به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ فراورده‌های میکروبی یا پروبیوتیک‌ها از کلمه یونانی پروبیوس که در لغت به معنای حمایت از حیات است، گرفته شده است. این عبارت برای توصیف افزودنیهای زنده میکروبی که به خوراک افزوده می‌شوند، بکار می‌رود، که قادرند با ایجاد یک تعادل میکروبی در جمعیت فلور روده و پیشگیری از عفونت‌های گوارشی اثر مثبتی روی بهبود عملکرد حیوان و افزایش رشد دام و طیور داشته باشند. از مهمترین مزایای این فراورده‌ها این است که پس از وارد شدن به سیستم گوارشی دام و طیور در بافتهای بدن باقی نمانده و بر خلاف آنتی بیوتیکها هیچ گونه مقاومت میکروبی پس از مصرف آن ایجاد نمی‌شود. هدف از استفاده این فراورده‌ها متاثر کردن فعالیت میکروبی دستگاه گوارش یا به عبارت دیگر بهبود وضعیت سلامتی، رشد و عملکرد حیوان می‌باشد. اولین میکروارگانیسم‌هایی که به طور رایج در خوراک دام استفاده شده اند، شامل باکتریهای لاکتوباسیل، انتروکوکوس، استرپتوکوکوس، بیفیدوباکتریوم و گونه‌های باسیلوس بودند.
از قارچها و مخمرها هم به عنوان پروبیوتیک از دهه گذشته استفاده شده است. در سال ۱۹۸۹ به جای واژه پروبیوتیک از واژه تغذیه مستقیم میکروبی استفاده شد که در آن منبعی از میکروارگانیسم‌های زنده قابل زیست همانند باکتریها، قارچها و مخمرها وجود داشت. هر یک از افزودنیهای میکروبی فوق از مکانیسم خاصی بر خوردار بوده و اثرات مخصوص به خود را دارند. افزودنیهای باکتریایی بر روده اثر گذاشته و سبب برقراری میکروفلور خوش خیم می‌شوند و با این عمل از جمعیت میکروبهای مضر همانند اشریشیاکلی و سالمونلا کاسته می‌شود.
افزودنیهای غیر باکتریایی یعنی قارچها و مخمرها بیشتر در تغذیه گاوهای شیری، پرواری و گوسا له‌های شیرخوار استفاده شده اند. این مواد بیشتر بر روی تخمیر شکمبه اثر گذاشته و سبب تغییر الگوی آن در جهت استفاده از متابولیت‌های موجود در شکمبه می‌شوند. بابهبود وضعیت الگوی تخمیر بر میزان تولید و رشد افزوده می‌شود. همچنین مخمرها بر ابقاء آهن، روی، مس و پتاسیم اثر مثبتی دارند و در کاهش روزهای بیماری موثر هستند. باوجود آزمایشات متعدد بر روی پروبیوتیک‌ها نتایج حاصل از تحقیقات در شرایط آزمایشگاهی و مزرعه ای بر روی عملکرد حیوانات متفاوت بوده است. تعدادی از پژوهشها بهبود در افزایش وزن، تولید شیر و افزایش کل قابلیت هضم را نشان داده اند، اما پژوهشهای دیگر چنین اثراتی را نشان نداده اند.
استفاده از پروبیوتیک‌ها در گوساله‌های شیرخوار در چند سال گذشته مورد توجه قرار گرفته است. در واقع هدف کلی از استفاده از فراورده‌های میکروبی پرورش بهتر و دست یابی به عملکرد بالاتر و سلامتی گوساله در دوران شیر خوارگی است.
پرورش موفق گوسا له‌های شیرخوار از زمان تولد تا زمان از شیر گیری مستلزم توجه به عوامل مربوط به سلامتی مادر، گوساله، تمیزی محیط پرورش، خوراندن آغوز با رعایت استاندارد‌ها و تغذیه مناسب بعد از دادن آغوز می‌باشد. مرگ و میر و بیماری در این دوره از مشکلات مهم گاوداری صنعتی می‌باشد، به طوری که با عدم رعایت توصیه‌ها تلفات افزایش و سود به حداقل می‌رسد. اکثر بیماریها در گوساله‌های شیر خوار در چند هفته اول شایع می‌باشد و دلیل آن عدم مصرف آغوز مناسب و فضای نامناسب پرورشی است. بطور میانگین یک گاو شیری در حدود چهار دوره شیردهی در گله تولید شیر می‌کند، با در نظر گرفتن مرگ و میر گوساله‌ها و سایر تلفات باید ۳۰ درصد از گله شیری هر ساله با تلیسه‌های خوب جایگزین شود. اگر ۵۰ درصد از تمام گوساله‌های تازه متولد شده ماده باشند، بایستی حدود ۷۵ درصد از این تعداد گوساله برای حفظ گله پرورش یابند.
مرگ و میر در گوساله‌ها به عوامل مختلفی بستگی دارد، به طوری که سقط، مرده زایی و نقایص مادر زادی ۳ ۲ درصد از مرگ و میرها را شامل می‌شود، اسهال حاد، ۷۵ درصد از مرگ و میرها را در گوساله‌های نوزاد تشکیل می‌دهد.
اسهال یکی از مهمترین بیماری‌های عفونی در پرورش گوساله محسوب می‌شود که خسارات زیادی بر سیستم پرورشی تحمیل می‌کند. میکروارگانیسم‌های متفاوتی در روزهای مختلف ماه‌های اول زندگی سبب بروز اسهال می‌شوند. به طوری که باکتری اکولای در ۵ ۳ روزگی، کروناویروس در ۱۵ ۵ روزگی و سالمونلا در ۳۰ ۱۵ روزگی و کوکسید وز از سنین بالای یک ماهگی تا یک سالگی گوسا له‌ها را مبتلا می‌کند.
برقراری باکتریها در شکمبه:
شکمبه گوساله تازه متولد شده عاری از باکتری است، ولی با گذشت زمان تعدادی از باکتریهای هوازی وارد شکمبه می‌شوند. پس از مصرف خوراک، برقراری باکتریها صورت می‌گیرد. تعداد کل باکتریها در هر میلی لیتر مایع شکمبه معمولا تغییر نمی‌کند، ولی نوع باکتریها با شروع مصرف ماده خشک تغییر می‌کند. این امر سبب تغییرات اساسی در باکتریهای هوازی و جایگزینی باکتریهای بی هوازی می‌شود. گوساله‌هایی که علوفه مصرف می‌کنند، باکتریهای متفاوتی نسبت به گوساله‌هایی که غلات مصرف می‌کنند، دارند. برقراری باکتریها در شکمبه به طور مقدماتی با مصرف جیره خشک صورت می‌گیرد.
ناصر پورعباسعلی، احمد طاطار، عبدالحکیم توغدری
دانش آموختگان کارشناسی ارشد علوم دامی‌دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان