به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ دستگاه گوارش طیور شامل قسمت‌های زیر می‌باشد :
۱) دهان (حفره دهانی حلقی)
دهان در طیور، فاقد لب و دندان است و کام نرم در طیور وجود ندارد. حفره دهانی در این حیوانات به وسیله منقارها، از محیط بیرون جدا می‌شود. منقارها به صورت دو منقار سخت و شاخی هستند که برروی هم قرا گرفته و از عقب به هم متصلند. منقار پایین، به استخوان دندانی پایین (آرواره پایین) و منقار بالا که کوتاهتر و باریک‌تر از منقار پایین بوده. انتهای نوک آن مقداری به طرف پایین خمیده است به استخوان فک بالا متصل می‌باشد. سوراخ بینی در زیور در سطح پشتی منقار بالا قرار دارد. بنابراین حفره دهانی در طیور از بالا به‌وسیله کام سخت، از طرفین به وسیله گونه‌ها و در جلو به وسیله منقارها محدود می‌شود. کام سخت در سقف حفره دهان، دارای سوراخی در وسط است که به حفره‌ها و مجاری بینی ارتباط دارد.
زبان و نقش آن در طیور
زبان در طیور، دارای تیغه‌هایی در طرفین می‌باشد. این تیغه‌ها، در حرکت غذا به طرف حلق و مری نقش مهمی دارد. با توجه به این که طیور فاقد قدرت مکش در دهان هستند. لذا این حالت زبان در تغذیه آنها بسیار موثر است.
۲) مری پرندگان
لوله‌ای است قابل انعطاف و عضلانی که از حلق تا پیش‌معده ادامه دارد.این لوله در اواسط مهره‌های گردن (مجاور مهره‌های پنجم گردن) گشاد شده، کیسه‌ای به نام (چینه‌دان) را به وجود می‌آورد. سپس لوله مری به حالت اولیه خود برگشته تا پیش‌معده ادامه می‌یابد.
وظیفه اصلی چینه‌دان ذخیره غذاست. هرچند ممکن است که عمل هضم روی غذا به مقدار جزیی در چینه‌دان انجام شود. به علت عدم جویدن و توقف غذا در دهان طیور، تاثیر بزاق حیوان در هضم غذا در چینه‌دان صورت می‌گیرد. مرغابی فاقد چینه‌دان است بنابراین، لازم است که غذای مرغابی به صورت خمیر آبکی و یا حداقل خیسانده به حیوان داده شود.
دیواره مری و چینه‌دان از سه لایه تشکیل شده‌است که به ترتیب از خارج به داخل عبارتند از: لایه سروزی، لایه عظلانی (طولی و حلقوی) و لایه مخاطی لایه ماهیچه‌ای دیواره چینه‌دان با چین خوردگی‌های خود سطح داخلی چینه‌دان را به صورت چین‌خورده در آورده است. سطح این چین‌خوردگی از سلوهای مخاطی پوشیده شده است.این سلوها دارای ترشحات مخاطی می‌باشد.
۳) معده طیور
معده در طیور شامل دو قسمت است:
الف: پیش‌معده (معده غده‌ای)
ب: معده ماهیچه‌ای یا معده اصلی (سنگدان)
پیش معده (معده غده ای) که وظیفه آن در طیور: عضوی است دوکی شکل که در قسمت چپ حفره بدن قرار دارد. کار اصلی معده حیوانات را در طیور پیش‌معده انجام می‌دهد.محل اتصال پیش‌معده با مری مشخص نیست ولی در اتصال معده ماهیچه‌ای بین پیش‌معده و معده ماهیچه‌ای بخشی یه نام (ایستموس) قرار دارد.
در سطح داخلی پیش‌معده طیور برجستگی‌هایی (پاپیلا) وجود دارند. این برجستگی‌ها حاوی غدد ترشحی هستند که طریق مجرایی ترشحات خود را به داخل پیش‌معده می‌ریزند. این ترشحات شامل اسید معدی و آنزیم‌های هضم کننده پروتئین (پروتئولتیک) می‌باشند. در حالی که سطح داخلی ایستموس هیچ‌گونه برجستگی و یا چین خوردگی ندارد.
سنگدان (معده ماهیجه‌ای یا حقیقی)
اندامی سفت و به شکل عدسی محدب‌الطرفین می‌باشد. دیواره معده ماهیچه‌ای بسیار ضخیم است ولی ضخامت آن در سطح پشتی بیشتر از سطح شکمی آنست. محل قراز گرفتن آن در حفره شکمی در زیر استخوان خاجی می‌باشد. دیواره داخلی آن را لایه ضخیمی از بافت مخاطی دارای چین‌خوردگی‌های زیادی است و محکم به لایه زیرین خود، لایه عضلانی) چسبیده است. لایه خارجی این عضو از یک لایه سروزی تشکیل شده است.
۳) روده باریک
بعد از سنگدان قرار گرفته است و مانند روده باریک حیوانات پستاندار از سه قسمت دئودنوم (دوازدهه) ژژنوم و ایلئوم تشکیل شده است ولی مرز بین این قسمت دقیقا مشخص نیست وکل آنها را روده باریک در نظر می‌گیرند.
۴) روده فراخ
روده فراخ در طیور شامل یک جفت زایده به نام روده کور (سکوم) و یک بخش کوتاه و مستقیم به نام راست روده (رکتوم) است که به کلواک ختم می‌شود.
۵) روده کور
روده کور به صورت دو زایده به طول ۱۴ تا ۲۳ سانتیمتر در دو طرف راست روده قرار دارد. این دو زایده در محل اتصال روده باریک به روده فراخ به آنها متصل می‌شوند. روده کور دارای میکروارگانیسم‌های زیادی می‌باشد. به طوری که این میکروب‌ها سلولز موجود در مواد غذایی را در این قسمت هضم می‌کنند که نتیجه آن تولید گلوکز و همچنین ویتامین‌های گروه ب و ویتامین ک می‌باشد.
مواد حاصل از تخمیر به وسیله میکروارگانیسم‌ها بندرت مورد استفاده بدن طیور قرار می‌گیرند زیرا از محل اصلی جذب (روده باریک) دور مانده‌اند. اندازه و فعالیت روده کور در پرندگانی که علفخوار هستند بیشتر از پرندگان دانه خوار و یا حشره خوار می‌باشند.
۶) کلواک
آخرین قسمت دستگاه گوارش طیور می‌باشد. کلواک به عنوان حفره مشترک بین دستگاه تولید مثل دفع ادرار و مدفوع می‌باشد. کلواک شیپوری شکل است و دارای دو ناحیه گوارشی و ادراری - تناسلی می‌باشد. ناحیه گوارشی آن به راست روده متصل است و محل تجمع مدفوع می‌باشد. در انتهای این ناحیه اسفنگتری وجود دارد که باعث نگهداری و تجمع مدفوع شده در موقع دفع باز می‌شود.
ناحیه ادراری- تناسلی کلواک بعد از اسفنگتر ناحیه گوارشی قرار دارد. در طیور نر، مجرای ادراری و مجرای خروجی منی در این ناحیه باز می‌شود. در انتهای ناحیه ادراری تناسلی (جفتگیری) جنس نر به نام (اجسام فالیک) وجود دارد. در طیور ماده مجاری خروج منی و آلت جفتگیری طیور نر ناحیه ادراری تناسلی وارد می‌شود. در انتهای کلواک اسفنگتر مقعد قرار دارد که در تمام حالات بجز در موقع دفع مدفوع جفت گیری و تخمگذاری بسته می‌باشد.
برگرفته از کتب و اطلاعات تجربی تحقیقاتی صنعت مرغداری