به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور، آبزیان و حیوانات خانگی»؛ تشخیص سن گوسفندان در گله تاثیر قابل‌توجهی در پیش‌برد برنامه‌های مدیریتی در بخش‌های تغذیه، تولیدمثل، بهداشت و اصلاح نژاد خواهد داشت. به سبب اینکه انجام هریک از برنامه‌های مدیریتی در زیر بخش‌های ذکر شده وابستگی به سن دام خواهد داشت.
تامین نیاز غذایی بره‌ها و گوسفندان بالغ در جیره‌نویسی بر اساس شرایط سنی، وزنی و فیزولوژیکی دام صورت می‌گیرد. موفیقت تولید مثل گله‌های مادر نیز بستگی به کاربرد دقیق اصول تولیدمثلی در شرایط سنی ویژه دام دارد.
بارور نمودن والد نر وماده در صورت عدم بروز بلوغ جنسی و جسمی سبب بروز نتایج غیرقابل جبران کاهش وزن مادر، وزن تولد کمتر بره‌های متولد شده، پایین بودن ضریب رشد بره و ضریب ماندگاری کمتر بره تا شیرگیری همگی از نتایج عدم تناسب بین سن دام و تولید مثل گوسفندان خواهد بود.
کاربرد دقیق بسیاری از داروهای شیمیایی، تزریق واکسن و درمان بیماری‌های گوسفند نیز مستلزم آگاهی از سن حیوان است. لذا اطلاع کامل از سندام سبب بهبود اوضاع گله گردد.
امروزه با پیشرفت دانش دامپروری و گله‌داران، با استفاده از شناسنامه‌های الکترونیکی موجود در نرم افزارهای ثبت اطلاعات و یا فرم‌های شناسنامه‌ای به راحتی می‌توان سن گوسفندان را مطلع شد.
اما با همه این اوصاف یکی از آسان‌ترین روش‌ها در صورت عدم وجود امکانات ذکر شده در دامداری‌ها استفاده از دندانهای بره‌ها و گوسفندان بالغ برای تشخیص سن خواهد بود.
همانطورکه در شکل مشخص گردیده است در یک دسته‌بندی کلی دندان دارای انواع پیش (Incisor) نیش (Canine)، پیش آسیا (Permolar) و آسیای بزرگ (Molar) می‌باشد. گوسفندان در تمام سنین فاقد دندانهای پیش (ثنایا) در فک بالا می‌باشند.
شکل: نحوه استقرار دندانهای پیش در دهان گوسفند
همچنین گوسفندان در کلیه شرایط سنی از تولد تا پایان عمر نیز فاقد دندانهای نیش (انیاب) در هر دو فک بالا و پایین می‌باشند.
گوسفندان باتوجه به شرایط سنی دارای دو نوع کلی دندانهای شیری و دائمی می‌باشند. تعداد دندانهای شیری20 عدد و دندانهای دائمی32 عدد گزارش گردیده است.
با استفاده از فرمول دندانی زیر که معرف تعداد، نوع و جایگاه هر نوع در فک‌های بالا و پایین می‌باشند، به راحتی می‌توان نوع و تعداد این دندان‌ها را در گوسفندان مطالعه نمود.
دندانهای شیری= ( ) × 2= 20
دندانهای دائمی= ( ) ×2 = 32
هر فرمول دارای چهار کسر بوده که کسر اول از سمت چپ معرف دندانهای پیش، کسر دوم دندانهای نیش، کسر سوم دندانهای پیش آسیا و کسر آخر دندانهای آسیای بزرگ می‌باشد.
صورت کلیه کسرها تعداد دندانهای فک بالا و مخرج نیز دندانهای فک پایین را نمایش می‌دهد. تنها تفاوت موجود بین دندانهای شیری و دائمی در تعداد دندانهای آسیا (آسیای بزرگ) می‌باشد که دندانهای شیری فاقد این نوع دندان می‌باشند.
با استفاده از دندانهای پیش که تنها در فک پایین نیز موجود می‌باشند می‌توان سن دام را تشخیص داد.
بره‌ها به هنگام تولد فاقد دندان بوده و در پایان هفته اول دندانهای شیری از نوع پیش، شروع به رشد نموده و نمایان می‌گردند. در پایان ماه دوم تولد نیز کلیه دندانهای شیری در دهان مستقر گردیده و تا 15 الی 18 ماهگی بره‌های با استفاده از دندانهای نوع شیری اقدام به جویدن مواد غذایی مصرفی می‌کنند. با آغاز سن یک و نیم سالگی دندانهای دائمی جایگزین دندانهای شیری می‌گردند.
لذا با استفاده از چگونگی استقرار داندان‌های دائمی ثنایای فک پایین به شرح زیر می‌توان سن گوسفندان را تشخیص داد.
در صورتی‌که یک جفت دندان شیری ثنایای مرکزی لق باشد نشان‌دهنده این است که سن دام بالاتر از 12 ماهگی است. با فرا رسیدن سن 14 ماهگی یک جفت دندان دائمی ثنایای مرکزی از لثه نیش زده و اسقرار کامل دندان دائمی ثنایای مرکزی در سن 15 ماهگی رخ می‌دهد.
در 16 تا 24 ماهگی ثنایای مرکزی لق و میافتند و به‌جای آنها ثنایای مرکزی بالغ در می‌آید. لذا لق بودن ثنایای مرکزی 16، تازه درآمدن 20 و کامل بودن آنها 24 ماهگی را نشان می‌دهد.
24 تا 36 ماهگی ثنایای میانه داخلی میافتند و به جایشان ثنایای میانه داخلی بالغ ظاهر می‌گردد. لذا لق و افتادن آنها سن بیشتر از 2سال و نصفه درآمدن آنها 28 ماهگی و کامل بودن آنها 30 ماهگی را نشان می‌دهد.
درمجموع 6 بالغ در جلو بیشتر از 2سالگی را نشان می‌دهد. در سن 36 تا 48 ماهگی ثنایای میانیه خارجی افتاده و بلوغ ظاهر می‌شوند. در صورتی‌که ثنایای گوشه‌ها تازه افتاده باشند بیشتر از 3 سال را نشان می‌دهد.
اگر تازه نیش زده باشند 40 ماهگی را نشان می‌دهد و اگر 8 تا کامل باشند بیشتر از 4سال را نشان می‌دهد. در 5-4 سالگی بین دندان‌ها فاصله وجود ندارد. بعد از 5سالگی دندان‌ها روبه تحلیل دارند.
در 7سالگی فاصله بین هر 8دندان به‌وجود می‌آید. از 7تا 8سالگی دندانهای ثنایای وسط میافتند که عمر اقتصادی گوسفند در همین جا به اتمام می‌رسد.
به طور خلاصه:
- وجود یک جفت دندان ثنایای مرکزی دائمی نشان‌دهنده سم گوسفند – 1/5 تا 1 سال
- وجود یک جفت دندان ثنایای میانه داخلی دائمی - 2- 1/5 سال
- وجود یک جفت دندان ثنایای میانه خارجی – 3 – 2/5 سال
- وجود یک جفت دندان ثنایای گوشه‌ای – 4 – 3/5 سال
شکل: راهنمای تشخیص سن با استفاده از دندان در گوسفندان
به ازای هر یک جفت دندان دائمی ثنایای فک پایین یک سال برای حیوان درنظر می‌گیریم. در صورتی‌که هر 8 دندان دائمی در فک پایین استقرار یابند حیوان دارای 4 سال می‌باشد.
دندانهای شیری کوچک و باریک هستند و دندانهای بلوغ بزرگ‌تر و قطورتر می‌باشند. این دندان‌ها برای قضاوت سن حیوان تا 4سالگی بخوبی مورد استفاده می‌توانند قرار بگیرند که بعد از آن تعیین سن دقیق حیوان مشکل می‌باشد.
برخی از این دندان‌ها در سن 5 تا 6 سالگی حیوان میافتند. وقتی که بیشتر آنها افتاده باشند به حیوان جونده با لثه‌ها 1 اطلاق می‌گردد. دندان در میش نژادهای گوشتی معمولاًدر 5 سالگی شروع به افتادن می‌نماید در حالی‌که در میش نژادهای تولیدکننده پشم ظریف یک سال دیرتر اتفاق می‌افتد.