به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ می‌توان گفت که مقاوم شدن باکتری‌های بیماری‌زا در برابر آنتی‌بیوتیک‌ها به یکی از تازه‌ترین و مهم‌ترین گرفتاری‌های جوامع انسانی تبدیل شده است. در همه کشورها کوشش هر روزه‌ای برای جلوگیری از مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها به عمل می‌آید، و به پزشکان هشدار داده می‌شود تا از تجویز بی‌هدف و بی‌هنگام آنتی‌بیوتیک‌ها، مگر در مواردی که جان بیمار در خطر است، خودداری کنند.
اما، اگر جوامع پزشکی جز برای درمان عفونت‌های خطرناک آنتی‌بیوتیک‌ها را تجویز کنند، این گرفتاری رو به رشد، بدون ممنوع شدن جدی مصرف آنتی‌بیوتیک‌های پیشگیری‌کننده بیماری در مرغداری‌ها و دامداری‌ها، و اجرای سخت‌گیرانه آن، راه به جایی نخواهد برد. مقامات بهداشتی جامعه اروپا بسیار پیش از دیگر کشورها مصرف آنتی‌بیوتیک‌های پیشگیری‌کننده در مرغداری‌ها و دامداری‌ها را ممنوع کرده است و با کسانی که این مقررات را کاملاً اجرا نکنند به شدت برخورد می‌شود.
گذشته از مقرراتی که برای جلوگیری از مصرف آنتی‌بیوتیک‌های پیشگیری‌کننده در مرغداری‌ها، به اجرا گذاشته می‌شود، فشار مصرف‌کنندگان گوشت مرغ نیز از عوامل مؤثری است که مرغداران را در این زمینه وادار به عقب‌نشینی کرده است. نمونه این فشار مصرف‌کنندگان، در ایالات متحده آمریکا آشکارا دیده می‌شود.
از آغاز سال 2015 (پایان سال 1393) شرکت معروف زنجیره‌ای مک دونالد داوطلبانه اعلام کرد که مصرف گوشت‌هایی را که از مرغداری‌های مصرف‌کننده آنتی‌بیوتیک‌های محرک رشد می‌آیند متوقف کرده است. چندین شرکت دیگر که می‌ترسیدند از قافله عقب بمانند نیز به مشتریان خود اعلام کردند که در آینده از گوشت مرغ‌هایی که احتمال دارد به آنها آنتی‌بیوتیک داده شده باشد خودداری خواهند کرد. شمار این فروشگاه‌های فست فود زنجیره‌ای که در سال گذشته به 12 شرکت می‌رسید در سال 2017 با 70 %رشد به 22 شرکت رسیده است، که شرکت کنتاکی، فراید چیکن، و برگرکینگ نیز در میان آنها دیده می‌شوند.
آشکار است که این شرکت‌ها، نه به خاطر آسایش وجدان خود، بلکه به سبب نگرانی از روی‌گردان شدن مشتریان از خرید محصولات آنها، دست به این ابتکار داوطلبانه زده‌اند. خانم Gross Marian رئیس شرکت مک دونالد اعلام کرد که اینکار را به سبب درخواست مشتریانش انجام داده است.
چگونه پیش می‌آید؟
دستگاه گوارش جوجه‌ها، مانند نوزادان همه جانوران، انباشته از انواع میکروارگانیزم‌ها است. در میان این جمعیت میکروبی، شمار بالایی از باکتری‌های سودمند، و شماری هم از باکتری‌های بیماری‌زا زندگی می‌کنند. جمعیت باکتری‌های سودمندی که نتیجه زندگی آنها برای جوجه‌ها مفید است در شرایط عادی بر بیماری‌زاها می‌چربد و جوجه‌ها به زندگی سالم خود ادامه می‌دهند. اما عوامل گوناگونی، مانند استرس‌ها، بالا بودن بار آلودگی محیط، خوراک ناسالم و آلوده به مایکوتوکسین‌ها، آب ناسالم و ناکافی، تراکم بالا، و مانند این‌ها، می‌توانند توازن جمعیت باکتریایی دستگاه گوارش را به سود بیماری‌زاها بهم بزنند و جوجه‌ها را از رشد مناسب باز دارند، و یا تلفات بالا به بار بیاورند.
آنتی‌بیوتیک‌های پیشگیری‌کننده
از ده‌ها سال پیش، استفاده از آنتی‌بیوتیک‌های پیشگیری‌کننده (با دوز کمتر از آنتی‌بیوتیک‌های درمانی) به عنوان گزینه‌ای برای حفظ سلامتی جوجه‌ها در برابر بیماری‌زاها، در پیش گرفته شده بود. این روش بر این باور استوار بود که با خوراندن آنتی‌بیوتیک، بیماری‌زاهای دستگاه گوارش جوجه‌ها را نابود می‌کنیم تا جوجه‌ها دوران آسیب‌پذیری اولیه را پشت سر بگذارند و بدون بیماری رشد بهتری به دست آورند. در عمل نیز این روش، تا اندازه‌ای نتیجه‌بخش بود، اما این نکته در نظر گرفته نمی‌شد که با مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها، باکتری‌های سودمندی، که نقش طبیعی آنها کنترل بیماری‌زاها و کمک به سلامت دستگاه گوارش است نیز در کنار بیماری‌زاها نابود می‌شوند، و آنچه از جمعیت میکروبی دستگاه گوارش باقی می‌ماند تعداد انگشت شماری از بیماری‌زاهایی است که توان مقاومت آنها در برابر آنتی‌بیوتیک‌ها بالا است، و از اثر کشنده آنتی‌بیوتیک‌ها در امان می‌مانند. آنگاه محیط دستگاه گوارش، پس از نابودی باکتری‌های سودمند، خالی از رقیب می‌شود، و این چند باکتری بیماری‌زای مقاوم، به سرعت رشد می‌کنند و حتی می‌توانند ویژگی مقاومتی خود در برابر آنتی‌بیوتیک‌ها را به دیگر باکتری‌ها منتقل کنند.
شمشیر دو لبه
آنتی‌بیوتیک‌ها، داروهای معجزه آسایی برای درمان بیماری‌ها هستند. جهان بدون آنتی‌بیوتیک‌ها، می‌تواند بسیار وحشتناک و ناامن باشد. از 80 سال پیش که این داروهای معجزه‌گر در دسترس پزشکان قرار گرفتند جان صدها میلیون نفر از جوامع انسانی از مرگ نجات داده شده است. هم اکنون نیز هر روزه هزاران نفر که گرفتار عفونت‌های گوناگون هستند با مصرف آنتی‌بیوتیک‌های درمانی از خطر مرگ نجات می‌یابند.
اما همین داروهای نجات‌بخش جان انسان، دام و طیور، اگر بیش از اندازه، و یا برای مصارف غیر درمانی (مانند مصرف برای پیشگیری از بیماری مرغ‌ها) مورد استفاده قرار گیرند عوارض آنها گرفتاری‌های جبران‌ناپذیری به بار خواهد آورد، که یکی از آنها مقاوم شدن باکتری‌ها در برابر همین داروها (آنتی‌بیوتیک‌ها) است.
باکتری‌هایی که در برابر یک آنتی‌بیوتیک مقاوم می‌شوند دیگر با مصرف آنتی‌بیوتیک ازبین نمی‌روند، و عفونتی که پدید می‌آورند می‌تواند کشنده باشد. امروزه کار به جایی رسیده است که بزرگ‌ترین شرکت‌های داروسازی جهان نیز از تولید آنتی‌بیوتیک‌های تازه‌ای که بتواند باکتری‌های مقاوم کنونی را نابود کند عاجز مانده‌اند.
عفونت بیمارستانی یا عفونت bug super به این سبب گسترش یافته است که بیمارانی که به هر دلیلی در بیمارستان‌ها بستری می‌شوند می‌توانند در تماس با باکتری‌های مقاومی که در بیمارستان‌ها وجود دارند قرار گیرند. در بیمارستان‌های کشورهای پیشرفته تدابیر بسیار شدیدی برای جلوگیری از انتقال این باکتری‌ها به بیماران بستری و یا سرپایی، و نیز بازدیدکنندگان از بیماران در پیش گرفته‌اند، با این همه هر سال هزاران نفر در اثر عفونت بیمارستان جان خود را از دست می‌دهند.
مصرف درمانی محدود، و به موقع مقامات بهداشتی دولت‌ها، به پزشکان هشدار داده‌اند که تجویز آنتی‌بیوتیک‌ها را به مراحلی که راه چاره دیگری برای درمان بیماران وجود ندارد محدود کنند و تا حد امکان از تجویز آنتی‌بیوتیک‌ها، آن هم برای دوره‌ی محدود، به ویژه برای کودکان و خردسالان، خودداری کنند.
شاید همین سختگیری‌ها سبب شده است که داروخانه‌داران نیز از فروش آنتی‌بیوتیک‌ها جز با تجویز پزشک خودداری کنند. یک گزارش بسیار هشداردهنده از آسیب‌هایی که مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها در کودکی، به انسان می‌زند در آمریکا انتشار یافته است.
گزارش دیگری از یک پژوهش در ایالالت متحده آمریکا نشان داده است که هر سال هزاران نفر از بانوان در آمریکا، در اثر مصرف گوشت مرغ آلوده به باکتری‌های مقاوم، گرفتار عفونت مجاری ادراری می‌شوند.
بیشتر بدانیم:
مرغ گوشتی بدون مصرف آنتی‌بیوتیک در طول دوره پرورش
آنتی‌بیوتیک‌های غذایی در تغذیه دام
کشف آنتی‌بیوتیکی جدید برای مبارزه با میکروب‌های مقاوم
فهرست ۱۲ میکروب خطرناک توسط سازمان بهداشت جهانی منتشر شد
پدید آمدن مقاومت باکتریایی در مرغداری‌ها
1- در کشورهایی که هنوز مصرف آنتی‌بیوتیک‌های پایین‌تر از دوزهای درمانی (therapeutic-Sub) در مرغداری‌ها ممنوع نشده است، پدید آمدن مقاومت آنتی‌بیوتیکی گسترده‌تر است. در این کشورها، گذشته از دوره‌هایی که از آنتی‌بیوتیک‌های برای پیشگیری از بیماری‌ها استفاده می‌شود، به هنگام بروز بیماری‌ها، از آنتی‌بیوتیک‌های درمانی به صورت بیش از اندازه، و برای مدت طولانی‌تری از آنچه لازم است به مرغ‌ها داده می‌شود که احتمال پدیدار شدن باکتری‌های مقاوم را افزایش می‌دهد. در این زمینه آنتی‌بیوتیک‌های وسیع‌الطیف، مانند پنی‌سیلین و آموکسی‌سیلین برای مقابله با طیف گسترده‌ای از باکتری‌های «گرم مثبت» و «گرم منفی» مصرف می‌شوند. این آنتی‌بیوتیک‌ها دارای المان‌های مشترکی در ساختار مولکولی خود هستند. (حلقه چهار اتمی) ، که بتالاکتام نامیده می شود.
این المان مشترک، ضعف ساختاری این آنتی‌بیوتیک‌ها است زیرا باکتری‌ها می‌توانند آنزیم‌هایی تراوش کنند که حلقه بتالاکتام آنتی‌بیوتیک‌ها را باز کنند و مولکول‌های ساختاری آنتی‌بیوتیک‌ها شکسته شوند و خاصیت ضدباکتریایی آنها ازبین برود یا تضعیف شود. ادامه حضور آنتی‌بیوتیک‌های تضعیف شده، همان اثرات منفی را در گسترش باکتری‌های مقاوم بر جای می‌گذارد.
2- برخی از مواد ضد میکروبی که DNA باکتری‌ها را هدف قرار می‌دهند، مانند کوینولون‌ها، به آسانی سبب جهش باکتری‌ها می‌شوند و نسل‌های مقاوم باکتریایی را پدید می‌آوردند.
3- پسمانده متابولیت‌های مقاوم در سالن‌های مرغداری، این سالن‌ها را به یک منبع ذخیره باکتری‌های مقاوم تبدیل می‌کند. این باکتری‌های مقاوم، در این سالن‌ها زنده می‌مانند و باکتری‌های دیگری که مقاومت بالاتری دارند تولید می‌نمایند.
اثر منفی بیشتر
گذشته از نگرانی درباره پدیدآمدن باکتری‌های مقاوم، مصرف نادرست آنتی‌بیوتیک‌ها اثرات منفی دیگری روی مرغ‌ها می‌گذارد:
• مصرف طولانی مدت «تتراسایکلین» سبب تضعیف ایمنی مرغ‌ها می‌شود، و مرغ‌ها در برابر عفونت‌های فرصت‌طلب آسیب‌پذیرتر می‌شوند.
• اندوتوکسین‌ها، بخشی از غشای بیرونی سلول‌های همه باکتری‌های «گرم منفی» مانند ای– کولای، سالمونلا، و شیگلا هستند که از دیواره سلول‌های باکتریایی رها می‌شوند. نابود کردن شمار بسیار بالایی از این باکتری‌ها به وسیله مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها سبب می‌شود که مقدار بالایی از این اندوتوکسین‌ها رها شوند و پاسخ ایمنی شدیدی را به وجود بیاورند که سبب تضعیف سیستم ایمنی مرغ‌ها می‌شود و عملکرد آنها را پایین می‌آورد.
• جمعیت میکروبی سودمند دستگاه گوارش، خط نخست دفاعی در برابر عوامل بیماری‌زا به شمار می‌رود که از استقرار باکتری‌های بیماری‌زا جلوگیری می‌کند این جمعیت میکروبی، می‌تواند با تولید مواد ضد باکتریایی طبیعی، مانند باکتریوسین‌ها به سیستم دفاعی مرغ‌ها کمک برساند. به ویژه در جوجه‌ها، ازمیان بردن جمعیت میکروبی بومی روده، در را به روی عوامل بیماری‌زا می‌گشاید.
• برخی از آنتی‌بیوتیک‌ها، مانند آمینوگلیکوزیدها و سولفانامیدها می‌توانند به فعالیت کبد مرغ‌ها آسیب بزنند و کار جذب مواد معدنی، به ویژه در جوجه‌ها را تضعیف کنند. کاهش فعالیت مزمن کلیوی با مصرف دراز مدت آنتی‌بیوتیک‌ها پیش می‌آید.
• مصرف دراز مدت فلوروکوینولون‌ها در مرغداری ممکن است مقاومت کوینولونی در کامپیلوباکترها ایجاد کند، و نیز به بافت‌های غضروفی آسیب بزند.
در استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها، دقت و مصرف به موقع باید بکار برد تا ارزش درمانی آنها به هنگام نیاز برقرار بماند، و پیامدهای مصرف آنها هم برای مرغداری و هم برای جامعه، به کمترین برسد.
جانشین‌های آنتی‌بیوتیک‌ها
اطلاعات علمی ما در سال‌های اخیر دگرگون شده است و اکنون به راه‌های تازه‌ای، غیر از مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها، برای پیشگیری و درمان گله‌ها پی برده‌ایم. برای نمونه تقویت ایمنی مرغ‌ها و مدیریت عملکرد دستگاه گوارش آنها می‌تواند برای سلامت و کارآیی گله جانشین آنتی‌بیوتیک‌های پیشگیری‌کننده شود.
این کارهای مدیریتی تازه، با تاکتیک‌های گوناگون می‌توانند سیستم ایمنی را تقویت کنند، تمامیت دستگاه گوارش را حفظ نمایند، محیط نامساعدی برای ادامه زندگی و تسلط بیماری‌زاها پدید بیاورند، و بیماری‌زاها را به گونه‌ای که به سلامت مرغ‌ها آسیبی زده نشود زیر کنترل درآورند، در همان حال جامعه را از خطر مقاوم شدن باکتری‌ها دور نگهدارند. مصرف این فرآورده‌ها، از جمله پروبایوتیک‌ها راه‌های تازه‌ای برای دستیابی به سودآوری مرغداری را جلو پای مدیران مرغداری‌ها گشوده است.
استراتژی جدید کنترل بیماری‌زاها
مقاومت آنتی‌بیوتیکی به باکتری‌های بیماری‌زا فرصت می‌دهد که بقای خود را حفظ و به رشد خود، همراه با انتقال ژن‌های مقاوم خود به دیگر باکتری‌ها، جوامع انسانی را با خطرات گسترده روبرو سازند.
روش تازه برای کنترل باکتری‌های بیماری‌زا این است که به جای این که بخواهیم آنها را با دوز درمانی و مصرف طولانی آنتی‌بیوتیک‌ها نابود کنیم، آنها را با تقویت سیستم ایمنی و حفظ سلامت، دستگاه گوارش، زیر کنترل درآوریم راه رشد و تشدید بیماری‌زایی آنها را ببنیدیم.
فراموش نکنیم که با ایجاد مقاومت باکتری‌های بیماری‌زا در برابر آنتی‌بیوتیک‌ها، این داروهای معجزه‌آسا را در خطر نابودی قرار می‌دهیم.
منبع: نیکوتک
برگرفته از کارشناس سلامتی طیور Lima Fernando و Green Ailin میکروبایولوژیست