بلوغ جنسی در میش

به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور، آبزیان و حیوانات خانگی»؛ میش‌ها از نظر جنسی در سن 5 تا 10 ماهگی بالغ می‌گردند. بلوغ تحت تاثیر مجموعه‌ای از عوامل مانند ژنتیک، وضعیت جسمانی، سن و فصل می‌باشد. بلوغ جنسی گوسفند ماده با اوولاسیون (تخمک‌گذاری) آغاز می‌گردد.

سن بلوغ جنسی، زمان مناسب برای باروری (آبستنی) میش نمی‌باشد. توصیه می‌گردد که حیوان در سن 18-15 ماهگی بارور گردد. چنین وضعیتی را بلوغ جسمی (Mature) گویند. در چنین شرایطی حیوان باید تقریباً 60 درصد وزن نهایی یک حیوان بالغ را کسب کند.

سیکل تناسلی یا چرخه فحلی گوسفندان Estrus Cycle

بعد از این که میش به سن بلوغ جنسی رسید، کار دستگاه تناسلی حیوان ماده با یک جریان منظم دوره‌ای به نام سیکل تناسلی یا چرخه فحلی شروع می‌شود. فحلی (Heat) به حالتی می‌گویند که در آن حالت حیوان ماده آماده‌ی پذیرش و طلب دام نر است.

فاصله زمانی بین شروع یک فحلی تا شروع فحلی دیگر را نیز «دوره‌ی تخمک گذاری» گویند. گوسفند و بز حیواناتی هستند که به‌لحاظ فعالیت جنسی به آنها پلی‌استروس فصلی گویند.

عموما گوسفندان در ایران در اواخر تابستان - آغاز فصل پاییز و همزمان با شروع کوتاه شدن طول دوره روشنایی آماده بارروی می‌گردند و علایم فحلی یا طلب جنس نر (قوچ) را از خود نشان می‌دهند.

معمولا گوسفندان هر 17 روز یک بار فحل می‌شوند و طول مدت آن نیز 24 تا 36 ساعت طول می‌کشد. یعنی 32-30 ساعت بعد از تخمک‌گذاری دام.

بز (Goat) نیز هر 20 روز یک بار فحل شده و طول مدت آن نیز 30-36 ساعت طول می‌کشد. یعنی 33 ساعت بعد از شروع تخمک گذاری. فحلی، خود نیز از چند مرحله تشکیل شده است که عبارتند از:

• دوره اول: دوره فولیکولی:

1- پرواستروس (Proestrus) مدت - 3 روز

2- استروس (Estrus) مدت – 36-26 ساعت

• دوره دوم: دوره لوتئال:

3- متاستروس (Metestrus) مدت – 3 روز

4- دی استروس (Diestrus) مدت – 11-10 روز

1- پرواستروس (Proestrus)

مرحله‌ی قبل از فحلی را گویند که شامل نمو فولیکول جدید و رسیده شدن آن می‌باشد. در این دوره، هیپوتالاموس در قاعده مغز پالس‌هایی از هورمون آزادکننده گنادوتروپین (Gonado tropin Releasing Hormone = GnRH) را به غده هیپوفیز می‌فرستد. غده هیپوفیز در پاسخ به این واکنش،هورمون FSH (Follicle Stimulating Hormone) یا هورمون آزادکننده‌ی فولیکول را ترشح می‌کند که سبب رشد فولیکول‌ها می‌گردد.

علایم ظاهری این مرحله در حیوان ماده، پر خونی دستگاه تناسلی، باز شدن عنق رحم و خروج مایع شفاف و لزج مانند از دستگاه تناسلی است. طول این دوره در گوسفندان 3 روز است.

2- استروس (Estrus)

آزاد شدن تخمک و ترشح هورمون استروژن را گویند که سبب بروز علایم فحلی می‌گردد. در این مرحله تخمک رها شده و به‌عنوان مرحله اصلی از چرخه فحلی تلقی می‌گردد.

بارزترین علائم ظاهری این دوره پذیرش جنس نر از سوی جنس ماده می‌باشد و در این دوره پر خونی و ترشحات دستگاه تناسلی به حد اعلاء خود می‌رسد. به‌دنبال ترشحات رحمی‌، مخاطات مهبل ضخیمتر شده و فرج (Vulva) پر خون و متورم می‌گردد. میش یکسره ایجاد سرو صدا می‌کند.

به‌لحاظ اینکه تعیین زمان تخمک واری برای انتخاب زمان جفتگیری نیاز می‌باشد، دقت در این بخش نقش عمده‌ای در باروری میش‌ها و در نهایت بهبود راندمان اقتصادی گله دارد.

مدت زمان استروس در میش‌ها 36-24 ساعت است

مدت زمان استورس در بزها 36-32 ساعت است.

در میش‌ها، شانس لقاح بین اسپرماتوزئویدها و تخمک در آخر این دوره بیشترین می‌باشد.

در بزها، شانس لقاح 10 تا 12 ساعت بعد از شروع آثار فحلی، بیشترین است.

شکل: فرایند شکل‌گیری فولیکول، تخمک گذاری و جسم زرد

فرایند شکل‌گیری فولیکول، تخمک گذاری و جسم زرد

3- متاستروس (Metestrus)

مرحله بعد از فحلی است و ایجاد جسم زرد.

در این مرحله پس از ترشح هورمون (Luteinizing Hormone) LH؛ جسم زرد که حاصل پاره شدن فولیکول رشد یافته می‌باشد؛ شروع به رشد نموده و پس از رشد، هورمون پروژسترون مانع ترشح هورمون FSH از هیپوفیز قدامی‌ می‌گردد.

درنهایت پس از عدم ترشح FSH، فولیکول دیگری رشد نکرده و مانع بروز فحلی در حیوان ماده می‌شود.

سرنوشت جسم زرد بستگی به وضعیت تخمک دارد:

- چنانچه تخمک لقاح یافته باشد؛ جسم زرد به حیات خود ادامه می‌دهد.

- چنانچه تخمک لقاح نیابد؛ جسم زرد تحلیل می‌رود.

طول این دوره در میش 3 روز است.

طول این دوره بز ماده 4 روز است.

4- دی استروس (Diestrus)

مرحله استراحت تخمدانی است. در این مرحله جسم زرد کاملاً رشد کرده و عنق گردن (Cervix) رحم کاملاً جمع می‌گردد. ترشحات مایعات رحمی کاملاً قطع می‌شود. در اواخر این دوره جسم زرد شروع به کوچک شدن نموده و در این مرحله فولیکول‌های دیگر شروع به رشد کرده و دوره ی جدیدی آغاز می‌شود.

- طول این دوره در میش 11-10 روز

- طول این دوره در بز ماده 13 روز است.

دوره دی استروس در فحلی گوسفند