینB6 در توسعه و حفظ بافتهای لنفوئیدی مؤثر است. کمبود این ویتامین (48/1 تا 95mg/kg) پاسخ آنتی‌بادی را نسبت به آنتی‌ژن گلبولهای قرمز گوسفندی و تولید ایمنوگلوبین‌های IgG و IgM کاهش می‌دهد. در شرایط استرس گرمایی، افزودن ویتامین B2، B6،B12 اثرات مثبتی را بر عملکرد سیستم ایمنی جوجه‌های گوشتی دارد. همچنین ویتامینB6 اگر چه خود یک آنتی‌اکسیدان نمی‌باشد ولی نقش بسیار مهمی را در دفاع آنتی‌اکسیدان‌ها به خاطر نقش متابولیکی خود در ساخت سیستئین ایفا می‌کند.
مواد معدنی
عناصر معدنی نقش مهمی را در عملکرد سیستم ایمنی از طریق افزایش تأثیر بر روی تنظیم فشار اسمزی و به‌عنوان کوفاکتور و کاتالیزور آنزیمی بر عهده دارد و همچنین از طریق بهبود عملکرد هورمونی اعمال سیسم ایمنی را تنظیم می‌کند. غلظت سدیم، کلر، سلنیوم، منگنز، مس، آهن و کبالت جیره، پاسخهای ایمنی را تحت تأثیر قرار می‌دهند به‌طوری که فرم‌های معدنی این عناصر کمتر از فرم‌های آلی جذب می‌شوند و لذا زمانی که عناصر معدنی در جیره به فرم کلیت باشد، پاسخ ایمنی بیشتر است.
سدیم و کلر
سدیم و کلر به همراه پتاسیم نقش کلیدی را در ثبات توازن اسمزی مایعات داخل و خارج سلولی بر عهده دارد. کمبود نمک جیره باعث کاهش عملکرد سیستم ایمنی می‌شود به‌طوری که در سطح 0/14 درصد سدیم ویا 0/21 درصد کلر تیتر آنتی‌بادی افزایش می‌یابد. در جیره‌های حاوی مقادیر کمتر از 0/14 درصد سدیم و 0/17 درصد کلر پاسخهای ایمنی همورال کاهش می‌یابد.
افزودن مقادیر مناسب نمک تیتر آنتی‌بادی را بهبود می‌بخشد. راهکار افزودن کلر به‌عنوان یک تغییر‌دهنده ایمنی تحت شرایط استرس گرمایی در شرایط کنترل شده قابل توصیه می‌باشد. تحقیقات ثابت کرده است که یک پاسخ ایمنی مشخص همورال در طیور به سطوح پایینی از مواد معدنی موجود در جیره غذایی بستگی دارد. به‌عنوان مثال پاسخهای ایمنی همورال در جوجه‌های گوشتی به میزان سدیم و کلر موجود در جیره غذایی این دسته از طیور بستگی دارد. جوجه‌های گوشتی‌ای که جیره غذایی عادی از سدیم و کلر دارند میزان آنتی‌بادی‌های کمتری نیز در بدنشان وجود دارد. بایستی توجه داشت که میزان کلر و سدیم در تعادل باشند زیرا عدم تعادل این دو کاهش ایمنی را در بر خواهد داشت.
روی Zinc
نقش روی در ایمنی از طریق افزایش تیموسیت‌ها و تعداد سلولهای لنفوسیتT و فعالیت سلولهای دفاعی و نوتروفیل‌ها و همچنین تولید ماکروفاژ‌ها و آنتی‌بادی‌ها و تولید اینترفرون و کاهش نفوذپذیری سلول در مقابل ویروس می‌باشد. روی همچنین برای بهبود عملکرد تیمومیلین‌ها و تکثیر لنفوسیتها و تولید متا‌آنزیمهایی مانند DNA و RNA پلی‌مرازها مورد نیاز می‌باشد. کمبود روی جیره علاوه بر کاهش تولید اینترلوکین-2 باعث حافظت از یکپارچگی اندام‌های لنفوئیدی و عملکرد سلولهایT می‌گردد. کمبود روی در جیره مرغان مادر، تیترآنتی‌بادی را به نسبت آنتی‌ژن گلبولهای قرمز گوسفند را در نسل بعدی کاهش می‌دهد، برعکس پس از افزودن روی به جیره پاسخ به آنتی‌بادی‌ها در نسل بعد را افزایش می‌دهد. چندین مطالعه محدود نشان می‌دهد که با افزودن مقادیر بالاتر روی (220mg/kg) در جیره‌های مرغ‌های مادر هیچ تأثیر معنی‌داری بر روی عملکرد ایمنی سلولی و هورمونی وجود ندارد، تفاوت گزارشات این‌چنینی ممکن است در نتیجه تفاوت در غلظت‌های به‌کار رفته روی و یا اثر متقابل بین سایر مواد مغذی در جیره‌های پایه مورد استفاده در آزمایشات تغذیه‌ای باشد. در جیره مرغ مادر افزودن روی به فرم کلیت شده با میتونین باعث بهبود عملکرد سیستم ایمنی و افزایش تیترآنتی‌بادی در نسل بعد و مقاومت بر علیه سالمونلا و ایکولای خواهد گردید.
متخصصان تغذیه در شرایط استرس معمولاً بدون هیچ وقفه‌ای میزان مواد معدنی موجود در جیره‌های طیور را افزایش می‌دهند. در شرایط استرس افزایش میزان مس و کاهش میزان آهن گزارش شده است. از جدی‌ترین عوامل استرس‌زایی که طیور با آن مواجه هستند بیماری است. به دلیل نیازهایی که پروتئین فاز حاد در شرایط بیماری دارند در این‌گونه چالش‌ها متابولیسم مواد‌معدنی به صورت رادیکالی تغییر پیدا می‌کنند. در شرایط استرس‌زا غلظت روی در سرم خون کاهش می‌یابد، این کاهش به‌دلیل فراخوانی روی از ذخایر پلاسما در جهت ساختMetallothionein جدیدتر در کبد و سایر بافت‌ها می‌باشد.
Metallothionein روی را به‌عنوان کوفاکتور در جهت استفاده توسط metallothionein و سایر پروتئین‌های فاز حاد آماده می‌کند. آب آشامیدنی شور میزان آنزیم کربنیک آنهیدراز (یک آنزیم وابسته به روی) را در مخاط رحم کاهش می‌دهد. با افزودن مکمل روی، میزان کربنیک آنهیدراز (یک پروتئین باندکننده کلسیم) افزایش می‌یابد و موجب کاهش نقائص پوسته می‌گردد.
مس
درطی فاز حاد سیستم ایمنی سلولهای کبد و ترشح پروتئین فاز حاد را بر عهده دارند که باعث افزایش مقاومت جوجه بر علیه آلودگی‌های عفونی می‌گردد. سروپلاسمین یکی از پروتئین‌های مهم از این گروه می‌باشد که به عنصر مس به‌عنوان کوفاکتور نیاز دارد. سروپلاسمین از طریق از‌بین بردن رادیکال‌های آزاد تولید شده در فاگوسیتوز باعث حفاظت پرنده می‌شود. بنابراین در شرایط ابتلا به آلودگی‌های عفونی احتیاجات مس افزایش می‌یابد. سوپراکسید اسموتاز وابسته به مس و روی در واقع در سیتوزول باعث غیرفعال شدن رادیکال‌های آزد می‌شود. به‌طور کلی نیاز به مس در هنگام بروز عفونت‌ها نسبت به حالت معمولی افزایش می‌یابد. معمولاً به‌منظور افزایش ایمنی و افزایش سلامتی جوجه‌ها افزودن سطوح 125 تا 250 میلی‌گرم مس را توصیه می‌کنند.
فرم کلرید مس در مقایسه با سولفات مس نقش مؤثرتری را برای افزایش سلامتی روده بر عهده دارد و به‌عنوان یک ماده میکروب‌کش بر علیه آلودگی‌های ایکولای و سالمونلا تجویز می‌شود. فراهم کردن مس به فرم کلیت، همراه با اسید آمینه تأثیرات مثبتی را دارد. در شرایط چالش، مس سرولوپلاسمین را به‌عنوان یک آنتی‌اکسیدان محافظتی مهار می‌کند. در واقع مس یکی از اجزای سازنده ضروری پاسخ فاز حاد است. کمبود مس، سرولوپلاسمین آزاد شده در خلال التهاب را کاهش می‌دهد. سطح مس در یک غذا نشان‌‌دهنده کوتاه‌ترین تأثیر مقاومت گوسفند به آلودگی و عفونت باکتریایی است.
اصل توده خاک مستعد به کمبود مس بیشترین آسیب‌پذیری به آلودگی میکروبی را دارد. مکمل مس در افزایش مقاومت آنها و میزان بقای آن موثر است. در یک بررسی از 65 بره مختلف که میزان مس در خون کمتر از 3 میکرومول بر لیتر داشتند، تلفات و مرگ ومیر از 2 به 10 درصد متغیر بود. حال آنکه در سطح 4 میکرومول در خون تلفات بیشتر نبوده در کل مس می‌تواند باعث کاهش پاسخ آنتی‌بادی‌ها شود و اضافه کردن مس به جیره غذایی طیور می‌تواند باعث افزایش پاسخ اولیه آنتی‌بادی‌ها شود.
آهن
نقش آهن در ایمنی می‌تواند از طریق کاهش ناگهانی در غلظت آهن در سرم در حین فاز اولیه عفونت ارزیابی شود. افزودن آهن به جیره نشان داده است که باعث افزایش فعالیت ضد‌باکتریایی ماکروفاژ‌ها در کبد و طحال جوجه‌های مبتلا می‌شود. میزان سرزندگی در جوجه‌های آلوده به سالمونلا گالیناروم همراه با افزودن 100mg/kg آهن در جیره حاوی 200mg/kg آهن افزایش می‌یابد. اما یکی از جالب‌ترین مکانیسم‌های دفاعی که حیوانات بر علیه بیماری‌ها بکار می‌گیرند حذف آهن از چرخه تولید می‌باشد. در مدت بیماری آهن از چرخه تولید جدا شده و در مکان‌هایی که دور از دسترس باکتری‌ها و انگلها می‌باشد قرار می‌گیرند.
Weinberg در سال 1974 میلادی حول و حوش 32 سال قبل این روند جداسازی را ایمنی غذایی نام گذاری کرد (Nutritional Immunity). این موضوع توسط آزمایشات متعددی به اثبات رسیده است. از سوی دیگر با‌توجه به تحقیقات صورت گرفته پس از گذشت یک ساعت از بحران بیماری جذب آهن از طریق لوله گوارش به شدت کاهش می‌یابد.
آهن یک فاکتور جالب توجه و عاملی اصلی است که در هر کدام از حالات کمبود یا اضافی می‌تواند سیستم ایمنی را به خطر بیندازد. کوتاه‌ترین مدرک دال بر این است در پاسخ به آلودگی باکتریایی یا ویروسی، کاهش سطح آهن یا کمبود آن باعث کمک به بهبودی می‌شود. اعتقاد بر این است که یک ترکیبکننده حفاظتی مهم از فاز حاد در پاسخ به آلودگی با عفونت با پاستورلاهمولیتیکا (که یک پاتوژن تنفسی بزرگ برای گاو و گوسفند است) وجود دارد. سلولهای تنظیم‌کننده آهن برای تعیین واکسن نیاز به یک ترکیبکننده پروتئین دارند، زیرا دارای قدرت آنتی‌ژن هستند. اگر آهن یک افزودنی بزرگ است، کلید نگهدارنده پروتئین شروع‌کننده به شناسایی تولید آنتی‌بادی شاید پنهان و پوشیده باشد.
سلنیوم
سلنیوم یک عامل تحریک‌کننده در خوک، طیور و نشخوارکنندگان است.
Cilinago و همکاران در سال 1984 جوجه‌های گوشتی‌ای را که ویتامینE در جیره خود داشتند را با اووسیت‌‌های کوکسیدیوز تلقیح کردند و با استفاده از سطوح مختلف سلنیوم (از 0/1 تا 1 پی‌پی‌ام) در جیره مشاهده کردند که اگر سلنیوم توانایی تأثیرگذاری را داشته باشد پرنده‌ها از عهده کوکسیدیوز برمی‌آیند آنها مشاهده کردند که اگر 0/25 ppm سلنیوم در جیره جوجه‌ها باشد باعث کاهش مرگ‌و میر افزایش سودمندی (0/05P<) می‌شود و سطوح 0/25 ppm سلنیوم در جیره باعث افزایش شمار لوکوسیت‌ها در خون بعد از آلودگی با کوکسیدیوز می‌شود و باعث تقویت ایمنی می‌شود. محققان نشان داده‌اند که کاهش نوتروفیل‌ها به‌علت کاهش فعالیت گلوکاتیون پراکسیداز و سلنیوم است. زیرا سلنیوم یکی از اجزای اصلی گلوتاتیون پراکسیداز است. وقتی که فعالیت گلوتاتیون پراکسیداز کاهش می‌یابد منجر به تجمع پراکسید و هیدروکسید لیپید در سطح نسبی نوتروفیل‌ها می‌شود. سلنیوم و ویتامینE با هم مکمل هستند و ویتامینE در بیشتر کردن جذب سلنیوم مهم است.
منگنز
منگنز نقش مهمی در توسعه و ترمیم و حفاظت از بافتهای اپیتلیال دارد. آنزیم سوپراکسید اسموتاز وابسته به منگنز در میتوکندری موجب فعال شدن رادیکال‌های آزاد شده در داخل سلول می‌گردد. فرم آلی این مواد‌معدنی، پاسخ آنتی‌بادی را نسبت به عفونت‌های بیماری بورس، برونشیت عفونی و نیوکاسل در مرغان مادر را افزایش می‌دهد. در خلال پاسخهای ایمنی پرنده به استرس‌ها، میزان منگنز در لولهCastro Intestinal و ریه‌ها و بسیاری دیگر از بافتهای طیور افزایش یافته است. دلیل آن نیز می‌تواند این باشد که این ماده معدنی به‌عنوان یک فاکتور سوپراکسیداسیون به‌صورت خود‌به‌خود فراهم می‌شود. به هر‌حال در هنگام استرس، تغییراتی بسیار جزئی در سطح چرخه منگنز رخ می‌دهد.
کبالت
اثرات مفید کبالت بر روی سیستم ایمنی عمدتاً مربوط به اثرات مثبت آن در سنتز پروتئین و عملکرد اندام‌های لنفوئیدی می‌باشد. افزودن مکمل (0/5 تا 1 درصد وزن بدنmg/kg) عملکرد سیستم دفاعی میزبان بر علیه عفونت یا واکسیناسیون بیماری نیوکاسل در جوجه‌های گوشتی را افزایش می‌دهد.
افزودنی‌های بیولوژیکی در تغذیه طیور
بره موم Propolis
بره موم یکی از تولیدات فرعی زنبور عسل می‌باشد. این ماده توسط زنبور عسل از غنچه گل‌ها، پوست و صمغ درختان جمع‌آوری و جهت پرکردن شکاف‌ها، تنگ کردن سوراخ‌های تهویه، ترمیم شکستگی، جلا دادن سطح کندو، محکم کردن اتصال قاب‌ها، ضدعفونی کردن سلول‌ها و در نهایت مومیایی کردن حشراتی که به داخل کندو راه یافته‌اند مورد استفاده قرار می‌گیرد. بره‌موم دارای 25 درصد موم، 50 درصد صمغ، 15 درصد روغن‌های فرار و 10 درصد گرده گل می‌باشد. از تجزیه شیمیایی آن ترکیباتی مانند فلاونوئیدها، فلونیک‌ها، اسیدسینامیک، اسیدکافئیک، وانیلین و اسیدفرولیک استخراج می‌شود. مطالعات نشان می‌دهد که کاربرد بره موم در جیره طیور سبب افزایش عمل سیستم ایمنی می‌شود. Bonomi و همکاران در آزمایشات خود 30 میلی‌گرم از محلول بره موم در جیره مرغان تخمگذار به مدت 12 ماه استفاده کردند و تفاوت معنی‌داری در تولید تخم‌مرغ، وزن تخم‌مرغ و خوراک مصرفی مشاهده نمودند.
(Quichanqoing 1995) اثرات بره موم را در بالا بردن سیستم ایمنی بدن در جوجه‌های گوشتی را ارزیابی کرد و گزارش نمود بین میزان بره موم در جیره و بالا رفتن ایمنی بدن رابطه مستقیمی وجود دارد و در زمان استفاده از بره موم در جیره غذایی اندازه غده تیموس و غده‌های دیگر لنفاوی را بزرگتر از گروه شاهده مشاهده کرد. استفاده از محلول بره موم در مرغ‌های تخمگذار در کل دوره تیتر پادتن خود را در سطوح مختلف استفاده از بره موم نسبت به گروه شاهد بالا برد و تفاوت معنی‌دار بود (0/01<P)
Giurgea و همکاران (1984) نیز در آزمایشات خود با استفاده از محلول بره موم در جیره جوجه‌های گوشتی افزایش مقدار پادتن تولید شده را در مقایسه با گروه شاهد مشاهده کردند. استفاده از محلول روغنی بره موم در سطح 40 میلی‌گرم در کیلوگرم جیره بر روی عملکرد و سیستم ایمنی اثر خوبی داشته و عامل تولید بیشتر تیتر پادتن و نیز افزایش وزن غده تیموس در مقایسه با گروه‌های شاهد می‌باشد.
پروبیوتیک‌ها
پروبیوتیک‌ها ترکیبات میکروبی زنده‌ای هستند که مستقیماً به جیره دام و طیور اضافه می‌شوند و اثر مطلوبی بر عملکرد و سلامت آنها دارند. در طیور سالم تعداد لنفوسیتها بیشتر از سایر گلبولهای سفید در خون است. عوامل استرس‌زا با تحریک هورمون ACTH و هورمون‌های غدد فوق کلیوی موجب افزایش نسبی تعداد هتروفیل‌ها به لنفوسیتها در طیور می‌شوند. براساس نتایج بدست آمده محققان، مصرف 0/1 درصد پروبیوتیک همراه جیره پایه موجب افزایش معنی‌دار تعداد گلبولهای سفید در مقایسه با گروه‌های شاهد گردید (0/05<P)، نتایج نشان داده‌اند که افزودن پروبیوتیک موجب کاهش نسبت هتروفیل به لنفوسیت در گروه‌های مصرف‌کننده پروبیوتیک نسبت به گروه‌های شاهد گردیده، به‌طوری که بین گروه مصرف‌کننده 0/1 درصد پروبیوتیک با گروه شاهد تفاوت معنی‌داری مشاهده شد (0/05<P)
بدن حیوان، میکروارگانیسم‌های پروبیوتیک را که در یک غلظت بالا وارد بدن (دستگاه گوارش) می‌شوند را به‌عنوان یک موجود خارجی در نظر گرفته و سیستم دفاعی و ایمنی را در مقابل این میکروارگانیسم‌ها فعال و تحریک می‌نماید، که نتیجه آن افزایش تعداد گلبولهای سفید خون و دیگر ترکیبات ایمنی‌زا است. زیست‌یار باکتریایی نه تنها ایجاد بیماری نمی‌کنند بلکه از تکثیر و رشد باکتری‌های بیماری‌زا در دستگاه گوارش طیور نیز جلوگیری کرده و موجب افزایش جمعیت میکروفلور مفید در سیستم گوارشی آنها می‌شوند.
تحقیقات دیگر نشان داده است بعضی از باکتری‌های موجود در پروبیوتیک‌ها، خصوصاً لاکتوباسیل‌ها قادر هستند سیستم ایمنی بدن را تحریک نمایند (فولر 1992)
مصرف سطوح مختلف زیست‌یار باعث افزایش معنی‌دار تعداد گلبولهای سفید گردیده است (0/05<P) افزایش در تعداد گلبولهای سفید را میتوان نوعی ایمنی‌زایی ناشی از مصرف زیست‌یارها دانست. بنابراین میتوان نتیجه گرفت که افزایش تعداد لنفوسیتها در خون متعاقب افزایش تعداد گلبولهای سفید خون، می‌تواند در تحریک سیستم ایمنی بدن حیوانات نقش مهمی را ایفا نماید.
این مطالعه با هدف بررسی اثر سطوح مختلف موادمغذی بر تقویت سیستم ایمنی طیور صورت گرفت که با‌توجه به نتایج به‌دست آمده از تحقیقات مختلف مشخص شد که جیره غذایی اثرات مستقیم و غیر‌مستقیم بر روی شدت و اثرگذاری پاسخ ایمنی خواهد داشت.
سطوح مختلف مواد مغذی جهت ایجاد کفایت ایمنی و پاسخ ایمنی در حد مطلوب به میزان زیر پیشنهاد می‌شود:
انرژی
تامین انرژی لازم بر اساس نیازهای هر سویه، که تامین میزان 2300KCAL/kg انرژی قابل متابولیسم است اثرات مثبتی را بر پاسخ ایمنی دارا است.
لیپیدها
استفاده از اسیدهای چرب غیر اشباع N-3 باعث بهبود پاسخ ایمنی می‌گردد و استفاده از 6درصد چربی در جیره پیشنهاد می‌گردد که استفاده از روغن ماهی به میزان 2/25درصد جیره و همچنین استفاده از مخلوط روغن کتان و پی باعث افزایش تولید آنتی‌بادی و بهبود عملکرد ایمنی می‌شود.
پروتئین و اسید آمینه
افزایش سطح پروتئین تا 23 درصد ابتلا به آلودگی ایکولای را به‌طور معنی‌داری کاهش می‌دهد و همچنین کاهش سطح پروتئین جیره در هنگام ابتلا به کوکسیدیوز تلفات را از 23درصد به 8درصد کاهش می‌دهد. همچنین تامین میزان 0/6 تا 0/8درصد متیونین و همچنین تامین میزان پیشنهاد شده مورد نیاز جهت رشد توسط NRC از اسید آمینه‌های سیستئین، لوسین، والین و ایزولوسین به نسبتهای مناسب و بتائین و آرژنین جهت افزایش ایمنی لازم است.
ویتامینA
به میزان 1500 تا 8000IU/Kg موجب افزایش ایمنی می‌شود.
ویتامینE
به میزان 200 تا 300mg/kg موجب افزایش ایمنی می‌شود.
ویتامینC
به میزان 200 تا 400mg/kg موجب افزایش ایمنی می‌شود.
ویتامینD
به میزان 2500 تا 3500IU/Kg موجب افزایش ایمنی می‌شود.
ویتامین‌های ب‌کمپلکس
این ویتامین‌ها مخصوصاّ B12 B6 B2 به میزان دو برابر مقدار پیشنهادی NRC موجب افزایش ایمنی می‌شود.
سدیم
در سطح 0/3 تا 0/4 درصد جیره برای افزایش ایمنی مفید است.
کلر
در سطح0/2 تا 0/25 درصد جیره برای افزایش ایمنی مفید است
مس
در سطح 125 تا 250mg/kg موجب افزایش ایمنی و سلامتی جوجه‌ها می‌شود.
روی
در سطح 220mg/kg موجب افزایش ایمنی و سلامتی جوجه‌ها می‌شود.
آهن
در سطح 300mg/kg موجب افزایش ایمنی و سلامتی جوجه‌ها می‌شود.
سلنیوم
در سطح 0/25 ppm باعث تقویت ایمنی و سلامتی جوجه‌ها می‌شود.
کبالت
به میزان 0/5 تا 1 درصد وزن بدن mg/kg باعث بهبود عملکرد سیستم دفاعی میزبان می‌شود.
بره موم
در سطح 40mg/kg موجب تقویت ایمنی و سلامتی جوجه‌ها می‌شود.
پروبیوتیک‌ها
در سطح 0/1 درصد جیره باعث تقویت ایمنی طیور می‌شود.
مشاهده می‌شود که سطوح پیشنهاد شده مورد نیاز جهت افزایش ایمنی بیشتر از سطوح پیشنهاد شده جهت تولید نگهداری و رشد توسطNRC1994 می‌باشد که بیشتر تغییرات جداول نیازهای غذایی اخیر مربوط به احتیاجات بیشتر طیور به مواد مغذی جهت تامین یک پاسخ ایمنی مطلوب می‌باشد.
مجتبی اسمعیل پور روشن - دکتری حرفه ای دامپزشکی - دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمسار