به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ سل گاوی بیماری مزمن دام‌ها می‌باشد که در اثر باکتری مایکوباکتریوم بوویس ایجاد می‌شود و قرابت نزدیک با عامل سل انسان و پرندگان دارد. این بیماری عموماً پستانداران را درگیر نموده و باعث علائم عمومی، سرفه و گاهی مرگ خواهد شد. نام توبرکولوزیس از کلمه ندولز یا توبرکلز که همان عقده‌های لنفاوی درگیر در دام‌های مبتلا می‌باشد گرفته شده است. تا سال 1920 که اقدامات کنترلی بیماری در کشورهای توسعه یافته شروع شد، سل یکی از مهم‌ترین بیماری‌های دام‌های اهلی در دنیا بود. امروزه سل بیماری مهم در بین گاوها وحیوانات وحشی ونیز بعنوان یک زئونوز (قابل انتقال از دام به انسان) مورد توجه می‌باشد. سل در لیست بیماری‌های کددار قراردارد که می‌بایست به سازمان بهداشت جهانی دام (OIE) گزارش شود.
بیماری سل گاوی در چه نقاطی یافت می‌شود؟
بیماری در تمام نقاط دنیا یافت می‌شود. بیشترین شیوع آن در آفریقا، بخش‌هایی از آسیا و آمریکا می‌باشد. اغلب کشورهای توسعه یافته سل گاوی را در جمعیت گاوی کاهش داده یا محدود کرده‌اند، هرچند که بخش عمده آلودگی در حیات وحش کشورهای کانادا، انگلیس، ایالات متحده و نیوزیلند باقی مانده است. گرچه گاو بعنوان میزبان اصلی مایکوباکتریوم بوویس شناخته شده است، بیماری در سایر حیوانات اهلی یا غیر اهلی گزارش شده است. عامل بیماری از حیوانات زیر جداشده است: گاومیش، بیزون، گوسفند، بز، اسب، شتر، خوک، گاو وحشی، گوزن، آهوی آفریقایی، سگ، گربه، روباه، راسو، موش خرما، موش صحرایی، پریمات‌ها، شتر بی‌کوهان آمریکای جنوبی، کرگدن، ساریق یا possums، گوزن شمالی، فیل، سنجاب زمینی، سمور آبی، خوک دریایی، خرگوش صحرایی، موش کور (زیرزمینی)، راکون، گرگ آمریکای شمالی و چند گربه سان درنده از جمله شیر، ببر، پلنگ و سیاه گوش.
راه انتقال بیماری چگونه است؟
بیماری مسری بوده و در اثر تماس دام‌های اهلی و وحشی مبتلا منتشر می‌شود. معمولاً آلودگی از طریق استنشاق ذرات عفونی سرفه منتقل می‌شود . گوساله و انسان از راه خوردن شیر خام گاوهای بیمار مبتلا می‌شوند. به علت کند بودن دوره بیماری از چند ماه یا سال تا زمان مرگ دام این دام‌ها قادرند قبل از شروع علائم کلنیکی بیماری را به سایر گله‌ها پخش نمایند. بنابراین نقل و انتقال دام‌های اهلی آلوده ولی شناسایی نشده و تماس آنها با حیوانات وحشی راه اصلی انتشار بیماری می‌باشد.
انتقال سل گاوی به انسان
مایکوباکتریوم بویس عامل اصلی سل در انسان نیست ولی انسان به سل گاوی حساس می‌باشد. عامل سل انسان مایکوباکتریوم توبرکلوزیس است. انسان از دو طریق نوشیدن شیر خام گاو آلوده و استنشاق ذرات عفونی مبتلا می‌شود. براساس برآورد صورت گرفته در برخی کشورها بیش از 10درصد سل انسانی با سل گاوی مرتبط بوده است.
بیشتر بدانیم:
معرفی بیماری سل (Tuberculosis)
بیماری اکتینومیکوزیس در گاو (Actinomycosis)
هایپوکالمی حاد در گاوها
علائم کلینیکی چیست؟
سل دوره طولانی مدت داشته و نشانه‌های آن پس از ماه‌ها یا سال‌ها ظاهر می‌شود. علائم کلینیکی متداول عبارتند از: ضعف، بی‌اشتهایی، کاهش اشتها، تب مواج، سرفه خشک و متناوب، اسهال و تورم شدید عقده‌های لنفاوی؛ گرچه باکتری می‌تواند بصورت نهفته در میزبان باقی مانده و هیچ‌گونه بیماری ایجاد ننماید.
تشخیص بیماری سل گاوی چگونه است؟
روش استاندارد تشخیص سل تست توبرکلین است که با تزریق مقداری آنتی‌ژن در پوست و اندازه‌گیری واکنش ایمنی حاصله صورت می‌گیرد. تشخیص قطعی با انجام کشت در آزمایشگاه و رشد باکتری طی حدود 8 هفته میسر خواهد بود. دستورالعمل ساخت توبرکلین و کشت مایکوباکتریوم بویس در "بخش دسترسی به تستهای تشخیصی و واکسن‌ها در حیوانات OIE" شرح داده شده است.
پیشگیری و کنترل بیماری چگونه است؟
برنامه کنترل استاندارد سل براساس تست و کشتار می‌باشد. برنامه ریشه‌کنی بیماری عبارتست از بازرسی گوشت پس از کشتار، مراقبت فعال شامل معاینه فارم، تست گاوها و حذف گاوهای آلوده و دام‌های در تماس و کنترل تردد دام در کاهش و محدود‌سازی بیماری موثر است. در بازرسی لاشه توبرکل‌ها در ریه و عقده‌های لنفاوی مشاهده می‌شود. این دام‌های بیمار می‌بایست از ورود به زنجیره غذایی ممانعت شده و ادارات دامپزشکی با ردیابی دام‌های بیمار تا گله مبدا نسبت به تست و قرنطینه دامداری اقدام نمایند.
پاستوریزاسیون شیر دام‌های آلوده در دمای مطلوب ضمن ازبین بردن باکتری از سرایت بیماری به انسان جلوگیری می‌کند. درمان دام‌های مبتلا بدلیل هزینه بالا، زمان بر بودن و تداخل با برنامه قرنطینه و محدود‌سازی چنین دامداری‌هایی بندرت انجام می‌گیرد. در انسان واکسیناسیون انجام می‌شود، ولی در دام تحت عنوان پیشگیری مطرح نمی‌باشد. اثربخشی واکسن در دام‌ها متغیر بوده و در عملیات تست و کشتار تداخل خواهد نمود. اخیراً تعدادی واکسن جدید تحت بررسی قرار گرفته است.
منبع: سایت سازمان بهداشت جهانی دام
ترجمه: دکتر حسین علی خاد می– دامپزشک - کرج