به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ به تدریج که انسان با بیماریهای باکتریایی، ویروسی و انگلی آشنا و به کشف عامل آنها دست یافت عوامل بیماری زا را در انسان و حیوانات مورد بررسی قرار داد و در همین ارتباط بیماریهای اسب به خصوص بیماریهای مشترک بین اسب و انسان نیز مورد توجه قرار گرفت.
خوشبختانه تعداد بیماریهای مشترک بین انسان و اسب زیاد نیست و ما در اینجا بر حسب اهمیت و به طور مختصر به آنها اشاره می نماییم :
• بیماریهای میکروبی در اسب:
- مشمشه
مشمشه یکی از قدیمیترین و خطرناکترین بیماریهای تک سمی ها به خصوص اسب بوده و در ردیف بیماریهای مشترک بین انسان و دام نیز قرار دارد. عامل بیماری پزودوموناس مالئی است. چنانچه اسبی مبتلا به بیماری مشمشه شود به راحتی باکتری عامل بیماری را از طریق طریق ترشحات خود به خارج دفع و سایر حیوانات حساس و انسان را مبتلا می سازد. میکروب مشمشه از راه تنفس و خراش ها و زخمهای جلدی قابل سرایت است.
علایم بیماری در فرم حاد عبارت از تب شدید، کاهش اشتها، سرفه، ریزش زرد رنگ از بینی و ایجاد التهاب در بعضی از نقاط بدن و تورم طناب لنفاتیک می باشد. فرم مزمن بیماری ممکن است با اختلالات ریوی و یا بدون عوارض مشخص دیده شود.
- کزاز در اسب
کزاز از بیماریهای حاد و عفونی انسان و دام می باشد و با تاثیر زهرابه باکتری در روی سلسله اعصاب مشخص می شود. باکتری عامل بیماری (کلستریدیوم تتانی) از راه خراش و زخمهای جلدی وارد بدن می شود و در بافت های مجروح رشد کرده و تولید زهرابه می نماید.
تمام حیوانات به بیماری کزاز مبتلا می شوند ولی تک سمیها بیشتر از سایر حیوانات به بیماری حساس هستند.
علایم بیماری با سفت شدن عضلات شروع و درجه حرارت بدن به سرعت بالا می رود و گاهی به 42 تا 43 درجه می رسد. حیوان در اثر انقباض عضلات گردن از خوراک می افتد. گوشها راست و تمام بدن خشک و حالت صلابت به خود می گیرد. بزاق زیادی از دهان حیوان جاری می شود و ادرار و مدفوع حبس می گردد. پلک سوم بیرون آمده و روی قسمتی از چشم را می پوشاند. در شکل حاد بیماری حیوان در مدت کوتاهی دچار انقباضات شدید و عضلانی و قطع حرکات تنفسی شده و به زودی تلف می گردد. حیوانات بیمار میکروب را به وسیله مدفوع خود به خارج پراکنده و به راحتی بستر و لوازم خود را آلوده می سازند. انسان هایی که در تماس با حیوان بیمار و ابزار و وسایل او هستند از راه خراشهای جلدی و یا در اثر زمین خوردن در معرض آلودگی قرار می گیرند.
- سیاه زخم (شاربن)
سیاه زخم یا شاربن از زمانهای قدیم در بیشتر نقاط دنیا وجود داشته و مشترک بین انسان و حیوانات علفخوار می باشد. عامل بیماری باسیلوس آنتراسیس است. اسب نسبت به بیماری حساس بوده و از طریق زخمها و خراشهای جلدی و یا بلع میکروب (از طریق خراشهای موجود در دهان) و یا در اثر نیش حشرات آلوده به بیماری مبتلا می شود. علایم بیماری در حیوان گاهی به حدی شدید است که با سایر بیماریها مثل پیچ خوردگی روده اشتباه می شود. در این حالت ادرار و مدفوع خونی بوده و کف همراه با خون از دهان و بینی جاری می شود و حیوان در مدت 3 تا 6 روز تلف می گردد. در کالبدگشایی، طحال حیوان بزرگ و رگها پر خون و سیاه می باشد. در صورتیکه بیماری از طریق نیش حشرات وارد بدن شود تب، نفس تنگی و دل درد در حیوان دیده می شود. اورام گرم در ناحیه گلو و جلو شانه ظاهر و به تدریج به حجم آنها اضافه می گردد. انسان در اثر تماس با دام مبتلا و یا لاشه آن از طریق خراشهای جلدی و مخاطی بیمار می گردد. شاربن روده ای در انسان با مصرف گوشت و اعضا آلوده حیوان بیمار حادث می شود. چنانچه لاشه حیوانات شاربنی در زمین پراکنده شود خاک آن نواحی تا مدتها حاوی باکتری بوده و در انتقال بیماری نقش دارد. به همین دلیل توصیه می شود لاشه حیوانات شاربنی حتما" باید در عمق زیاد و همراه با چند لایه آهک دفن شود.
- سایر
از دیگر بیماریهای مشترک انسان و اسب میکروبی که کمتر دیده می شوند می توان به بروسلوز، سل، ملیوئیدوزیس یا شبه مشمشه، سالمونلوز اسب، لپتوسپیروز، لیستریوز، کورینه باکتریوم پزودوتوبرکولوزیس و کورینه باکتریوم اکویی نام برد.
• بیماریهای ویروسی :
- هاری
بیماری هاری یکی از خطرناکترین بیماریهای واگیر و مشترک بین انسان و کلیه حیوانات پستاندار می باشد. عامل بیماری ویروس می باشد که در کلیه حیوانات خونگرم ایجاد بیماری کشنده می نماید. سگ و گربه بیشتر از سایر حیوانات نسبت به بیماری هاری حساس می باشند. ویروس عامل بیماری در بزاق فراوان بوده و گازگرفتن توسط حیوانات هار عادی ترین راه انتقال بیماری به انسان و سایر دامها می باشد. ویروس این بیماری تمایل به دستگاه عصبی دارد و جراحاتی در این بافت ایجاد می کند.
اولین نشانه های بیماری در اسب وجود خارش در محل گازگرفتگی است. اسب بیمار مضطرب بوده، غذا نمی خورد و مرتب محل گزش را با دندان خود گاز می گیرد، به پرستار و افرادیکه به او نزدیک می شوند حمله می کند و اگر فرار نکنند آنها را به شدت گاز می گیرد. به تدریج نشانه های فلجی در عضلات گلوی دام ظاهر شده و حیوان با وجود تشنگی مفرط نمی تواند آب بخورد. فلجی کم کم به پاها رسیده، حیوان به زمین می خورد و در مدت کوتاهی تلف می شود.
- آبله
آبله اسب قابل سرایت به انسان و گاو می باشد. نشانیهای بیماری در اسب عبارت از وجود جراحات و دانه هایی در سطح داخلی دهان، زیر زبان، لثه ها و لب می باشد. دانه ها کم کم چرکی شده و حیوان دچار تب می شود. بزاق از گوشه دهان جاری شده و میل به غذا ندارد. جراحات به تدریج وسعت یافته و به مخاط بینی نیز سرایت می کند. کره اسبها به بیماری حساس تر بوده و گاهی تلف می شوند. در صورتیکه دانه های آبله در روی پاهای حیوان و در ناحیه بخلق ظاهر شود اندکی لنگش ایجاد کرده کم کم دانه ها چرکی شده و روی آنها را دلمه خشک می پوشاند و حال حیوان بهبود می یابد.
- آنسفالیت ویروسی اسب
آنسفالیت ویروسی از بیماریهای عفونی است که اسبها را مبتلا ساخته و موجب ابتلا انسان نیز می شود. آنسفالیت ویروسی دارای انواع مختلف بوده و از آن جمله آنسفالیت ویروسی ونزوئلایی می باشد. نشانیهای بیماری در اسب اختلال در شناسایی، عوارض عصبی، عدم تعادل، تب و فلجی می باشد. دفع مدفوع و ادرار مشکل شده، حیوان دایره وار راه می رود و کم کم فلجی ظاهر می شود و حیوان زمین گیر و در مدت 2 تا 4 روز تلف می گردد. تعدادی از اسب هایی که فلج نمی شوند زنده می مانند. ناقل اصلی بیماری پشه ها می باشند ولی انتقال از اسب به اسب نیز امکان پذیر است.
آنسفالیت ویروسی آمریکای شمالی، شرقی و غربی و آنسفالیت ژاپنی نیز وجود دارد که کمتر اسب را مبتلا می سازد. آنسفالیت ژاپنی در حقیقت یک بیماری انسانی است که در بیشتر موارد انسان عفونت را به حیوانات منتقل می سازد.
- آنفولانزا ویروسی اسب
آنفولانزای اسب بیماری مسری بوده که در شرایط طبیعی تک سمی ها بیشتر به آن مبتلا می شوند. در نقاطی که تعداد زیادی اسب در مجاورت هم قرار گیرند بیماری به سرعت در بین آنها اشاعه می یابد و اسبهای جوان به بیماری حساس تر می باشند و زمانی که بیماری شیوع پیدا کند اسبهای مسن نیز به آن مبتلا می شوند.
علایم بیماری در اسب عبارت است از تب شدید، بی اشتهایی، ریزش اشک، هجوم الدم بافت چشم و ریزش از بینی. در بعضی از موارد ذات الریه و کور شدن چشم نیز دیده می شود که در این صورت منجر به مرگ حیوان می شود. امکان وجود یرقان و نفریت نیز در اسب گزارش شده است. بیماری از طریق ترشحات بینی، عطسه یا سرفه به خارج پخش و سبب ابتلای سایر اسبها و دیگر موجودات مهره دار و از جمله انسان می گردد.
- تورم دهان طاولی
این بیماری قابل سرایت به اسب، گاو، خوک و انسان می باشد. دوره کمون بیماری 1 تا 3 روز است. علایم بیماری تب و افزایش بزاق در هنگام غذا خوردن است که به تدریج دانه هایی در سطح زبان و روی لبها ظاهر می شود. دانه ها طی 48 ساعت پاره شده و تمام سطح زبان و لبها را فرا می گیرد و حیوان از خوراک می افتد. ویروس عامل بیماری از طریق ترشحات آلوده حیوان و گاهی از طریق حشرات انتقال می یابد. بیماری معمولا" خطرناک نیست و دامهای مبتلا به زودی بهبود حاصل می کنند.
• بیماریهای قارچی و انگلی :
- کوکسیدیوئیدومیکوز
انسان و حیوانات در اثر استنشاق هاگ قارچ کوکسیدیوئیدیس ایمی تیس که در زمین رشد می کند مبتلا به بیماری می شوند. علایم بیماری در اسب عبارت است از لاغری، تب متغیر، خیز در پاها، کم خونی و ازدیاد گلبولهای سفید خون که در بعضی از موارد دل دردهای متناوب نیز وجود دارد. پارگی کبد در بعضی مواقع دیده می شود که به تلف شدن حیوان منجر می گردد.
- کچلی
کچلی از بیماریهای قارچی پوستی می باشد که این قارچ به بافتهای پوششی و شاخی و الیاف مو حمله می کند. در اسبها بیماری با ایجاد لکه های گردی در پوست شروع می شود و پس از چند روز موها فاسد شده و می ریزند. سطح پوست خاکستری رنگ و شوره های ریزی در پوست ظاهر می شود. سپس پوسته پوسته شده و خارش شدید در حیوان ایجاد می کند. در صورتیکه مراقبتهای لازم انجام شود پس از مدت 25 تا 30 روز بهبود حاصل می شود. در صورتیکه محل کچلی در زیر زین یا تنگ اسب باشد در اثر تحریک بهبودی به تاخیر می افتد و ممکن است به سایر نقاط بدن نیز سرایت کند.
بیشتر کچلی های انسان از حیوانات سرایت می کند، به خصوص در نقاط روستایی و جاهاییکه تماس نزدیک با اسب و گاو وجود دارد.
- لنفانژیت واگیر(مشمشه کاذب)
لنفانژیت واگیر از بیماریهای مزمن اسب بوده که توسط یکی از انواع قارچها به نام هیستو پلاسمافارسی می نوزوم به حیوان سرایت می کند. این قارچ از راه خراشهای پوستی و از طریق لوازم آلوده مثل زین، عرق گیر و لوازم تیمار وارد بدن اسب می شود. زمانیکه این قارچ به بافتهای زیر پوست می رسد، قرحه هایی در امتداد عروق لنفی به وجود می آورد. این قرحه ها کم کم ضخیم شده و سرباز می کند. جراحات و ورم بیشتر در اطراف مفصل خرگوشی و یا در تمام قسمتهای پا مشاهده می شود، که اغلب بدون درد می باشد. این عوارض ممکن است در سایر نقاط بدن و یا مخاط بینی نیز دیده شود که در این صورت با بیماری مشمشه قابل اشتباه می باشد ولی باید توجه داشت که در این بیماری تست مالیین منفی است. این بیماری قابل سرایت به انسان و گاو می باشد.
- جرب اسب
جربهای مختلفی در اسب ایجاد بیماری می کنند که مهمترین آنها عبارتند از جرب دمودکس اکویی، جرب سارکوپتیک، جرب پزوروپتیک و جرب کوریوپتیک می باشد.
جرب پزوروپتیک در اسب ایجاد دلمه هایی در قاعده یال و دم کرده، دلمه ها کم کم بزرگ شده و تولید خارش شدید می نماید و حیوان بدن خود را به در و دیوار می مالد. گاهی اوقات ممکن است جراحات در قسمتهای فاقد مو مثل زیر بغل، پستان و بیضه نیز دیده شود. جرب از طریق تماس مستقیم و یا از طریق استفاده مشترک از وسایل مثل زین، عرق گیر، افسار و ... قابل انتقال است. جربهای اسب قابل انتقال به انسان می باشد.
- سایر
از دیگر بیماریهای مشترک انگلی انسان و اسب می توان به هیستوپلاسموز، رینوسپوریدیوز و توکسوپلاسموز نام برد.
منبع : جزوه اسب و بیماری های مشترک آن با انسان ، دکتر ایراندخت خاوری ، حوزه مدیریت مبارزه با زئونوزها، سازمان دامپزشکی کشور، مرداد 1373 پایگاه اطلاع رسانی تخصصی اسب و سوارکاری