به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ در اواخر قرن سیزدهم، مارکوپولو در سفر به چین متوجه شد که اسب‌هایش که از گیاهان خاصی تغذیه کرده بودند، دچار کرختی و کم‌تحرکی می‌شدند. در سال ۱۵۶۰ گزارشاتی از کلمبیا ناشی از ریزش موی سر و بدن در افرادی که بعضی انواع خوراکی را مصرف می‌کردند وجود دارد.
در سال ۱۸۷۶ آمریکائی‌ها شکست خود را در یکی از جنگ‌های منطقه‌ای ناشی از عدم تحرک اسب‌ها و زمین‌گیر شدن آنها در اثر مصرف زیاد سلنیوم قلمداد کردند و این پس از آن بود که در سال ۱۸۱۸ دانشمند سوئدی j.berzelius در باقی‌مانده‌های انفجار معدن اسید سولفوریک، سلنیوم را شناسایی و نامگذاری کرده بود.
تا سال ۱۹۵۷ که مشخص شد سلنیوم یک عنصر مورد نیاز بدن است، آن را به‌عنوان یک عامل مسموم‌کننده می‌شناختند.
سلنیوم موردنیاز بدن انسان و حیوانات از مواد خوراکی تامین می‌شود، که این سلنیوم از خاک زمین‌های زراعی به‌دست می‌آید. از آنجا که مقدار سلنیوم در خاک‌های زراعی اکثر نقاط جهان کم است، معمولاً موجودات زنده با کمبود این عنصر مواجه هستند.
کمبود سلنیوم در انسان به دلیل تنوع مواد خوراکی مصرفی، کمتر به‌صورت بیماری بروز می‌کند. ولی در آزمایشات خونی در اغلب موارد، میزان سلنیوم کمتر از استاندارد است.
در دام و طیور این کمبود با کاهش تولید، مشکلات تولیدمثل و عوارضی مانند دیستروفی عضلانی در گوسفند، نکروز کبد در خوک و دیاتزاکسوداتیو در طیور همراه است.
غنی‌سازی خوراک دام و طیور با سلنیوم نه تنها باعث بهبود تولیدات آنها شده و از عوارض کمبود در آنها می‌کاهد، بلکه این فرصت را برای انسان مصرف‌کننده محصولات دامی ایجاد می‌کند که خوراک غنی از سلنیوم مصرف کند که به سلامتی وی کمک می‌نماید.
مصرف سلنیوم به‌عنوان یک عنصر ضروری از سال ۱۹۷۰ در آمریکا و بعضی کشور‌های دیگر آغاز شد که از سلنات و سلنیت سدیم به‌عنوان منابع سلنیوم استفاده می‌شد. این ترکیبات بسیار خطرناک و مسموم‌کننده‌اند و در مصرف آنها نهایت دقت را باید به کار برد.
در سال ۱۹۹۳ سلنیوم مخمری از ساکارومایس سرویسیه (sac- servisiae) تولید و عرضه گردید و در سال ۲۰۰۰ استفاده از آن در آمریکا و در سال ۲۰۰۶ در سایر نقاط جهان مجاز شناخته شد.
سلنیوم مخمری باتوجه به ساختار ویژه به‌خوبی در پروتئین‌های بدن توزیع می‌شود. به‌طوری که بعد از مصرف می‌توان افزایش مقدار سلنیوم را در محصولاتی مثل شیر و تخم‌مرغ تا دوبرابر معمول مشاهده نمود. از این ویژگی می‌توان در تولید غذاهای هدفمند استفاده کرد. (غذاهای غنی شده با سلنیوم).
سلنیوم به‌دلیل شرکت در ساختار آنزیم گلوتاتیون پراکسیداز یک آنتی‌اکسیدان قوی است و مصرف آن در خوراک فواید بهداشتی فراوانی را به همراه خواهد داشت. استفاده از سلنیوم به همراه بتاگلوکان‌های غذای خوبی برای مبتلایان به تومور در زمان درمان است و ترکیب سلنیوم مخمری با روی zn جهت درمان نازایی بسیار مناسب است.
در مبارزه با بیماری‌های ویروسی از سلنیوم استفاده می‌شود، به‌ویژه در مبارزه با بیماری ایدز از تبدیل شدن HIV به بیماری ایدز جلوگیری می‌کند (مانع تبدیل شدن ویروس به بیماری می‌شود).
با کمک به بهبود عملکرد کبد، باعث خنثی‌سازی عوارض الکل - سیگار و مواد معدنی فلزات سنگین می‌شود. همچنین در متابولیسم تیروئید شرکت داشته و هورمون‌های آن را فعال می‌کند.
یک تحقیق پنج ساله در آمریکا نشان می‌دهد در افرادی که روزانه ۲۰۰ میلی‌گرم سلنیوم دریافت نموده‌اند ۶۸ درصد کاهش موارد ابتلا به سرطان پروستات، ۵۸ درصد کاهش سرطان‌های کولورکتال، ۴۶ درصد مشکلات ریوی و به‌طور کلی ۳۹ درصد کاهش موارد ابتلا به سرطان مشاهده شده است.
به همراه ویتامین E تاثیر چشم‌گیری بروی سرطان‌های معده و کاهش موارد آن داشته است.
مصرف سلنیوم در نشخوارکنندگان به‌دلیل توزیع آن در پروتئین‌های بدن ازجمله شیر، با افزایش میزان آن در محصولات به‌ویژه آغوز باعث ارتقای سطح ایمنی گوساله‌ها می‌گردد.
همچنین احتمال ابتلا به بیماری عضله سفید در گوساله را کاهش می‌دهد. کاهش موارد جفت‌ماندگی و کاهش تعداد سلول‌های سوماتیک و درنتیجه موارد ابتلا به ورم پستان در دام‌های مصرف‌کننده‌ی سلنیوم مشهود است.
همراهی سلنیوم و ویتامین E تاثیر چشم‌گیری در اندیس‌های تولیدمثلی همه حیوانات ازجمله نشخوارکنندگان خواهد داشت.
مصرف سلنیوم در طیور باعث بهبود و افزایش توان ایمنی آنها شده و در طیور تخمگذار علاوه بر افزایش تولید، اثرات مطلوبی را بر کیفیت پوسته تخم‌مرغ خواهد داشت. به طوری‌که مقاومت پوسته به میزان ۱۸ درصد افزایش و افت انباری آن در یک مدت سه هفته‌ای ۱۵ درصد کاهش داشته است.
همچنین به‌دلیل تاخیر در تغییرات PH داخلی تخم‌مرغ میزان جوجه‌آوری در تخم‌مرغ‌های جوجه‌کشی افزایش خواهد داشت.
در خروس‌ها به‌علت تقویت اسپرم قدرت باروری در تخم‌مرغ‌های جوجه‌کشی افزایش می‌یابد. جوجه‌های حاصل از مرغ‌هایی که سلنیوم مخمری مصرف کرده‌اند، دارای ساختار ایمنی قوی‌تری خواهند بود که این به‌دلیل انتقال سلنیوم ازطریق زرده تخم‌مرغ و جذب آن از طریق بند ناف می‌باشد.
در مجموع فواید زیر را می‌توان از مصرف سلنیوم در دام و انسان انتظار داشت:
۱- بهبود پاسخ ایمنی
۲- مقاومت بیشتر دربرابر بیماری‌های ویروسی
٣- بهینه شدن باروری و تولیدمثل
۴- تداوم فعالیت تیروئید
۵- کاهش موارد دپرسیون و عوارض دماغی
۶- جلوگیری از بیماری‌های قلبی عروقی
۷- کاهش ابتلا به بعضی انواع سرطان‌ها
باتوجه به فوایدی که فهرست‌وار به آن اشاره شد، استفاده از سلنیوم مخمری در غنی‌سازی فراورده‌های دامی مورد مصرف انسان مثل تخم‌مرغ، گوشت مرغ و ماهی و حتی گوشت قرمز و شیر، هم ازنظر بهداشتی و هم ازنظر اقتصادی قابل توجه است.
در حال حاضر در دنیا تولید غذاهای فراسودمند که به نام functional food شناخته می‌شوند با هدف تامین عناصر موردنیاز بدن انسان مثل غذاهای غنی‌شده با روی، سلنیوم، امگا ۳ و غیره معمول است و قیمت آنها با ۲۰-۲۵ درصد افزایش نسبت به غذاهای غنی نشده توسط خریداران کاملاً پذیرفته شده است.
دکتر مصطفی منصوری
منابع:
All about feed volum22No5 2014
World poultryVolum23No 8
World poultryNo7 2013
World poultryNol 2014