به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ اختلالات حرکتی، از علل عمده خسارات اقتصادی در صنعت پرورش طیور است. اگرچه معمولاً دستگاه اسکلتی مبتلا می‌شود، ولی ناهنجاریهایی در دستگاه‌های عصبی یا عضلانی رخ می‌دهد و به اختلال حرکتی منجر می‌گردد. پرندگان گوشتی بیشتر مبتلا می‌شوند. همزمان با مسن‌تر (سنگین‌تر) شدن پرندگان، اختلالات ناحیه پا به صورت بالینی ظاهر می‌شوند، ولی احتمالاً آغاز چنین فرایندی،مربوط به قبل می‌باشد. این اختلالات در تخمگذارها شیوع کمتری دارند و معمولاً ناشی از عدم تعادل مواد معدنی می‌باشند.
علی‌رغم اهمیت مشخص این دسته از بیماریها،معلومات نسبتاً کمی در مورد آنها وجود دارد. مشکل مهمی که در مورد این بیماریها وجود دارد ناشی از آن است که اصولاً نامهایی که برای این بیماریها به کار رفته است، به نشانه‌های بالینی، سبب شناسی (عامل شناخته شده یا مشکوک) یا روند بیماری‌زایی آنها اشاره می‌نماید. در حالی که این اسامی نمایانگر وضعیت بیماری نیستند و در اصل در همه موارد بیماری‌زایی و علت واقعی بیماری را مشخص نمی‌نمایند.
به طور کلی عوامل مسبب این عوارض را می‌توان به دو گروه اصلی عفونی و غیر عفونی تقسیم کرد.
بیشتر بدانیم: ناهنجاری‌های پا در پرندگان و اصلاح نژاد
اختلالات حرکتی پرندگان و راهکارهای کاهش آن
عوامل عفونی ایجادکننده مشکلات حرکتی در پرندگان
عفونت با مایکوپلاسملا سیینوویه (Mycoplasma Synoviae Infection)، سینوویت عفونی (Infectious Synovitis)، بیماری بزرگ شدن مفصل خرگوشی (Enlaged Hock Disease)
مایکو پلاسموز حاد یا مزمن ماکیان با تورم غشاهای سینوویال و وجود ترشحات در مفاصل و غلاف تاندونهای پرندگان مبتلا، مشخص می‌شود.
وقوع بیماری مایکوپلاسموز: اکثر همه‌گیری‌ها در ماکیان، بویژه در جوجه‌های گوشتی اتفاق می‌افتد؛ بیماری معمولاً در ماکیان جوان (4تا12هفته) دیده شده است. بیماری در مرغهای تخمگذار بالغ و جوجه‌های 6روزه نیز دیده شده است. تورم مفصل در تمام سال اتفاق می‌افتد، ولی در فصول سرد و مرطوب و زمانی که بستر مرطوب باشد، شدت بیشتری دارد. بیماری احتمالاً در تمام دنیا شایع است.
تاریخچه مایکوپلاسموز: اولین بار، تورم مفصل عفونی در جوجه‌ها به سال 1954 گزارش گردیده. اگرچه ابتدا بیماری شایع نبوده ولی بسیار شایع شده است؛ ولی با این حال گفته می‌شود که بیماری نسبت به دهه قبل کمتر شده است.
سبب شناسی بیماری مایکوپلاسموز: الف- عامل بیماری مایکوپلاسما ینوویه است.
ب- این باکتری متمایل به مستقر شدن در ساختارهای دارای غشای سینوویال مثل مفاصل و غلاف‌های اوتار است. همچنین در تخمدان و گاهی در کیسه‌های هوایی یا سینوس‌ها مستقر می‌شود.
همه‌گیری شناسی: الف- عامل بیماری می‌تواند از راه خراش و زخمهایی که در ناحیه کف پا ایجاد می‌شود به داخل نفوذ کند و سبب ایجاد عوارض شود.
ب- انتقال از طریق تخمدان، یکی از مهمترین راه‌های انتشار این عامل عفونی است. تنها معدودی از تخمهای پرندگانی که از نظر سرمی مثبت هستند، مایکوپلاسما سینوویه را انتقال می‌دهند و اکثر این تخمها طی مراحل اولیه عفونت تولید می‌شوند.
ج- عفونت همچنین به طور جانبی از راه دستگاه تنفس انتشار می‌یابد. انتشار از این طریق کند است و تنها تعدادی از پرندگان مبتلا دچار جراحات مفصلی می‌شوند.
نشانه‌های بالینی ابتلا به مایکوپلاسموز: الف- لنگش در تعداد زیادی از پرندگان، اولین نشانه برجسته بیماری است و مبتلایان مایلند روی زمین بخوابند و استراحت نمایند. در بسیاری از مبتلایان،کم خونی در نواحی اطراف سر و تورم مفصل خرگوشی یا کف پاها، دیده می‌شود. پرندگانی که به شکل بیماری مبتلا هستند اغلب مدفوع سبز رنگ دارند.
ب- تعداد مبتلایان معمولاً کم تا متوسط است؛ ولی چنانچه آب و هوا سرد و مرطوب بوده یا بستر خیس باشد ممکن است تعداد آنها بییشتر شود. معمولاً میزان مرگ و میر کمتر از 10درصد است مگر اینکه بیماری دیگری حضور داشته یا مدیریت ضعیف باشد.
ج- به دلیل کاهش مصرف آب و غذا، اکثر پرندگان مبتلا دچار دهیدراتاسیون می‌گردند و لاغر می‌شوند.
پیشگیری از بروز مایکوپلاسموز: الف- در بسیاری از مناطق این امکان وجود دارد که جوجه‌های ماکیان را از گله‌های عاری از مایکوپلاسما سینوویه تهیه کرد.
ب- جوجه‌ها را باید همزمان و ترجیحاً از یک منبع و یک سری جوجه‌های از تخم خارج شده تهیه نمود. تمام این جوجه‌های خریداری شده باید با یکدیگر پرورش داده شوند و هرگز پرنده دیگری به گله اضافه نگردد. به این سیستم (تمام پر -تمام خالی) می‌گویند. تا آنجا که ممکن است باید پرندگان را به صورت قرنطینه پرورش داد.
ج- معمولاً می‌توان با تجویز مداوم مقدار کمی آنتی‌بیوتیک در دان، از شیوع سینوویت پیشگیری کرد. البته این روش پر هزینه است. می‌توان اکثر آنتی‌بیوتیک‌هایی را که برای درمان بیماری به کار می‌‌روند،جهت پیشگیری، به میزان کم در غذا، مورد استفاده قرار داد.
تورم مفصل ویروسی در پرندگان (Viral Arthritis)، تورم اوتار و غلاف آن (Tenosyno Vitis)، پارگی وتر آشیل (Ruptured Gastero Cnemius Tendo)، عفونت رئوویروسی (Reovirus Infection)
تورم مفصل ویروسی یک عفونت رئو ویروسی است که در درجه اول مربوط به نژادهای گوشتی است و از اختصاصات آن تورم مفصل، تورم غلاف اوتار (اکثرا تارس و متاتارس) و در برخی از موارد پارگی وتر آشیل می‌باشد.
وقوع تورم مفصل ویروسی: تورم مفصل ویروسی فقط در ماکیان دیده می‌شود و بیشتر در نژادهای سنگین و جنس نر رخ می‌دهد. اغلب اوقات نشانه‌های بالینی در نژادهای گوشتی در سنین 4تا16 هفتگی بروز می‌کند. این نشانه‌ها برخی اوقات در جوجه‌های جوانتر و گاهی نیز در مرغهای مسن‌تر بروز می‌کند؛ اما نشانه‌های بالینی در بیشتر آنها نمایان نیست.
سبب شناسی بیماری تورم مفصل: الف- عامل به وجود آورنده این بیماری یک رئو ویروس می‌باشد.
ب- رئو ویروس‌ها در مقابل بسیاری از عوامل محیطی کاملاً مقاوم هستند.
همه‌گیری شناسی: از آنجا که رئو ویروس‌ها در مدفوع مرغهای مبتلا دفع می‌شوند، پوسته تخم‌مرغ‌ها را آلوده می‌کنند و به طور جانبی به مرغهای حساس منتقل می‌شوند. انتقال از راه تخم‌مرغ نیز گزارش شده است. این ویروس حداقل به مدت 289 روز در بدن پرنده‌های مبتلا باقی می‌ماند. انتقال رئو ویروس‌ها از مرغ دارای ویرمی توسط بندپایان ثابت نشده است ولی بعنوان یک احتمال مطرح می‌باشد.
نشانه‌های بالینی تورم مفصل ویروسی در پرندگان: الف- لنگش، تورم غلاف اوتار سا ق پا و وتر آشیل در بالای مفصل خرگوشی از این نشانه‌های بیماری می‌باشد. ساق پای مرغهای مبتلا ضخیم می‌شود. اغلب پرندگان مبتلا در شرایط خوبی هستند ولی برخی از آنها ضعیف بوده، دچار کاهش رشد می‌باشند. میزان مرگ و میر معمولاً بسیار کم است.
ب- اگر وتر آشیل پاره شده باشد، پای مبتلا باز نمی‌شود و پرنده نمی‌تواند وزن خود را بر روی مبتلا تحمل کند. در صورتی که هر دو وتر پاره شده باشد، پرنده نمی‌تواند حرکت کند معمولاً پاهای مبتلا متورم می‌باشند و رنگ پوست در ناحیه وتر پاره شده تغییر می‌کند.
درمان بیماری تورم مفصل ویروسی: برای این بیماری درمان رضایت‌بخشی وجود ندارد؛ اما در راستای پیشگیری اقدامات زیر قابل اجرا است:
الف- هم اکنون برای ایمن کردن گله‌های مادر واکسن وجود دارد.
ب- فقط باید از تخم‌مرغ‌های گله‌های مادر عاری از عفونت رئو ویروس برای جوجه‌کشی استفاده کرد.
ج- جوجه‌های تولید شده از گله‌های مرغ مادر عاری از عفونت رئو ویروسی را باید با روش (تمام پر – تمام خالی) پرورش داده آنها باید در یک واحد و به طور قرنطینه پرورش یابند و هیچ پرنده جدیدی در طول دوران پرورش وارد گله نشود.
آبسه کف پایی در پرندگان (Bumble Foot)
توسط استافیلوکوکوس اورئوس ایجاد می‌گردد.
از جراحات موضعی کف پای طیور است که در اثر ضربه ایجاد می‌گردد و اغلب به وسیله عفونت باکتریایی ثانویه وخیم‌تر می‌شود (کافی نبودن بستر و افزایش رطوبت در کف سالن ممکن است بروز آن را افزایش دهند)
این بیماری در مرغان مادر و خروسهای لاری شایع است. قسمت کف پا حتی تا ناحیه بین انگشتان متورم و دردناک بوده و پرنده دچار لنگش می‌باشد. یک بالشتک کوچک که به راحتی تکان می‌خورد در موضع دیده می‌شود که هرچه عفونت بیشتر باشد ناحیه مبتلا بزرگتر می‌شود. سوراخ نکروزه و سیاه در بالشتک دیده می‌شود که نشان‌دهنده عفونت صعودی بوده و می‌تواند از آن ترشحات نیز خارج گردد. به مرور زمان عفونت جمع شده و به حالت چرکی فیبروزه تبدیل شده که باعث کاسته شدن یا حتی از بین رفتن لنگش می‌گردد.
درمان آبسه کف پایی در طیور: جراحی به دلیل وجود میزان زیاد عروق و تاندون در ناحیه خطرناک بوده و حتی پاسخ نمی‌دهد. درمان آنتی‌بیوتیکی نیز پاسخ نمی‌دهد. استفاده از بستر نرم و مناسب در کنترل بیماری مناسب است.
نکروز پای پرندگان (necrosis)
در این حالت نکروز و پوسته پوسته شدن پوست کف پا وجود دارد. این حالت احتمالاً به دلیل خشک شدن و چسبیدن مدفوع به کف پا است و در نتیجه بافت مرده‌ای تجمع می‌یابد و محیط مناسبی برای رشد باکتری‌ها به وجود می‌آید. این حالت همراهی تنگاتنگی با آبسه کف پایی دارد.
تورم پوست کف پای مرغ (Pododermatitis)
تورم پوست کف پا نوعی درماتیت تماسی می‌باشد که به درمان با بیوتین پاسخ نمی‌دهد و به طور معمول در خروسهای گله‌های مادر گوشتی اتفاق می‌افتد.
در ماده‌ها این حالت شیوع کمتری دارد. این حالت همراه با هیپرکراتوز، آکانتوز، قرحه‌دار شدن و درماتیت تماسی می‌باشد. درماتیت مشابهی در انگلستان وجود داشته،که ناشی از بستر مرطوب و نامناسب بوده است.
استئومیلیت- سینوویت (Osteomyelitis – Synovitis)
طیور گوشتی مسن بیشتر به این عارضه‌ها مبتلا می‌شوند. استئومیلیت و یا سینوویت در پی حضور باکتری در خون (باکتریمی) یا عفونت خونی (سپتی‌سمی) ایجاد می‌گردند. اشریشیاکلی و استافیلوکوکوس ارئوس غالباً در این موارد جدا می‌شوند. سایر باکتری‌ها و قارچ@ها به میزان کمتری باعث استئومیلیت و یا سینوویت می‌شوند.
انتهای فوقانی استخوان‌های پا، مهره‌های مفصل‌دار (مهره‌های گردنی و مهره‌های 5تا7 سینه‌ای) و مفاصل آنها،معمولاً مبتلا می‌گردند. جراحات مهره‌ای ممکن است موجب فشار آوردن بر روی نخاع شوکی و فلجی گردد.
درمان پرندگان مبتلا به استئومیلیت بندرت مفید واقع می‌شود. پیشگیری بر اساس درمان بیماری‌های ایجادکننده عفونت خونی (سپتی‌سمی) انجام می‌شود.
بیماری مارک در طیور (Mareks Disease)
عامل بیماری هرپس ویروس می‌باشد که بسیار واگیردار است و در اکثر مرغداری‌ها وجود دارد.
ویروس از طریق فولیکول‌های پر آزاد می‌شود و انتقال می‌یابد و در محیط بیرون دوام زیادی دارد. پرندگان از راه تنفس مبتلا می‌شوند. این بیماری به چند شکل بروز می‌کند اما عمده‌ترین شکل آن، فرم عصبی یا مارک کلاسیک است که به صورت فلج شدن نامتقارن در یک یا دو پا و یا بالها ایجاد می‌شود. عدم تعادل در حرکت، اولین نشانه این‌گونه عوارض است. مرغ مبتلا هنگام نشستن اغلب یک پا را به جلو و پای دیگر را به سمت عقب نگه می‌دارد. افتادگی بالها و پایین نگه داشتن سر و گردن اغلب دیده می‌شود.
انتقال بیماری مارک تنها جانبی است و عامل بیماری از سوسک‌های بستر، مایت‌ها و اووسیت آیمریا‌ها جدا شده است.
برای پیشگیری از این بیماری واکسن در جوجه‌های یک روزه در جوجه‌کشی و در ناحیه زیر پوست گردن تزریق می‌شود که بیشتر برای گله‌های مادر و تخمگذار تجاری توصیه می‌شود. امروزه به دنبال استفاده از روش‌های تزریق واکسن در تخم‌مرغ جنین‌دار و قبل از تولد جوجه هستند.
تورم مفصل استافیلوکوکی (Arthritis)
عفونت استافیلوکوکی یا استافیلوکوکوزیس نوعی بیماری در طیور است که توسط باکتری استافیلوکوک ایجاد می‌شود. حدود 20 گونه از استافیلوکوک‌ها جداسازی شده‌اند که فقط یکی از آنها به نام استافیلوکوکوس اورئوس از نظر دامپزشکی در گله‌های مادر گوشتی حائز اهمیت است. در چنین پرندگانی، معمولترین شکل عفونت، عارضه‌ی تنوسینوویتیس (تورم صفحات تاندون مفصل) و آرتریت (تورم مفاصل خرگوشی و رانی-لگنی stifle) می‌باشد. عفونت‌های استافیلوکوکی غالباٌ در چهار دوره زمانی از زندگی گله‌های مادر گوشتی به شرح زیر اتفاق می‌افتد:
2-0 هفتگی: عفونت ناف (Omphalitis) و نکروز سر استخوان ران (کوندرونکروزیس باکتریایی) اغلب در ارتباط با آلودگی تخم‌مرغ یا هچری و جراحی‌های جزئی می‌باشد.
6-4 هفتگی: در این سنین مفاصل خرگوشی و رانی-لگنی بطور ثانویه پس از درگیری با کوکسیدیوز یا واکنش‌های ناخوشایند واکسن، درگیر و آلوده می‌شوند.
20-10 هفتگی: در این دوره مفاصل خرگوشی و stifle بطور ثانویه در اثر استرس‌های ناشی از عملیات واکسیناسیون، محدودیت خوراک و بلوغ جنسی آلوده و مبتلا می‌شوند. تراکم بیش از حد گله، توزیع ضعیف و نامناسب دان و عدم فضای کافی دانخوری باعث تشدید این مسائل در جهت ابتلای به این باکتری می‌شوند.
30-24 هفتگی: در این دوره آلودگی مفاصل خرگوشی و stifle و التهاب بالشتک کف پا (آبسه‌های کف پایی) بطور ثانویه در اثر استرس‌های ناشی از جابجایی، جفتگیری و شروع تولید تخم‌مرغ بوقوع می‌پیوندد. رفتار تهاجمی خروس‌ها و صدمات وارده به گله از طریق تجهیزات دانخوری، لانه‌های تخمگذاری و بسترهای از نوع اسلیت نیز می‌توانند در گسترش عفونت‌های استافیلوکوکی در طی این دوره دخالت داشته باشند.
بیماری‌زایی (pathogenesis): استافیلوکوکوس اورئوس ارگانیسمی است که در همه جای محیط سالن‌های گله‌های مادر گوشتی وجود دارد و می‌تواند از بستر، گرد و خاک و پرهای موجود در سالن جداسازی شود. این باکتری به عنوان یک ساکن طبیعی جوجه‌ها بوده که در پوست، پرها و دستگاه‌های تنفسی و روده‌ای آنها جایگزین می‌شود.
باکتری بایستی وارد سیستم جریان خون شود تا ایجاد بیماری نماید؛ بنابراین احتمال ایجاد عفونت و آلودگی از طریق هرگونه زخم و صدمه که زمینه را برای ورود میکروب به بدن پرنده فراهم نماید، افزایش داده می‌شود. آشکارترین راه نفوذ باکتری از طریق پوست است که می‌تواند بوسیله ایجاد زخم با روش‌های جراحی کوچک مانند اصلاح نوک، انگشت پا و قطع تاج یا تزریقات بوجود آیند. بعلاوه، مطالعات اخیر نشان داده است که روش عمده‌ی دیگری برای ورود باکتری ممکن است از طریق دستگاه تنفسی باشد. کیفیت پایین هوا یا واکسن‌های تنفسی گرم ورود استافیلوکوک به سیستم تنفسی را تسهیل می‌کنند.
عوامل ایجاد کننده اختلالات حرکتی در پرندگان (بخش دوم): عوامل غیرعفونی مشکلات حرکتی پرندگان
عوامل ایجاد کننده اختلالات حرکتی در پرندگان (بخش سوم): عوامل متفرقه موثر در ایجاد مشکلات حرکتی پرندگان
نویسنده: مرتضی شیرینی