به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ پروبایوتیک ها ، و سودمندی‌های مصرف آنها برای مرغداری‌ها، به گونه‌ای روز‌افزون در سطح جهانی این صنعت مطرح است، اما مصرف‌کنندگان پروبایوتیک‌ها، حتی از گوشه‌ای از دشواری‌هایی که، به ویژه در اروپا، پیش پای سازندگان این فرآورده قرار دارد آگاه نیستند.
یکی از مراحل ثبت فرآورده‌های پروبایوتیکی در اروپا، ارائه نتایج دستکم 3 آزمایش فارمی است که سودمندی‌های آن فرآورده را تایید کند.
رضایت‌بخش بودن پروسه ساخت فرآورده، که نیاز به تأسیسات و روش ساخت دقیق و کارآمد دارد نیز یکی دیگر از شرایط لازم برای ثبت فرآورده است. شاید به سبب همین سختگیری است که سازندگان اصلی فرآورده‌های پروبایوتیکی در اروپا این همه در تولید فرآورده‌های خود وسواس به خرج می‌دهند.
مقاله‌ای که برگردان آن به فارسی تقدیم می‌شود، افزون بر این نکات، مسایل تازه‌ای را در زمینه این فرآورده‌ها با خوانندگان مطرح می‌سازد.
هنگامی که از تجربه اروپایی‌ها در زمینه (پروبایوتیک‌ها) سخن می‌گوییم مهم است که این تجربه‌ها را در چارچوب آنچه که در این‌مورد، در دیگر کشورهای جهان می‌گذرد مقایسه کنیم. برای نمونه، سیستم تولید در ایالات متحده آمریکا، کاملا با سیستم تولید در اروپا تفاوت دارد، و پیشینه استفاده از مواد شیمیایی، مانند آنتی‌بیوتیک‌ها، و دیگر کارهای مدیریتی در مرغداری‌ها به ما کمک می‌کند که چالشی را که کشورهای اتحادیه اروپا با مصرف افزودنی‌های به خوراک مرغ روبه‌رو هستند را بهتر درک کنیم .
پیشینه جالب این نکته که برخی از باکتری‌ها می‌توانند نقش مثبتی در تندرستی میزبان خود داشته باشند در آغاز قرن نوزدهم از سوی (الی مچنیکف) برنده جایزه نوبل به میان آمد. وی، در انستیتو پاستور پاریس کار می‌کرد، و علت طولانی بودن عمر بلغار‌ها را به مصرف بیش از اندازه شیر تخمیر شده، که دارای باکتری باسیلوس بولگاریکوس است، وابسته می‌دانست. این باکتری سپس" لاکتوباسیلوس بولگاریکوس" نامیده شد .
در دهه 1930 آزمایش روی کارآیی پروبایوتیک‌ها در بهبود یبوست متمرکز شد. در میانه سال‌های 1930 تا 1970، از توجه به سودمندی پروبایوتیک‌ها کاسته شد، اما از آن پس، علاقه به مصرف پروبایوتیک‌ها در انسان و دام یکباره افزایش یافت. نخستین فرآورده پروبایوتیکی که استانداردهای اروپایی را به عنوان افزودنی به خوراک دام وطیور بدست آورد در دهه 1980 بود .
تعریف‌های گوناگونی درباره پروبایوتیک‌ها مطرح شده است، اما مناسب‌ترین آنها تعریفی است که سازمان بهداشت جهانی (WHO) و سازمان جهانی غذا (FAO) در سال 2001 انجام دادند، که پروبایوتیک‌ها را اینگونه تعریف کردند: میکرو‌ارگانیزم‌های زنده‌ای که اگر به اندازه کافی مصرف شوند سودمندی خود را روی میزبان برجای می‌گذارند .
علاقه به پروبایوتیک‌ها هم اکنون رو به افزایش است که می‌توان این علاقه را از روی شمار پژوهش‌هایی که روی اینترنت درباره پروبایوتیک‌ها منتشر می‌شود دریافت. تا کنون 13هزار مطلب روی Online Databaseهایی مانند سایت علمی Pubmed منتشر شده است که بیش از 400 مطلب درباره تاثیر پروبایوتیک‌ها در مرغداری است .
فضای مقرراتی در اروپا برای تولید پروبایوتیک‌ها
فضای مقرراتی برای افزودنی‌های به خوراک دام و طیور در اروپا، نسبتاً سختگیرانه و محدود‌کننده است. این فضای سختگیرانه مقامات اروپایی، از هنگامی پدید آمد که بیماری جنون گاوی (BSE) در پی خوراندن پودر استخوان و گوشت به دام بروز کرد. (fig1)
در اتحادیه اروپا روند ثبت پروبایوتیک‌ها به عنوان خوراک دام، زیر نظر (European Food Safety Authority (EFSA انجام می‌گیرد و اصولا یک پروسه طولانی است که 3 تا 4 سال و شاید هم بیشتر به درازا می‌کشد. قاعدتاً سویه پروبایوتیک باکتریایی می‌باید در فهرست (Qualified Presumption Safety (QPS قرار داشته باشد و برای هر هدف از مصرف هر سویه باکتریایی می‌باید یک پرونده جداگانه تشکیل شود (برای بهبود وزن‌گیری مرغ‌ها، بهبود عملکرد مرغ‌های تخمگذار و ...) این پروندها باید در برگیرنده بخشها و اطلاعاتی در زمینه‌های زیر باشند :
• بی‌خطر بودن: آیا سویه باکتریایی مقاومت آنتی‌بیوتیکی پیدا خواهد کرد؟ آیا Toxicity خواهد داشت؟ و مانند اینها
• کارایی: می‌باید نتایج آماری دست کم سه آزمایش، نشان‌دهنده بهبود معنی‌دار عملکرد جانور باشد.
• تولید: جزئیات روند تولید فرآورده پروبایوتیکی
ارزیابی سویه پروبایوتیکی را (EFSA) با بررسی پرونده آن انجام می‌دهد، و پیشنهاد خود را به کمیسیون اتحادیه اروپا می‌فرستد، آنگاه کمیسیون مربوطه در اتحادیه اروپا تصمیم خود را اعلام و اجازه تولید می‌دهد.
ثبت یک سویه پروبایوتیکی نزد (EFSA) یک روند بسیار پرهزینه و دراز مدت است ( پیرامون 5میلیون یورو). هر سازنده‌ای می‌باید اطمینان بالایی از این داشته باشد که فرآورده پیشنهادی‌اش روی عملکرد جانور اثر مثبت می‌گذارد، تندرستی جانور را بهبود می‌بخشد، و یا پاتوژن‌ها را کنترل می‌کند.
پروبایوتیک‌هایی که تا کنون در اتحادیه اروپا به ثبت رسیده اند، و یا در روند ثبت‌شدن قرار دارند و هدف آنها در زمینه‌های گوناگون مانند مرغ‌های تخمگذار، مرغ‌های گوشتی و بوقلمون است، اکنون به 14 فرآورده رسیده است. از این 14 فرآورده، تنها 2 فرآورده پرسویه (مولتی استرین) هستند.
گونه‌های باکتریایی که در این فرآورده‌ها به کار رفته‌اند شامل: لاکتوباسیلوس پدیوکوکس‌ها، انتروکوکوس‌ها، کلستردیوم‌ها، بیفیدوباکتریوم‌ها و با سیلوس‌ها هستند.
برخلاف اروپا به ثبت رساندن پروبایوتیک‌ها (که در آمریکا آنها را Direct Fed Microbe می‌نامند) در آمریکا کاملاً با آنچه که در اروپا وجود دارد متفاوت است. اگر گونه‌های باکتریایی در فهرست مواد خوراک دام (انجمن مقامات کنترل خوراک دام آمریکا - AAFCO OP) به عنوان Direct Fed Microbe وجود داشته باشد نیازی به پروسه ثبت رسمی، نخواهد داشت. اما، در هریک از ایالتهای آمریکا، می‌باید فرآورده (معمولاً تنها برچسب روی فرآورده) و یا وسایل و دستگاه‌های تولید فرآورده نزد مقامات ایالتی به ثبت برسند.
برچسب فرآورده (که از دیدگاه FDA بهای فروش نیز بخشی از آن است) می‌باید واقعی باشد و گمراه کننده نباشد، و آنچه در برچسب نوشته می‌شود برپایه شواهد علمی قوی، تایید‌کننده ادعاهایی باشد که روی برچسب نوشته می‌شوند.
در آمریکا، فرآورده‌هایی که ادعا می‌کنند در بهبود تولید و عملکرد جانور نقش دارند، از لحاظ تکنیکی به‌عنوان داروی دامپزشکی تلقی می‌شوند. در دیگر جاهای جهان، مقررات ثبت این فرآورده‌ها یا همانند آمریکا و یا اروپا است، و یا بسیار ساده‌تر است.
کشش بازار برای مصرف پروبایوتیک‌ها
تا چند سال پیش، مصرف پروبایوتیک‌ها در اروپا بسیار اندک بود، اما زمانه دگرگون شده است و اکنون مصرف این فرآورده‌ها روزبه‌روز افزایش می‌یابد. تقاضای بازار جهانی برای پروبایوتیک‌ها بالا است، هرچند که اطلاعات واقعی بازار را به سختی می‌توان گردآوری کرد. اگر مناطق را برپایه ایندکس مصرف در آمریکا قرار دهیم، یک برداشت این خواهد بود که در این ایندکس، مصرف در آمریکا در رده یکم و اتحادیه اروپا در رده دوم قرار خواهد گرفت. (fig2)
به دنبال ممنوع شدن مصرف آنتی‌بیوتیک‌های محرک رشد در اروپا در سال 2006، بیهوده نبود که انتظار داشته باشیم که مصرف پروبایوتیک‌ها و دیگر افزودنی‌ها در اروپا افزایش چشمگیری داشته باشد. هرچند که رویکرد بخش گوسفندداری در اروپا به مصرف پروبایوتیک‌ها از دیگر بخشها پیشی گرفت. اما در ایالات متحده آمریکا برآورد می‌شود که 70 تا 80 درصد مرغداری‌ها به مصرف پروبایوتیک‌ها پرداختند و این، شاید به سبب استفاده مرغداری‌ها از واکسن کوکسیدوز بود .
استفاده از این واکسن‌ها به این معنی است که نباید از یونوفورها (ionophores ) و کوکسیدیواستات‌ها (coccidiostat) در سیکل تولید استفاده کرد، زیرا سبب از میان بردن محافظت ضدباکتریایی که از یونوفورها پدید می‌آید، می‌شود. این شرایط بازار همراه با سختگیری بیشتر در جلوگیری از مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها و رویکرد مرغداران به تولید بدون آنتی‌بیوتیک، راه را برای پذیرش سودمندی‌های پروبایوتیک‌ها در آمریکا زودتر از اتحادیه اروپا هموار کرد.
توان پروبایوتیک‌ها و اثرات سودمند آنها در مرغداری‌ها، به اثبات رسیده است و مشخص شده است که پروبایوتیک‌ها می‌توانند عملکرد مرغ‌ها را تقویت کنند، مثلاً وزن‌گیری بیشتر، کاهش ضریب تبدیل، کنترل پاتوژن‌ها و برقراری ثبات میکروفلور دستگاه گوارش به خوبی اثبات شده است، پس چرا مقامات اتحادیه اروپا روند استفاده از پروبایوتیک‌ها را آهسته می‌کنند؟
مجموعه‌ای از عوامل در این روش اتحادیه اروپا دخالت دارند. نخست و مهم این است که مرغداران گمان می‌کنند که استفاده از افزودنی‌ها به این سبب پیشنهاد می‌شود که در شرایط بسیار گوناگون، و در همه‌جا کارآمد هستند، و می‌توانند مانند یک ابزار معجزه‌گر عمل کنند، و هنوز هم این گمان از میان نرفته است .
دوم اینکه به دنبال ممنوعیت مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها، مرغداران در پی یافتن راهی رفتند که مدیریت آنها، باعث پاکیزگی سالن و بهبود سیستم سالن‌ها شود و مدیریت کلی آنها را کارآمد کنند و عملکرد مرغ‌ها را بهتر سازد. و سرانجام اینکه این بهبود مدیریت، در برخی از کشورهای اتحادیه اروپا نتایج خوبی در بهبود عملکرد مرغداری‌ها پدید آورد .
با بهبود عملکرد مرغ‌ها (نسبت به راهنمای نژادی گله)، در پی بهبود مدیریت، پی‌بردن به تاثیر سودمندانه افزودنی‌ها به خوراک، مانند پروبایوتیک‌ها در عملکرد مرغ‌ها FCR و وزن‌گیری به تاخیر افتاد. (Fig3 )
این موضوع شگفت‌آوری نیست زیرا مرغ‌هایی که عملکرد آنها به توان ژنتیکی‌شان نزدیک است مرغ‌هایی سالم هستند، و مدیریت خوب و پاکیزگی محیط آنها نیز بالا است، اما آنتی‌تز این وضعیت خوب در این است که اگر این مرغ‌هایی که عملکرد خوب و بالا دارند، به هر دلیلی مانند، آشفته شدن ناگهانی دستگاه گوارش به سلامتی آنها آسیبی وارد شود، سقوط عملکرد آنها بسیار شدید خواهد بود .
عوامل رواج استفاده از پروبایوتیک‌ها
4 عامل سبب شده است که مصرف پروبایوتیک‌ها در مرغداری‌های اروپا رواج پیدا کند
• کاستن از عادت مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها، برای این که مصرف درمانی آنها به هنگام نیاز (درگیری با بیماری) اثر‌گذاری بهتری داشته باشد.
• فشار مصرف‌کنندگان گوشت مرغ، و فشار مقررات منع مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها برای تولید مرغ بدون آنتی‌بیوتیک، یا دست کم با کمترین مقدار.
• اطمینان از اینکه گله‌ای که پروبایوتیک مصرف می‌کند اگر گرفتار مشکلات دستگاه گوارش شود عملکرد مرغ‌ها به شدت سقوط نخواهد کرد.
• برای افزایش آسایش مرغ‌ها و اجرای توصیه‌هایی که در این زمینه می‌شود، و نیز برای رسیدن به سود مالی بالاتر.
این عوامل فرصت‌هایی را برای مدیران مرغداری‌ها فراهم می‌کند که با استفاده از پروبایوتیک‌ها بتوانند مدیریت بهتری را در مرغداری اعمال کنند و به سود بالاتری برسند. بازگشت مالی هزینه‌ای که برای مصرف هر نوع افزودنی پرداخت می‌شود، آشکارا هدف عمده در ارزیابی و توجیه مصرف افزودنی‌ها خواهد بود .
در زمینه توجیه مصرف پروبایوتیک‌ها، گذشته از این که به عنوان یک سیاست بیمه کردن گله پذیرفته شده است، اما به راستی چگونه می‌توان این کار را ارزیابی کرد؟
مسأله این است که می‌باید به جای محاسبه و مقایسه ساده هزینه خرید، ما اضافه درآمدی که از مصرف پروبایوتیک به دست می‌آید (افزایش وزن، بهبود FCR، کاستن تلفات و ...) یک آنالیز مالی کامل در این زمینه انجام دهیم، و مثلاً کاسته شدن از هزینه‌های واکسیناسیون، بستر، کارگری و هزینه‌های درمانی را نیز در ارزیابی وارد کنیم .
ضرورت انجام یک آنالیز مالی کامل در این است که سودمندی‌های مصرف پروبایوتیک‌ها، و چگونگی تاثیر‌گذاری آنها (فعل و انفعال آنها با مورفولوژی دستگاه گوارش، بهبود گذر خوراک در آنجا و ...) می‌توانند روی درآمد گله مستقیما اثر بگذارند. برای نمونه، بهتر ساختن کیفیت بستر و یا کمک به کمتر مصرف کردن داروهای آنتی‌بیوتیکی .
یک مساله دیگر در عادت کردن به مصرف پروبایوتیک‌ها، موضوع افزودن آن به آب یا خوراک است. هرگاه در یک مرغداری، پروبایوتیک‌ها را به شیوه‌ای نامناسب و یا با دوز کمتری مصرف کنند باکتری‌های آن زنده نمی‌مانند و به جای مناسب در بدن مرغ نمی‌رسند و تاثیری بر جای نمی‌گذارند. بی‌گمان، یک عامل در انتظاری که از مصرف افزودنی‌ها در مرغداری‌ها وجود دارد، ادعای بیش از اندازه‌ای است که از مصرف این مواد به آنها داده می‌شود. مدیریت درست انتظارات مصرف‌کنندگان یک عامل مهم بوده و خواهد بود .
سازندگان پروبایوتیک‌ها دست به کار تهیه استراتژی کاملتری زده‌اند تا راه حل‌هایی برای مشتریان خود در زمینه حفظ تمامیت دستگاه گوارش بیابند. در بازار اروپا که هم هزینه خوراک بالا است و عملکرد دام و طیور خوب است بسیار مهم است که هزینه مصرف پروبایوتیک با توانایی آن در سودرسانی جبران شود.
باید این نکته درک شود که پروبایوتیک‌ها نمی‌توانند یک راه حل کامل برای همه گرفتاری‌های مرغ داری‌ها فراهم کنند و یک معجزه‌گر نمی‌توانند باشند و ما (تولید‌کنندگان پروبایوتیک‌ها) باید از وعده دادن‌های بیش از اندازه دوری کنیم.
در اروپا، هر چند که مقررات سختگیرانه ثبت پروبایوتیک‌ها، شمار پروبایوتیک‌های ثبت شده را محدود نگه داشته است، اما این فرآورده‌ها به‌تدریج جای خود را در مرغداری‌ها باز می‌کنند. ما می‌دانیم که پروبایوتیک‌ها به‌خوبی در کار مرغداری‌ها موثر هستند، و شرایط دشواری که برای ثبت آنها در اروپا و در دیگر جاها وجود دارد باید مرغداران را قانع کند که پروبایوتیک‌ها بخشی از راه حل‌های مدیریتی برای دستیابی به موفقیت است و سودمندی‌های آنها هزینه مصرف پروبایوتیک‌ها را جبران می‌کند.
”پروتکسین“ فرآورده‌ای پروبایوتیکی کاملاً طبیعی و سبز، دارای مجموعه‌ای از پروبایوتیک‌ها (Multi-Strain) می‌باشد که برای کمک به رشد و ایمنی بیشتر جوجه‌ها و مرغ‌ها تولید شده است.
”پروتکسین“ تولید شرکت Probiotics International Ltd. انگلستان، دارای 3 سویه از برترین پروبایوتیک‌های لاکتوباسیل، قارچ و مخمر می‌باشد که به‌طور طبیعی در روده همه مرغ‌های سالم می‌توانند زندگی کنند.
منبع: نیکوتک
Chr.Hansen - Alfread Blanch از دانمارک