به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ استرس گرمایی یکی از عواملی است که به دلیل ایجاد ضررو زیان مالی ناشی از کاهش عملکرد طیور و افزایش تلفات، میتواند به عنوان یک مشکل جدی برای پرورش‌دهندگان طیور مورد توجه قرار بگیرد چون ضرری که آن میتواند به صنعت مرغداری تحمیل کند چیزی کمتر از گامبورو و برونشیت نیست.
علاوه بر به کارگیری روش‌های مناسب مدیریتی به منظور کاهش درجه حرارت محیط پرورش از قبیل تغییر سیستم پرورش از فضای باز به سالن‌های مجهز و بهبود و اصلاح جیره‌های غذایی، نکته ای که توجه به آن حائز اهمیت است به حداقل رساندن اثرات شدید استرس گرمایی بر روی پرنده است. استفاده از مکمل‌های خوراکی حاوی الکترولیت‌ها از قبیل بی‌کربنات سدیم و کلرید پتاسیم میتواند به عنوان یک روشی برای تصحیح سطوح کاهش یافته دی اکسید کربن، بی‌کربنات و پتاسیم خون در پرندگانی که از استرس گرمایی رنج می‌برند، به کار رود.
به طور کلی پرندگان زمانی دچار استرس گرمایی می‌شوند که بدن آنها در ایجاد تعادل بین حرارت تولید شده از بدن دچار مشکل شود.
با توجه به اوضاع و شرایط آب و هوای کشور ما در اکثر نقاط و در فصول گرم حرارت محیط چند ماه در سال بالاتر از حد مورد نیاز در مرغداری است، مرغداران بایستی با به کارگیری روش‌هایی از بالارفتن درجه حرارت در سالن‌ها جلوگیری نمایند تا استرس حرارتی در سالن‌ها ایجاد خسارت نکند و یا به عبارتی دیگر ضایعات وارده به حداقل برسد. استرس حرارتی از مهمترین استرس‌های فیزیولوژیکی و محیطی است که مانند عوامل استرس‌زای دیگر مثل گرد و غبار، واکسن، سرو صدا و نامطلوب بودن تهویه، نارسایهای تغذیه‌ای و ... سبب بر هم خوردن روابط موزون بیولوژیکی ارگانیزم موجود زنده شده و سبب تغییر در عادت و رفتار آنها و تاثیر بر روی کیفیت و کمیت تولید می‌گردد. مرغ برای حفظ فعل و انفعالات بدن بدون تغییرات مهم در ارگانیزم به حرارت 5/24-5/16 درجه سانتیگراد نیاز دارد که اصطلاحاَ حرارت اپتیموم و چهار چوب حرارتی خنثی می‌نامند. در دمای پایین‌تر از محدوده مذکور متابولیزم بدن فشرده‌تر شده و مصرف غذا بالا میرود که تخریب ضریب تبدیل غذایی از پی آمدهای آن است.
در دمای بالاتر، بر حسب شدت، فرکانس تنفسی شدیدتر می‌شود، اشتها کمتر می‌گردد و تشنگی بیشتر می‌شود، در نتیجه تجمع مرغ در اطراف آبخوریها و هواکش‌ها بیشتر می‌شود، تعداد تنفس افزایش می‌یابد، میزان رشد روزانه و مصرف غذا کاهش می‌یابد. تخم‌مرغ کم شده و اندازه آن کوچک و پوسته آن نازک می‌شود، تولید اسپرم و خاصیت جوجه در آوری کم می‌شود، درصد تلفات بالا میرود و حتی عوارض ظهور بیماری و کانی بالیسم ظاهر می‌گردد.
با چنین شرایطی برای پایین آوردن دمای سالن در نقاط گرم و در فصل تابستان میتوان به عوامل زیر توجه داشت:
الف ) توجه به ساختمان واحدهای مرغداری
در ساختمان لانه‌های مرغداری برای کنترل حرارت نکات زیر را باید مورد توجه قرار داد :
1- قرار دادن طول سالن‌ها در جهت شرقی و غربی در سیستم لانه‌های باز جهت کاهش تابش مستقیم اشعه خورشید.
2- تنظیم فواصل بین سالن‌ها به طوری که جریان هوا در حد معقولی تامین شود.
3- درختکاری محوطه سالن‌ها – درختانی در محوطه و جناحین سالن کاشته شوند که ضمن دارا بودن رشد سریع، دارای خزان و برگ ریزان بوده تا از تابش مستقیم خورشید در فصول گرم روی سقف جلوگیری بعمل آورده و بالعکس در فصل سرد از آن بتوانیم استفاده کنیم.
4- ایزولاسیون سالن خصوصأ سقف از ورق‌های ایزولان به قطر 4 - 2 سانتی متر، برای این منظور میتوان ازپشم شیشه، صفحات فیبر فشرده و بالاخره چوب استفاده نمود.
5- منظور کردن تعدادی هواکش با قدرت هوادهی و جابجایی هوای مناسب، زیرا افزایش سرعت هوا باعث کاستن درجه حرارت محیط می‌گردد. لازم به توضیح است که جریان هوا همیشه در این ارتباط اثر مثبت ندارد بلکه وقتی که سرعت هوای سالن بیش از حد بالا رود به علت افزایش تبخیر سریع بدن جریان هوا اثر منفی خواهد داشت.
فن‌های داخلی را باید طوری تعبیه نمود که پروانه‌های آن به طور عمودی و مستقر شده و جریان هوا را به طور افقی برقرار سازد تا حداکثر جابجایی هوا را بر روی مرغها داشته باشیم .
6- وضعیت سالن – سقف سالن‌ها معمولاَ ممکن است مسطح، شیب دار و یا مدور (طاقی) باشد. در هر یک از این حالات شیب دار باید در حدود 40 - 30درصد شیب داشته باشد تا جریان هوای طبیعی برقرار شود ودرجه حرارت را پایین آورد.
سقف سالن‌ها باید لبه دار باشد تا در موقع تابش مستقیم نور خورشید به عنوان سایه بان مورد استفاده قرار گیرد. جهت انعکاس نور و عدم انتقال حرارت به داخل سالن‌هایی که از نظر ایزولاسیون مشکل دارند میتوان از رنگ سفید و روشن برای رنگ آمیزی استفاده نمود.
7- تعبیه لوله‌های آب در طول سالن به طوری که در فواصل 7 - 5 متری به نازل‌ها و اسپرا تورهایی به ارتفاع 5/1 متر و با قدرت آبدهی 3 لیتر در ثانیه مجهز باشند. جهت اسپری آب در سالن‌ها هر نیم ساعت به مدت 5 دقیقه در نقاطی که رطوبت هوا پایین است میتوان دستگاه را به کار انداخت.
8- استفاده از کولرهای آبی در مناطق خشک که توسط کانال‌های هوای سرد و مرطوب را به داخل سالن‌ها هدایت می‌کند. استفاده از این سیستم به شکل ابتدای‌تر و ارزان‌تر در سیستم‌های لانه‌های باز، با آویزان نمودن چهار چوب قابدار همراه با پوشال در مدخل ورود هوا در طول سالن است که با خیس نمودن پوشال‌ها به خنک شده هوای ورودی کمک خواهد شد.
ب) تغییرات در جیره غذایی در طول استرس گرمایی
در طول استرس حرارتی به لحاظ جلوگیری از ا فزایش حرارت بدن، طیور غذا کمتر مصرف می‌کنند، چون حیوان بر حسب میزان احتیاج به انرژی، خوراک مصرف می‌کند و به محض تامین انرژی از خوردن خودداری می‌کند. در نتیجه اگر تغییراتی در جیره داده نشود حیوان دچار کمبود بعضی از مواد می‌گردد. بنابراین بسته به شرایط فصلی و میزان حرارت باید میزان مواد مغذی را در جیره تغییر داد. باید توجه داشته باشیم که به ازای هر یک درجه سانتی گراد انحراف از درجه حرارت خنثی یک درصد کاهش یا ا فزایش مصرف غذا خواهیم داشت. به عنوان مثال در سن 6 هفتگی به بعد چنانچه دمای سالن 34 درجه سانتی گراد باشد با احتساب 10 درجه سانتی گراد انحراف از درجه حرارت خنثی روزانه با 10 درصد کسری مواد مغذی در جیره روبرو خواهیم بود. درچنین حالت باید در محاسبه مواد مغذی جیره، مقدار عددی مواد مغذی 10 درصد بیش از حد معمول باشد. در چنین حالتی بهتر است به جای افزایش میزان پروتئین اسید آمینه‌ها به خصوص لیزین و اسید آمینه‌های گوگرددار اضافه نمود. افزایش پروتئین ممکن است خود سبب تولید انرژی شده و سبب تشدید استرس حرارتی در طیور گردد که متخصصین بخش تغذیه کارخانه با توجه به موارد ذکر شده بهترین فرمول را آماده کرده و سپس تولید می‌کند تا این مشکل برطرف گردد.
ج) محدودیت‌های تغذیه‌ای برای جوجه‌های مبتلا به استرس حرارتی
متابولیزم هضم غذا باعث افزایش حرارت داخلی بدن می‌گردد. مقایسه پرندگانی که در طول مدت استرس حرارتی در دستگاه گوارش غذا دارند با آنهایی که تحت محدودیت جیره غذایی هستند نشان داده است که در دسته اول، عوارض استرس حرارتی بیشتر از دسته‌ای است که در محدودیت غذایی بوده‌اند و دستگاه گوارش خالی داشتند.
با علم به اینکه مقاومت و مدت زمان زنده ماندن در استرس حرارتی با وزن طیور را بطه عکس دارد. مشاهدات عینی در گله‌های مادر در مقایسه با گله‌های گوشتی (گذشته از مسئله تراکم که میتواند در تلفات نقش داشته باشد) با توجه به وزن بالا در رابطه با تلفات استرس حرارتی محدودیت جیره در گله‌های مادر در طول مدت استرس است که مقاومت آنها را به خوبی نشان می‌دهد. در این را بطه توصیه می‌گردد جهت بالا بردن مقاومت گله‌های گوشتی به استرس حرارتی در اوقات گرم روز که درجه حرارت سالن‌ها از 32 درجه سانتی گراد تجاوز می‌کند غذا از دسترس طیور خارج گردد. توصیه مذکور عملاَ در روزهای گرم تابستان در فاصله زمانی 10 صبح تا 4 بعد از ظهر(دمای بیشینه شبانه روز) در تعدادی از فارم‌های شبانه روز در تعدادی از فارم‌های مازندران به کار گرفته شده و نتایج قابل توجهی داشت. قابل ذکر است که کسری دان مصرفی و کاهش رشد احتمالی در ساعات خنک شبانه روز قابل جبران است.
ه ) تأثیر وضع فیزیکی دان بر تنش گرمایی در مرغداری
حتی الامکان سعی شود از دان‌های فشرده (پلت) استفاده گردد زیرا باعث ازدیاد مصرف شده و از جنب و جوش و تحرک مرغ کاسته می‌شود که باعث کاهش حرارت بدن مرغ و کم شدن استرس گرمایی می‌گردد.
و) استفاده از ملاس یا دوغ جهت تحریک اشتها و بالا بردن مصرف غذای جوجه‌ها
در تهیه دان پلت از ملاس چغندر بعنوان پلت چسبان استفاده می‌شود که خود باعث افزایش اشتهای جوجه‌ها در شرایط استرس گرمایی می‌شود.
ز) تحریک اشتهای مرغ با به هم زدن دان 3 - 2 مرتبه در روز
همچنین تنظیم ارتفاع دان در دا نخوری‌ها به حد کم 1 - 5/0 سانتیمتر به طوری که همیشه دان تازه در اختیار باشد.
ح ) افزایش ویتامین C و تأثیر آن بر استرس گرمایی
در جیره به نسبت (P.P.M (100 - 50 ویتامین C باعث سنتز هورمون‌های موثر در آزاد سازی انرژی برای اعمال اساسی بدن مثل ضربان قلب، تنظیم فشار خون، حرارت، تنفس و... خواهد شد. با توجه به اینکه ویتامین C باعث تحریک اشتها شده و در حرارت بالا باعث می‌شود که مصرف دان در ا ثر گرما کم نشود. در نتیجه میزان رشد در هوای گرم کمتر کاهش می‌یابد.
د) استفاده از یخ در آب آشامیدنی طیور برای کاهش استرس حرارتی
جهت تعدیل و کاستن درجه حرارت داخلی و تحریک به مصرف آب بیشتر که به طور ضمنی در مصرف دان تاثیر خواهد داشت در صورت امکان به آب آشامیدنی طیور در شرایط گرمای بالای 32 درجه سانتی گراد یخ اضافه شود.
در نشست سالیانه انجمن طیور ایالات متحده، مقالاتی جهت شناخت بهتر مکانیسم استرس گرمایی و همچنین اتخاذ تدابیری مناسب جهت مقابله با آن ارائه شده بود. گرمادهی به پرندگان در سنین پائین، میتواند سبب کاهش مرگ و میر این پرندگان در سنین بالاتر گردد. نتیجه فوق، حاصل یک مطالعه گروهی است که توسط وزرات کشاورزی آمریکا، آزمایشگاه رشد بیولوژی Beltsvile مریلند و دانشگاه ایالت پنسیلوانیا صورت پذیرفت.
آنها اندوکرین و سازشهای متابولیک جوجه‌های پرورش داده شده در آب و هوای گرم را بررسی نمودند. در این مطالعه، در ابتدا، جوجه‌های سه روزه را برای مدت 24 ساعت در دمای 37 درجه سانتی گراد قرار دادند. در این میان، جوجه‌هایی نیز بعنوان شاهد در دمای 32 درجه سانتی گراد نگهداری شدند. در روز 42 پرورش، این دو گروه جوجه در دمای 5 .36 درجه سانتی گراد قرار داده شدند.
افزایش سطوح کورتیکواسترون پلاسما، لپتین، گلوکاگونها و همچنین کاهش سطوح هورمون تیروئید و انسولین، بیانگر شرایط استرس گرمایی بود. در این مطالعه آن دسته از جوجه‌های گوشتی که در سه روزگی تحت شرایط گرمایی قرار گرفته بودند، پاسخ هورمونی و متابولیک کمتری را در مقایسه با گروه شاهد از خود نشان دادند. در این دسته از جوجه‌ها، افزایش ساختاری تیروئید، سطوح بالای اسید اوریک خون و کاهش معنادار پروتئین، قابل مشاهده بود. از سوی دیگر، میزان تلفات جوجه‌های فوق در مقایسه با جوجه‌های شاهد، 50 درصد کمتر بود.
پاسخ فیزیولوژیک به مشکل استرس گرمایی در مرغداری
در دانشگاه العین امارات متحده عربی، تحقیقاتی به منظور بررسی تاثیرات استرس گرمایی بر جوجه‌های گوشتی سه هفته‌ای در حال رشد صورت پذیرفت. موضوع تحقیق فوق، بررسی تاثیرات دمای چرخشی میان 25 تا 36 درجه سانتیگراد و همچنین دمای ثابت 24 درجه سانتیگراد بر روی جوجه‌ها بود. در هریک از گروه‌های تحت مطالعه نیز تغذیه مورد دلخواه پرنده و یا تغذیه اجباری صورت پذیرفت.
وزن بدن و همچنین میزان رشد جوجه‌های پرورش یافته در دمای ثابت نسبت به دمای چرخشی بالاتر بود. همچنین، افزایش ضریب تبدیل جوجه‌های قرارگرفته تحت استرس گرمایی مشهود بود.
بر اساس نتایج بدست آمده، یک سوم از کاهش وزن جوجه‌های گوشتی فوق، مستقیما بدلیل قرارگیری در دمای بالا بود. نتیجه نهایی این مطالعه آن که صرف هزینه‌هایی در جهت عایق بندی و همچنین تهویه ای چون خنک کننده‌های تبخیری، استرس جوجه‌ها را کاهش داده و سبب بهبود میزان تولید می‌شود.
تاثیرات حاصل از نور در مرغداری
بر اساس مطالعات صورت گرفته در دانشگاه ایالت پنسیلوانیای آمریکا، ارتباط مستقیمی‌را میتوان میان طول مدت نوردهی و میزان استرس گرمایی جوجه‌ها مشاهده نمود. این استرس گرمایی را میتوان بر اساس پارامترهای فیزیولوژیک جوجه‌ها بررسی نمود.
در این مطالعه، دو گروه از جوجه‌های گوشتی چهار روزه در معرض نور ادامه دار قرار گرفتند (23 ساعت نوردهی و یک ساعت خاموشی). دو گروه دیگر از جوجه‌ها نیز در معرض برنامه نوری یک ساعت نوردهی و سه ساعت خاموشی (برنامه نوردهی متناوب) قرار گرفتند.
سپس یک گروه از جوجه‌های هر دسته در سن سه هفتگی زندگی در معرض گرمای 35 درجه سانتی گرادی قرار گرفتند. گروه شاهد نیز در دمای 24 درجه سانتی گراد پرورش داده شدند. وزن بدن در شش هفتگی زندگی، مورد ارزیابی قرار گرفت.
با بررسی نتایج، مشخص شد که وزن بدن جوجه‌های گوشتی پرورش یافته با نور متناوب، بطور مشخص، بیشتر از جوجه‌های پرورش یافته در نور ثابت بود. همچنین مشخص شد که نوردهی متناوب سبب کاهش میزان تلفات تحت شرایط استرس گرمایی در مقایسه با روش نوردهی ادامه دار می‌شود. میزان گلبولهای سفید شمارش شده و افزایش لنفوسیت‌ها نیز در پرندگان تلف شده تغییراتی را نشان می‌داد.
بنابراین، از روش نوردهی متناوب میتوان در گله‌هایی که در معرض استرس گرمایی می‌باشند درجهت دستیابی به میزان رشد مناسب‌تر و پاسخ ایمنی بهتر استفاده نمود و بهتر است در شرایط استرس گرمایی برای افزایش دان مصرفی جوجه‌ها از برنامه نوردهی متناوب بصورت مقطعی استفاده کرد.
استفاده از الکترولیت‌ها برای جیره طیور
اضافه نمودن 0.25 درصد یا 0.50 درصد کلرید پتاسیم، علاوه بر جبران میزان سطوح الکترولیت، استرس را نیز کاهش داد. تاثیرات مشابهی نیز در هنگام اضافه نمودن نیم تا یک درصد کلرید پتاسیم به جیره‌های مصرفی گزارش شده است. نتایج فوق، حاصل مطالعاتی پژوهشی در دانشگاه Parana برزیل بود.
این گروه از محققین به محاسبه میزان کلرید پتاسیم غذا و آب در طول دوره پایانی، یعنی 21 تا 49 روزگی زندگی جوجه‌های گوشتی قرارگرفته تحت شرایط استرس گرمایی (دمای 25 تا 35 درجه سانتی گراد) پرداختند. آنها همچنین دریافتند که هیچیک از افزودنیهای فوق که به جیره غذایی مصرفی یا آب اضافه میگردند سبب افزایش وزن، افزایش مصرف آب و غذا نشد ولی میزان زنده ماندن را از 15% به 70 % افزایش داد.
سطوح اسیدهای آمینه در خوراک جوجه‌های گوشتی
در یک مطالعه تحقیقاتی، تاثیرات فراهم نمودن لیزین بر جوجه‌های گوشتی 6 تا 8 هفته، قرارگرفته در استرس گرمایی بررسی شد. مطالعه فوق در دانشگاه AuBurn صورت پذیرفت. در این مطالعه در ابتدا جیره واحدی شامل 18 درصد پروتئین خام و 3250 کیلوکالری انرژی فراهم شد. سپس جیره فوق به پنج بخش تقسیم شد و 5 میزان از لیزین (0.75 تا 1.15 درصد) به جیره اضافه شد.
اگرچه وزن زنده پرندگان با لیزین تحت تاثیر قرار نگرفت و ضریب تبدیل غذا در برخی از سطوح لیزین افزایش یافت. در انتها نیز محققین به این نتیجه رسیدند که دمای بالا در شرایط رطوبت بالا (28 درجه سانتی گراد با 74 درصد رطوبت)، میزان رشد پرنده را کاهش داده و سبب افزایش نیاز مطلق پرنده به لیزین می‌شود. که البته ما با بالا بردن لیزین در دان تولیدی سعی کرده‌ایم که به این توصیه جامه عمل بپوشانیم.
اضافه نمودن بتائین در جیره غذایی مرغداری
بتائین از افزودنیهای ضروری جیره‌های غذایی نیست ولی تحت شرایط استرس میتواند مفید واقع شود. در یک مطالعه پژوهشی که در دانشگاه پورتای مالزی صورت پذیرفت، دو گروه از جوجه‌های گوشتی با یکدیگر مقایسه شدند. گروه اول، جوجه‌های شاهدی بودند که جیره‌های عاری از بتائین را دریافت کرده بودند.
گروه دوم هم جوجه‌هایی بودند که جیره‌هایی حاوی 100 گرم به ازای هر کیلوگرم از جیره یا 500 گرم در هر لیتر آب آشامیدنی بتائین دریافت کرده بودند.
در 35 روزگی زندگی، جوجه‌ها به مدت 4 ساعت در روز در دمای 34 درجه سانتی گرادی و رطوبت 75 درصد قرار گرفتند. در طول دوره 36 تا 41 روزگی، دما به 36 درجه سانتی گراد به مدت 4 ساعت در روز افزایش یافت.
پس از بررسی نتایج، هیچ تفاوتی میان وزن بدن یا ضریب تبدیل غذایی جوجه‌های شاهد و تحت آزمایش مشاهده نشد. این در حالی بود که اضافه نمودن بتائین در غذا یا آب آشامیدنی میزان دریافت آب را در جوجه‌های تحت آزمایش کاهش داد. از سوی دیگر اضافه نمودن بتائین به جیره‌ها، سبب کاهش میزان تلفات تحت شرایط استرس شده بود (26.5 درصد)
همچنین افزودنی بتائین، سبب کاهش دمای رکتال و همچنین کاهش میزان هتروفیل به لنفوسیت در مقایسه با گروه شاهد شد. نتایج این مطالعه پتانسیل مفید بتائین، تحت شرایط استرس‌زای محیط را آشکار نمود. گروه مدریت تغذیه کارخانه شیرین دانه با افزایش کولین کلراید و مصرف بتافین که نام تجاری بتایین می‌باشد گام بلندی بسوی کاهش استرس گرمایی در واحدهای تحت پوشش برداشته است.
اضافه نمودن ویتامین C و E
بطور قطع ثابت شده است که مصرف ویتامین C در کاهش استرس گرمایی نقش بسزایی دارد و در جلوگیری از سندرم آسیت بسیار موثر است. مصرف این ویتامین باعث بهبود اثر واکسیناسیون گامبورو نیزخواهد شد. ولی چون این ویتامین در اثر حرارت در دستگاه پلت از بین میرود لذا مرغداران گرامی‌باید از این ویتامین در آب طیور استفاده کنند.
اکنون مشخص شده است که احتیاجات ویتامین E در حالت تنش مخصوصاً تنش در درجه حرارت بالا افزایش می‌یابد. به همین دلیل مدیریت کارخانه با اضافه کردن مقادیر لازم از این ویتامین سعی در بهبود هر چه بیشتر کیفیت دان پلت کارخانه کرده است.
مدیریت هوای گرم در جوجه‌های گوشتی
دمای محیطی بالا برای جوجه‌های گوشتی که بصورت صنعتی پرورش می‌یابند میتواند بسیار مخرب باشد. این اثرات مخرب با توجه به تراکم بالا و نیز پر درآوری در سنین بالاتر تشدید می‌شود. از سوی دیگر تغییرات ژنتیکی اعمال شده در طیور صنعتی که منجر به رشد سریع تر آنها شده میتواند اثرات سوء استرس گرمائی را افزایش دهد. با توجه به این مسئله که دمای طبیعی بدن طیور در حدود 41 درجه سانتیگراد است، در طی استرس گرمائی وادار به تطابق حرارتی با محیط شده و در نتیجه نمی‌توانند بطور کامل به پتانسیل‌های ژنتیکی خود دست یابند.
واکنش‌های طبیعی جوجه‌های گوشتی در مقابل استرس‌های گرمائی
جوجه‌های گوشتی جهت دستیابی مجدد به توازن حرارتی با محیط اطراف خود در طی استرس‌های گرمائی تغییرات رفتاری و فیزیولوژیک متعددی از خود نشان می‌دهند. شاید اولین واکنش جوجه‌ها به هوای گرم، کاهش تحرک بدنی و ایستادن یا نشستن در کنار دیوارها یا آبخوریها باشد. اولین واکنش فیزیولوژیک جوجه‌ها به استرس گرمائی ازدیاد فعالیت سیستم‌های خنک کننده غیر تبخیری در بدن آنها می‌باشد. در طی این روند مسیر جریان خون از اندامهای داخلی مانند کبد، کلیه‌ها و روده‌ها به سمت عروق محیطی تغییر می‌یابد و پرنده با بازکردن بالها و از دست دادن حرارت اضافی بدن استرس گرمایی را کاهش می‌دهد.
در صورتی که استرس گرمائی تشدید شود یا به عبارتی دیگر دمای محیط از 30 درجه سانتیگراد بالاتر باشد سیستم‌های خنک کننده تبخیری در بدن جوجه‌ها فعال می‌شود. با توجه به اینکه طیور در سطح پوست خود فاقد غدد عرقی می‌باشند تنها راه تبخیر آب دهان و مجاری تنفسی خواهد بود. در این شرایط تعداد تنفس جوجه از 25 بار در دقیقه تا 10 برابر افزایش یافته و به 250 بار در دقیقه می‌رسد. از دست دادن حرارت بصورت فوق انرژی زیادی مصرف می‌کند بطوریکه تبخیر هر میلی لیتر آب در حدود 540 کالری انرژی مصرف می‌نماید. این مصرف انرژی بطور مستقیم باعث کاهش راندمان تولید در طی استرس گرمائی خواهد بود.
از سوی دیگر رطوبت محیط اثر نامطلوب بر روی عملکرد این واکنش در طیور خواهد داشت. به همین دلیل در‌صورتیکه در‌طی استرس گرمائی رطوبت نیز بالا باشد با اثرات مخرب سنگین تری مواجه خواهیم شد.
جوجه‌های گوشتی در طی استرس گرمائی مصرف دان خود را کاهش می‌دهند و این مسئله بخشی از فرآیند فیزیولوژیک تطابق با استرس گرمائی است. کاهش مصرف دان بالطبع باعث کاهش دریافت مواد لازم برای رشد می‌شود اما از سوی دیگر به دلیل کاهش انرژی حاصل از متابولیسم مواد غذائی شرایط مساعدتری را جهت تحمل استرس گرمائی فراهم می‌آورد.
راهکارهای مقابله با استرس گرمائی در مرغداری
روشها و راهکارهای مقابله با استرس گرمائی در طی 2 مرحله قابل بررسی است:
الف) راهکارها و پیش بینی‌های لازم قبل از شروع گرما:
از طریق عایق بندی سقف و نیز ادامه آن حداقل بطول یک متر از طرفین میتوان از میزان گرمای سالن پرورش کاست.
استفاده از موادی که نور آفتاب را منعکس می‌کنند در سطح بیرونی سقف سالن و یا رنگ آمیزی آن به رنگ روشن میتواند از شدت گرمای داخل سالن بکاهد.
با توجه به نقش تهویه مناسب در کنترل استرس گرمائی از صحت کار هواکش‌های سالن اطمینان حاصل نمائید. در صورت لزوم، جهت افزایش سرعت هوا در سالن نسبت به تعبیه هواکش‌های کمکی داخل سالن اقدام نمائید.
در صورت استفاده از سیستم‌های خنک کننده تبخیری مانند پوشال، قبل از شروع گرما نسبت به تعویض پوشالهای فرسوده و نیز کنترل سیستم توزیع آب اقدام فرمائید.
آبخوریهای اضافی جهت مصرف در زمان استرس گرمائی تهیه نمائید.
در طی فصلی که توقع گرمای زیادی دارید از جوجه ریزی با تراکم بالا بپرهیزید. لازم به ذکر است که تراکم و تعداد جوجه ریزی تنها بر اساس مساحت سالن انجام نمی‌شود بلکه عواملی مانند سیستم‌های تهویه سالن، مدیریت و تجهیزات نیز در این مسئله نقش اساسی دارند.
با توجه به کاهش برداشت دان در طی استرس گرمائی، شرایط لازم جهت جبران این مسئله و توزیع مناسب و گسترده تر دان در طی ساعات خنک و نیز روشنائی کافی جهت تحریک و برداشت دان را در شب فراهم نمائید.
ب) راهکارهای مقابله با استرس گرمائی در زمان اوج گرما :
تهویه باید به حداکثر برسد تا از این طریق علاوه بر خنک کردن بدن طیور با استفاده از جریان هوا، گاز آمونیاک و رطوبت و دی اکسید کربن تولید شده نیز از سالن خارج شود. در شرایطی که رطوبت محیط زیر 70% باشد میتوان از لایه‌های پوشال جهت خنک کردن سالن در پنجره‌های هواده استفاده کرد. همانطور که گفته شد طیور بطور طبیعی در طی استرس گرمائی میزان مصرف دان را کاهش می‌دهد، بنابراین طبیعی است که پرورش‌دهندگان به دنبال راهکارهائی جهت تحریک مصرف دان در طی استرس گرمائی باشند. به یاد داشته باشید هر راهکار مدیریتی که مصرف دان را تشدید کرده یا موجب ازدیاد فعالیت بدنی در طی اوج دوران گرما شود اثرات منفی اقتصادی و تولیدی به همراه خواهد داشت زیرا ازدیاد مصرف دان تولید حرارت ناشی از متابولیسم را افزایش داده و احتمالاً میزان تلفات را نیز افزایش خواهد داد. در مقابل توصیه می‌شود در طی ساعت اوج گرما طیور را با محرومیت از غذا مواجه نموده تا علاوه بر کاهش انرژی متابولیسمی‌ناشی از هضم و جذب مواد غذائی، تحرک و فعالیت طیور برای برداشت دان را نیز کاهش داده و با ایجاد آرامش و به حداقل رساندن تحرک بدنی انرژی تولید شده از فعالیت عضلانی را نیز به حداقل برسانیم. پیشنهاد می‌شود یک ساعت قبل از اوج گرما از طریق بالا بردن دانخوریها یا جمع آوری دان، مصرف دان را متوقف نمائید. در نظر داشته باشید بعد از افت دمای محیط از طریق ازدیاد تعداد دانخوریها و استفاده از محرکهائی مانند روشنائی میتوان این کاهش برداشت دان را جبران نمود.
تدارک آب خنک و کافی برای جوجه‌هائی که در شرایط استرس گرمائی هستند بسیار ضروری است. در این رابطه ازدیاد تعداد آبخوریها میتواند بسیار مؤثر باشد. به یاد داشته باشید طیور در دوران گرما تمایل کمتری به تحرک داشته و باید آبخوریها در کمترین فاصله از آنها قرار بگیرند. از سوی دیگر با توجه به برهم خوردن توازن الکترولیت‌ها در طی استرس گرمائی افزودن الکترولیت‌ها به آب میتواند مؤثر واقع شود. بعضی از محققان معتقدند دریافت بعضی املاح مانند بی کربنات پتاسیم، کلرید پتاسیم، کلرید سدیم و کلرید آمونیم از طریق آب مصرفی در شرایط استرس گرمائی میتواند مفید باشد.
ازدیاد انرژی از طریق ازدیاد میزان چربی در جیره امکان پذیر است. میزان ویتامین‌ها و مواد معدنی جیره باید بر اساس حجم دان مصرفی جوجه‌ها مجدداً محاسبه شود. پروتئین‌ها در مقایسه با کربوهیدراتها و چربی‌ها در طی فرآیند متابولیسمی‌گرمای بیشتری تولید می‌کنند، بنابراین مصرف دانی که اسید آمینه آن متعادل و مناسب نباشد استرس گرمائی را افزایش خواهد داد. یاد آور می‌شویم در این شرایط بالانس میزان اسیدهای آمینه جیره باید با دقت بسیار انجام شود و در این رابطه باید تلاش شود که جیره با پروتئین کمتر و با استفاده از اسیدهای آمینه سنتتیک خصوصاً متیونین و لیزین بسته شود بر طبق این تحقیق کارخانه شیرین دانه در ایام گرم سال میزان روغن جیره و تراکم بقیه موارد را افزایش می‌دهد.
از سوی دیگر در طی شرایط گرم و مرطوب انتخاب و مصرف داروهای ضد کوکسیدیوز مناسب در کنار انتخاب و مصرف ضد قارچ‌های افزودنی به دان باید با دقت فراوان انجام گیرد که در صورت سفارش مرغداران گرامی‌این داروها به دان افزوده می‌شود.
واحد علمی‌شرکت شیرین دانه شیراز ۱۱ خرداد ۱۳۸۹