به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور، آبزیان و حیوانات خانگی»؛ پرکنی در مرغها یکی از شایعترین اختلالات رفتاری در گلههای خانگی و نیمهصنعتی است. در این وضعیت، مرغها بهطور غیرطبیعی اغدام به کندن پرهای یکدیگر میکنند؛ رفتاری که اگر بهموقع کنترل نشود، میتواند به زخم، خونریزی و در نهایت کانیبالیسم (همنوعخواری) منجر شود.
برخلاف تصور بسیاری از پرورشدهندگان، پرکنی یک رفتار ساده یا گذرا نیست، بلکه نشانهای از اختلال در شرایط نگهداری، تغذیه یا رفاه گله محسوب میشود.
تفاوت پرکنی با رفتار طبیعی گله
مرغها بهطور طبیعی دارای سلسلهمراتب اجتماعی هستند و گاهی نوکهای کوتاه و سریع برای حفظ نظم گله دیده میشود.
اما پرکنی با این رفتار طبیعی تفاوت اساسی دارد:
- پرها بهصورت هدفمند و مکرر کنده میشوند
- نواحی خاصی مانند پشت، دم، اطراف مخرج یا بالها آسیب میبینند
- رفتار حالت وسواسی پیدا میکند
- اغلب یک یا چند مرغ بهطور مداوم قربانی میشوند
پرکنی یک رفتار غیرطبیعی و هشداردهنده است و نباید با نوکزدنهای کوتاه سلسلهمراتبی اشتباه گرفته شود.
انواع پرکنی در مرغها
۱. پرکنی خفیف
در این حالت:
- پرها جویده یا کمی کشیده میشوند
- معمولاً زخم یا خونریزی وجود ندارد
- اغلب ناشی از بیحوصلگی یا کمبود تحریک محیطی است
۲. پرکنی شدید
خطرناکترین شکل پرکنی که:
- باعث کنده شدن کامل پرها میشود
- پوست مرغ نمایان یا زخمی میگردد
- با مشاهده خون، خطر کانیبالیسم بهشدت افزایش مییابد
خون به دلیل داشتن آهن و نمک بالا، مرغها را تحریک کرده و این رفتار بهسرعت در گله گسترش پیدا میکند.
مهمترین علل پرکنی در مرغها
پرکنی معمولاً حاصل یک عامل واحد نیست، بلکه نتیجه ترکیب چند فشار محیطی و تغذیهای است.
۱. بیحوصلگی و فقر محیطی
مرغها ذاتاً حیواناتی جستوجوگر هستند و بخش عمدهای از زمان خود را صرف:
- نوک زدن به زمین
- جستوجوی دانه و حشرات
- زیرورو کردن بستر
میکنند. در محیطهای بسته، بدون پوشش گیاهی یا تنوع، این غریزه طبیعی به سمت پرهای همنوعان هدایت میشود.
۲. تغذیه نامتعادل و کمبودهای غذایی
جیرههایی که فقط بر پایه گندم یا ذرت هستند:
- پروتئین کافی ندارند
- فاقد اسیدهای آمینه ضروری برای رشد پر (مانند متیونین) هستند
در نتیجه، مرغ برای تأمین نیازهای خود به کراتین و پروتئین، پرهای مرغهای دیگر را میکند.
۳. استرس و تراکم بالا
عواملی مانند:
- فضای کم
- تعداد زیاد مرغ در یک محوطه
- کمبود دانخوری و آبخوری
باعث افزایش تنش در گله میشوند. مرغهای ضعیفتر نمیتوانند از خود دفاع کنند و به هدف اصلی پرکنی تبدیل میشوند.
۴. دوره پرریزی (مُلت)
در زمان پرریزی:
- مرغها حساستر و خستهتر هستند
- پرهای جدید پر از خوناند
این شرایط، خطر پرکنی و پیشرفت آن به کانیبالیسم را افزایش میدهد.
راهکارهای مؤثر برای پیشگیری از پرکنی
اصلاح فضای نگهداری
- افزایش مساحت محوطه یا دسترسی به فضای باز
- ایجاد پناهگاه، سایه، نشیمنگاه و موانع دید
- استفاده از چند دانخوری برای کاهش رقابت
محیط باید متنوع و امن باشد، نه صرفاً بزرگ و خالی.
غنیسازی رفتاری و غذایی
برای مشغول نگه داشتن مرغها:
- یونجه یا کاه را داخل توری آویزان کنید
- دانهها را زیر پوشال یا کاه پخش نمایید
- برگ کلم یا کاهو را از ارتفاع آویزان کنید
این روشها نیاز طبیعی مرغ به نوک زدن و جستوجو را به شکل بیخطر تأمین میکنند.
تقویت تغذیه
- استفاده از دان کامل مخصوص مرغ تخمگذار
- افزایش پروتئین در زمان پرریزی
- استفاده از حشرات خشکشده یا مکملهای حاوی اسیدهای آمینه
اگر پرکنی شدید شد، چه اقداماتی لازم است؟
جداسازی هدفمند
- مرغ آسیبدیده را در محل امن اما قابلدید برای گله قرار دهید
- در صورت شناسایی مرغ مهاجم، او را ۳ تا ۵ روز جدا کنید
این کار باعث کاهش سلطه و قطع چرخه پرکنی میشود.
درمان زخمها
- شستوشوی زخم با ضدعفونیکننده ملایم
- استفاده از بلو متیلن برای پوشاندن رنگ زخم
- بهکارگیری محلولهای تلخمزه برای جلوگیری از نوکزدن مجدد
بررسی انگلها
وجود شپش یا کنه (بهویژه شپش قرمز) میتواند باعث تحریک پوست و تشدید پرکنی شود. بررسی منظم زیر بالها و اطراف مخرج ضروری است.
ارتباط پرکنی با کانیبالیسم
پرکنی، مهمترین عامل زمینهساز کانیبالیسم در مرغها است. اگر این رفتار در مراحل اولیه کنترل نشود، مشاهده خون میتواند گله را به سمت همنوعخواری سوق دهد. بنابراین، کنترل پرکنی در واقع پیشگیری از کانیبالیسم محسوب میشود.
جمعبندی
پرکنی در مرغها یک اختلال رفتاری جدی اما قابلکنترل است. با:
- بهبود شرایط محیطی
- تغذیه متعادل
- کاهش استرس و افزایش غنای رفتاری
میتوان سلامت، آرامش و بهرهوری گله را حفظ کرد.