به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ در سالهای اخیر به علت استقبال مردم از گوشت مرغ، توجه خاصی به پرورش و تولید طیور گوشتی مبذول گردیده است. رشد و توسعه روز افزون پرورش طیور به شیوه متراکم و صنعت خوراک، سهم مهمی‌را در صحنه تجارت در اختیار این بخش قرار داده است.
حدود 75 تا 80 درصد هزینه تولید گوشت طیور را تغذیه به خود اختصاص می‌دهد، بنابراین با توجه به اهمیت و ضرورت آن لازم است که مدیریت تغذیه و کاربرد روش‌های جدید مدیریتی به عنوان یک مساله مهم وجدی مدنظر پرورش دهندگان قرار گیرد.
تحقیقات و گزارش‌های متعدد منتشره حاکی از آن است که بافت دان تاثیر بسزایی درعملکرد مرغ گوشتی دارد وبه ویژه دان پلت، سرعت رشد را بهبود بخشیده، کارایی دان را افزایش می‌دهد. در این مقاله تاثیر بافت و شکل دان بر صفات تولیدی مرغ گوشتی مورد بررسی قرار می‌گیرد.
اشکال دان:
جیره‌های غذایی طیور به سه شکل آردی، کرامبل و پلت تولید می‌گردند. در فرم آردی، مواد اولیه غذایی جیره به شکل آسیاب شده هستند. در ساخت پلت، جیره آسیاب شده با کمک بخار آب، داغ و مرطوب شده، سپس با فشار از دستگاه پلت زن عبور کرده مجدداً سرد می‌شود و در نهایت به صورت استوانه ای کوچک در اندازه‌های مختلف شکل می‌گیرد، اگر پلت‌های درشت به وسیله غلتک‌های مخصوص خرد گردند محصولی بین دان آردی و پلت حاصل میگردد که به آن کرامبل گفته می‌شود.
تاثیر بافت خوراک بر توان تولیدی پرنده:
در پرندگان حواس پنج گانه مخصوصا حس چشایی و بویایی به طور ناچیزی توسعه یافته است و این محدودیت توسط گیرنده‌های مکانیکی موجود در منقار جبران شده است. جوجه‌ها با کمک این گیرنده‌های مکانیکی، ذرات درشت تر را تشخیص و ترجیح می‌دهند.
با افزایش سن پرنده و بزرگتر شدن منقار، مصرف ذرات بزرگتر توسط پرنده افزایش یافته و این توانایی درسن 4 روزگی کاملاً آشکار میگردد. تحریک این گیرنده‌های مکانیکی، بر اشتها تأثیر مستقیم داشته درنهایت نقش مهمی‌را در توان تولیدی پرنده ایفا می‌نماید. تحقیقات مختلف نشان داده است که بافت خوراک یکی از مهم ترین عوامل موثر بر توان تولیدی پرنده می‌باشد.
تغذیه پرنده با جیره کرامبل یا پلت قدرت انتخاب را از پرنده سلب کرده و پرندگانی که غذا را به این شکل دریافت می‌کنند مجبورند که تمامی‌محتویات غذا را به مصرف برسانند. به این ترتیب از انتخاب قطعات درشت وعدم مصرف ذرات ریز که عمدتا ویتامین‌ها، مواد معدنی و اسیدهای آمینه ضروری میباشند جلوگیری می‌شود. با توجه به اهمیت این ترکیبات درچند روز اول زندگی استفاده از جیره‌های کرامبل به میزان زیادی ازعوارض سو ناشی از این کمبودها کاسته وکاربرد آن به طور مشخص در سنین ابتدایی پرورش گله‌های مادر، تحریک اشتها و حفظ یکنواختی را به دنبال خواهد داشت.
بر اساس دلایل ذکر شده در زمان تغذیه با پلت رشد بهتر شده و ضریب تبدیل غذایی بهبود قابل ملاحظه ای خواهد یافت. در سالن‌های مرغداری دیده شده است که پرندگان سنگین تر در زمان پخش دان قطعات بزرگ تر را که معمولاً ذرت و سایر غلات میباشند را به طور انتخابی مصرف کرده در نتیجه به دلیل عدم توزیع مناسب دان، عدم یکنواختی در رشد به چشم می‌خورد.
بافت خوراک از طریق تاثیر بر قسمت‌های مختلف دستگاه گوارش و سرعت عبور غذا بر توان تولیدی پرنده تأثیر می‌گذارد، هر چه ذرات غذایی درشت تر باشد سرعت عبور غذا از دستگاه گوارش کندتر شده در نتیجه میزان جذب افزایش می‌یابد. با افزایش جذب سرعت رشد و ضریب تبدیل نیز بهبود می‌یابد. بعد تغذیه طیور با دان به شکل کرامبل و یا پلت، خوراک بلافاصله در چینه دان حل شده و آغاز سریع هضم میزان جذب را افزایش می‌دهد.
ثابت شده است که تغذیه با پلت حرکات دودی دستگاه گوارش را بالا برده و بازده خوراک بهتر می‌شود. علاوه بر این اگر پرنده در ابتدا دان را به شکل کرامبل وسپس به شکل پلت دریافت کند دستگاه گوارش سازگاری بیشتری نسبت به اندازه ذرات پیدا می‌کند و لذا این پرنده رشد بیشتر و ضریب تبدیل مناسبتری نسبت به پرنده‌هایی خواهد داشت که از ابتدا جیره آردی دریافت کرده باشد. تغییرات شیمیایی درحین تهیه پلت نیز بر هضم و جذب غذا تأثیر دارد. بخار آب، حرارت و فشار اعمال شده درجریان ساخت پلت سبب ایجاد تغییراتی در دان می‌شود که سبب ایجاد تغییراتی در دان شده، هضم سریعتر غذا و بهبود بازده را به دنبال دارد.
حرارت طی فرایند پلت سبب از بین رفتن برخی از ممانعت کننده‌های رشد موجود در مواد خوراکی نیز می‌شود. انرژی قابل متابولیسم نیز افزایش می‌یابد، به عنوان مثال کنجاله تخم کتان، زمانی که به شکل کرامبل یا پلت درمی‌آید ارزش انرژی زایی آن به طور معنی داری بیشتر می‌شود، زیرا فشار و حرارت حاصله در طی عملیات ساخت پلت، سلول‌های ذخیره کننده چربی در دانه‌های روغنی راشکسته و همین دلیل، مصرف چربی را بهبود می‌بخشد. انرژی قابل متابولیسم کنجاله سویا نیز در اثر پلت کردن افزایش یافته که جذب چربی از 73 درصد در حالت آردی به 91 درصددرحالت پلت می‌رسد. همچنین در هوای گرم می‌توان مصرف خوراک در طیور را با استفاده ازخوراک پلت تحریک کرده و افزایش داد.
تاأثیر بافت خوراک در حفظ کیفیت مواد مغذی و بهداشت دان:
بافت خوراک یکی از عوامل مؤثر در حفظ کیفیت مواد مغذی می‌باشد. پلت کردن دان به حفظ کیفیت مواد خوراکی کمک می‌کند و به دلیل فشرده شدن اجزای مواد غذایی به یکدیگر سطح تماس اجزای تشکیل دهنده خوراک با هوا کمتر شده لذا دان پلت شده را می‌توان در مدت زمان بیشتری نگهداری نمود. این امر به ویژه در اضافه کردن چربی به خوراک می‌تواند بسیار سودمند باشد به طوری که چربی موجود در پلت به علت تماس کمتر با هوا دیرتر اکسیده می‌شود ومشکلات ناشی از فساد آن کاهش می‌یابد. حرارت و فشار در طی فرآیند پلت سبب کاهش میکروارگانیسم‌هایی نظیر قارچ‌ها و باکتری‌ها ازجمله سالمونلا درغذا می‌شود و طیور خوراک سالم تری را دریافت می‌کنند. همچنین جمعیت میکروارگانیسم‌های مفید روده که خود عامل مؤثری درهضم وجذب مواد غذایی میباشند نیز افزایش می‌یابند.
سهولت در ساخت دان:
امکان ساخت بسیاری از فرمول‌های مناسب غذایی با پلت امکان پذیر است. به عنوان مثال اضافه نمودن مکمل‌های پودر چربی یا آنزیم‌ها و ... در ساخت پلت بهتر صورت می‌گیرد. استفاده از ویتامین‌ها و داروهای پوشش دار و مقاوم در برابر گرما اثرات سوحرارت را از بین می‌برد. به طور کلی توسط این روش فرمول مورد نظر به طور مناسب یکنواخت، با سهولت بیشتر و هزینه کمتری تولید میگردد.
صرفه جویی در فضای اشغالی حین حمل و انبار خوراک در مرغداری:
با تولید پلت وزن حجمی‌توده غذا 40 تا 100 درصد افزایش یافته در نتیجه فضای کمتری برای نگهداری و انبار دان مورد نیاز است. تولید پلت سبب دو برابر شدن توانایی حمل دان بدون اثر سو بر آن شده، بدین ترتیب هزینه حمل ونقل ضمن حفظ کیفیت خوراک به نصف تقلیل خواهد یافت.
باید متذکر شد که خوراک پلت نشده در زمان حمل و نقل و یا در هنگام بارگیری و تخلیه درصدی از مواد غذایی با ارزش خود را به صورت ایجاد غبار از دست خواهد داد که این مواد جز ترکیبات گران قیمت و با اهمیت درجیره غذایی بوده و شامل انواع پیش مخلوط نظیر ویتامین‌ها، املاح ، اسیدهای آمینه و داروها میباشند این مواد به راحتی از خوراک جدا شده و از کیفیت دان کاسته خواهد شد. همچنین در روش پلت طی حمل و نقل، ذرات بزرگتر از کوچکتر جدا نشده کیفیت مناسب خوراک حفظ خواهد گردید.
تأثیر بافت خوراک طیور بر سیستم ایمنی و بیماری‌ها:
طی آزمایش‌های مختلف ثابت شده است که تغذیه جوجه‌ها در چند روز اول زندگی با جیره‌هایی که دارای ذرات درشت بوده است از آلودگی زرده جلوگیری کرده به جذب زرده کمک مؤثری می‌نماید. همچنین به دلیل دریافت کامل مواد مغذی توسط پرنده سیستم ایمنی توسعه مناسبی می‌یابد و مقاومت نسبت به بیماری‌ها وسایر عوامل منفی محیطی بالا می‌رود.
بعلاوه، مصرف غذای آردی به علت ایجاد گرد و غبار درهنگام تغذیه جوجه‌ها به دستگاه تنفسی آنها آسیب رسانده و آنها را مستعد ابتلا به بیماری‌هایی نظیر CRD می‌کند که با مصرف پلت این عوامل منفی به میزان زیادی کاهش می‌یابد. با مخلوط کردن دان کرامبل و پلت و استفاده از پلت‌های کوچک تر و رعایت برخی مسایل مدیریتی، سندرم آسیت، مرگ ناگهانی ( SDS ) و کانی بالیسم که مصرف پلت گاهی به عنوان عامل مستعد کننده در بروز آنها ذکر میگردد قابل کنترل میباشند.
همچنین مصرف پلت باعث افزایش رطوبت بستر نمی‌گردد زیرا علی رغم بالا رفتن آب مصرفی به دلیل وجود مواد پیوند دهنده در پلت ازجمله بنتونیت سدیم که خاصیت جذب آب را دارد، آب اضافی جذب شده و مشکل رطوبت بستر از بین می‌رود.
تأثیر بافت خوراک بر دستگاه گوارش پرنده:
همان طور که قبلاً ذکر شد اندازه ذرات خوراک بر توان تولیدی پرنده مؤثر بوده و این تاثیر بر روی قسمت‌های مختلف دستگاه گوارش اعمال میگردد. درتحقیقات مختلف مشخص گردیده است که پلت، وزن سنگدان و حجم آن را کاهش داده اما تاثیری بر pH دستگاه گوارش ندارد.
در جوجه‌های تغذیه شده با جیره آردی، سنگدان وزن بیشتری داشته و دوازدهه سبک تر می‌شود. همچنین pH محتوای روده کاهش یافته و جمعیت میکروبی سکوم درجوجه‌های تغذیه شده با جیره آردی نسبت به جیره پلت کمتر می‌باشد. کاهش وزن لوزالمعده و به تبع آن کم شدن فعالیت تریپسین و آمیلاز روده در جوجه‌های تغذیه شده با جیره آردی دیده می‌شود.
نتیجه گیری:
اندازه خوراک تأثیر عمده ای در عملکرد طیور، سلامت روده، فرآیند هضم و باقی ماندن بیش ازحد دردستگاه دارد. این اثرات می‌توانند ازطریق کاستن توانایی‌های ناحیه هضمی، تغییردرHP و باقی ماندن بیش از حد در قسمت‌های بالای دستگاه گوارش تأثیرات خود را داشته باشند. ثابت شده است که مصرف خوراک با جیره‌های پلت شده در مقایسه با جیره‌های آردی بهبود می‌یابد. اغلب این افزایش در مصرف خوراک در جوجه‌های گوشتی تا 25 درصد هم دیده شده است.
منبع:
1.Edo, L. 2005. Production and processing of small seeds for birds. Food and Agriculture Organization the united Nations. Rome. pp : 19 – 25.
2.Hetland, H., B. Svihus., and V. Olaisen. 2002. Effect of feeding whole cereals on performance starch digestibility and duodenal particle size distribution in broiler chickens. Journal of British poultry Science. 43 : 416 – 423.