قسمتهای قبلی مقاله:
قسمت اول تاثیر مواد مغذی در تقویت سیستم ایمنی طیور
ارتباط بین تغذیه و سیستم ایمنی طیور
امروزه عوامل استرس‌زا و همچنین استرس، بخش مهمی در صنعت طیور محسوب می‌شوند. مدیریت این عوامل در جهت به حداقل رساندن پاسخ طیور به آنها از اهداف بسیار مهم مدیران کارآمد مزارع می‌باشد. در واقع استرس به پرنده اجازه نخواهد داد تا تمامی توانایی‌های بالقوه خود را در رشد، ضریب تبدیل غذایی و تولید تخم‌مرغ بروز دهند.
استرس همچنین توانایی‌های پرنده در پاسخهای ایمنی را کاهش می‌دهند. در صنعت طیور مدرن، پرندگان به‌صورت ادامه‌دار و متداوم تحت تأثیر عوامل استرس‌زای مختلفی قرار می‌گیرند. این عوامل استرس‌زا می‌توانند سبب تغییرات هورمونی، کاهش میزان پذیرش غذا، تغییرات متابولیسمی در تغذیه و همچنین بروز مشکل در سیستم ایمنی پرنده شوند. با توجه به اینکه تأثیرات نامطلوب این عوامل افزاینده می‌باشند، در جهت کاهش تعداد و شدت این عوامل، استراتژی‌های خاصی بایستی در نظر گرفته شوند. مواد غذایی از شناخته‌ترین مواد مؤثر بر نحوه پاسخ سیستم ایمنی پرندگان به بیماری‌های مختلف می‌باشند. به‌طور معمول در خلال چالشهایی که در مراحل مختلف پرورش طیور ایجاد می‌شوند، مواد مغذی موجود در جیره غذایی در جهت رشد پرنده مصرف نشده و به مسیرهای مختلفی منحرف می‌شوند. به‌عنوان مثال در خلال چالش‌های ناشی از یک بیماری خاص، پروتئین‌های موجود در بدن پرنده شکسته شده و آمینواسیدها با انحراف از مسیر رشد صرف ساختن پروتئین‌هایی در جهت افزایش پاسخ ایمنی پرنده به آن بیماری خاص می‌شوند. در خلال استفاده از این آمینواسیدها، افزایش فاحشی در تعداد لنفوسیت‌ها، پروتئین‌های فاز حاد و همچنین آنتی‌بادی‌ها خواهیم داشت.
در پروسه یک بیماری، مکانیسم دفاعی مهمترین اولویت خواهد بود و تغذیه مناسب است که کیفیت خوب و عملکرد این مکانیسم دفاعی را تضمین نموده و به پرنده کمک می‌کند تا در برابر بیماری به پیروزی برسد. در هنگام درگیری با بیماری، تغذیه‌ای مناسب خواهد بود که تمامی نیازهای غذایی بدن پرنده را در طول دوره چالش مرتفع سازد. این نکته را بایستی مدنظر قرارداد که ساخت و تجویز این‌گونه جیره‌ها نباید محدود به دوره‌های چالش باشد واز این‌گونه جیره‌ها می‌توان به‌عنوان ابزاری در جهت پیشگیری از تأثیرات نامطلوب استرس‌های مختلف، در سیستم‌های ایمنی پرندگان مورد استفاده قرار داد. این‌گونه جیره‌ها از چندین راه پاسخ ایمنی پرندگان را بهبود می‌بخشند:
1- تکامل آناتومیکی بافت لنفاوی
2- تولید موکوس
3- ساختن مواد فعال ایمونولوژیکالی
4- تکثیر سلولی
5- فعال‌سازی و به گردش در آوردن سلولی
6- کشتن پاتوژن‌های داخل سلولی
7- بهبود در روند عادی‌سازی سیستم ایمنی پرندگان و متعادل کردن و تنظیم کردن فرآیند ایمنی
پس از یک بحران پاتوژنیک نوعی پاسخ ایمنی صورت خواهد گرفت این پاسخ می‌تواند به‌صورت یک فاز حاد، منظم و یا یک التهاب ساده باشد. در برخی از موارد نیز این پاسخ غیرمشخص می‌باشد. این‌گونه پاسخها وابسته به ایجاد تغییراتی در مواد مغذی مورد استفاده در عضلات اسکلتی می‌باشد. این‌گونه تغییرات از این جهت بایستی صورت بگیرند که نقل‌و انتقال پروتئین‌ها در سطح سلولی و ماکرو مولکولی در چالش‌ها به برخی از مواد مغذی نیاز بیشتری دارند. جای هیچ تردیدی باقی نمانده است که پرندگان با جیره غذایی مناسب با بیماری‌ها بهتر کنار آمده و پاسخ ایمنی بهتری را در چالش‌ها از خود بروز می‌دهند. این نکته به اثبات رسیده است که چالش‌های ایمونولوژیکی در پرندگان می‌توانند ناشی از نقص و کمبود در جیره غذایی ورودی پرندگان باشد.
اولویت بدن در ساز و کارهای دفاعی، در هنگام روبرو شدن با عوامل بیماری‌زا استفاده از مواد مغذی است و پرنده به‌منظور غلبه بر بیماری از حداکثر توان خود و مواد مغذی استفاده می‌کند. اگر برخی از مواد مغذی در حد کمتر از نیاز حیوان باشند، در زمان بیماری مقدار کافی ازماده مغذی جهت مقابله با بیماری و تأمین نیازهای کل بدن فراهم نخواهد بود. سیستم ایمنی همورال نسبت به هر آنتی‌ژن خاص، عکس‌العمل خاص خود را نشان می‌دهد.
با تحریک سیستم ایمنی توسط پروتئین خارجی می‌توان عکس‌العمل آنتی‌بادی بر ضد این پروتئین را مشاهده نمود. قدرت این آنتی‌بادی به‌عنوان شاخصی از توانایی سیستم همورال در تحقیقات ایمونولوژیک دامی و اکولوژی مورد استفاده قرار می‌گیرد. میزان پاسخ سیستم ایمنی براساس تنوع ژنتیکی و نیز تنوع محیطی، که عامل تغذیه را نیز در بر دارد، متغیر خواهد بود. پاسخ قویتر نشان‌دهنده قدرت بیشتر فرد، در مقابل عامل بیماری‌زای خارجی است و بنابراین پاسخ آنتی‌بادی بدست آمده دارای همبستگی مثبت با مقاومت عمومی فرد در مقابل بیماری‌ها می‌باشد بنابراین با استفاده از مواد مغذی به میزان کافی، می‌توان این پاسخ را به حد بهینه رساند.
اثر پاسخ ایمنی طیور بر روی تغذیه
پاسخ ایمنی می‌تواند به 2 پایه گوناگون تقسیم شود. ایمنی غیراختصاصی موجب حفاظت بدن میزبان می‌شود که این حفاظت توسط محدودکردن عوامل بیماری‌زا و یا با آماده کردن بدن میزبان در جهت ایجاد شرایط محیطی نامناسب برای گروه وسیعی از عوامل بیماری‌زا می‌باشد. سدهایی که در جهت جلوگیری از ورود و بقای عوامل بیماری‌زا ایجاد می‌شود شامل: پوست، لایه موکوسی لوله گوارشی و یا توسط مولکول‌هایی مثل (آگلوتینینAgglutinins) پرسیپتین (رسوب‌کنندهPrecipitines)، پروتئین‌های مرحله حاد، لیزوزیم و غیره می‌باشد. این نوع ایمنی غیراختصاصی می‌باشد زیرا هدف خاصی برای مبارزه با یک عامل خارجی مخصوص را در برنامه‌های خود ندارد. تعداد انبوهی از عوامل پاتوژن موجب پاسخ ایمنی یکسانی می‌شوند هنگامی که یک باکتری وارد بدن می‌شود اولین پاسخ ایجاد شده همان التهاب می‌باشد.
این اثرات به صورت سیستمیک در بدن میزبان روی می‌دهد و می‌تواند در سراسر بدن نیز این اثر را بگذارد. تب، سوء‌هاضمه و کم‌اشتهایی تماماً مثالهایی از byproductهای پاسخ التهابی می‌باشند. سلولهایی که در ایمنی غیراختصاصی دخیل هستند شامل سلولهای کشنده طبیعی و سلولهای پیش‌التهابی مانند ماکروفاژها می‌باشند. همچنین شامل مونوسیتها، نوتروفیل‌ها و هتروفیل‌ها می‌باشد. التهاب در نتیجه یک سری پاسخهای رفتاری، ایمنولوژیکی و متابولیکی رخ می‌دهد. نتیجه این پاسخها کاهش نرخ رشد، تحلیل ماهیچه‌های اسکلتی، کاهش اشتها، ناخوشی عمومی و در نهایت مرگ خواهد شد.
مشاهده این رفتار را می‌توان با استفاده از لیپوپلی‌ساکارید باکتریایی مشاهده کرد. این مدل اجزای دیواره سلولی باکتری‌ها، اثرات عفونت‌های باکتریایی را تقلید می‌کند. اگر چه لیپوپلی‌ساکاریدها استریل می‌باشند. بدن میزان LPS را به‌عنوان یک موجود خارجی در‌نظر می‌گیرد و شروع به پاسخهای التهابی می‌کند. اگر‌چه عدم پاسخگویی نیز به‌علت آنکه LPSها یک جسم مضر نیستند اثرات مخربی به همراه نخواهد داشت.
اثرات التهابی می‌تواند اثرات بسیار زیادی در جهت کاهش محصولات حیوانات ایفا کند. به‌نظر می‌رسد آنتی‌بیوتیک‌ها در جهت کاهش نیاز به پاسخهای التهابی در هنگام مواجهه با باکتری‌ها به ما کمک می‌کنند.
پس از پاسخهای التهابی، حیوانات اغلب مجبور به تحمل رشد جبرانی می‌شوند، در خلال این عمل، مواد مغذی مورد نیاز حیوان افزایش می‌یابد.
دومین حالت پاسخگویی ایمنی، پاسخگویی اختصاصی سیستم ایمنی می‌باشد. در این حالت مولکولهای خاصی مثل ایمنوگولبین‌ها ساخته می‌شوند تا در جهت مقابله با آنتی‌ژنهای بسیار خاص عمل کنند. ایمنی اختصاصی توسط پاسخهای اختصاصی میزبان عمل می‌کند مانند ایمونوگلوبین‌های سلولهای B و همین‌طور پاسخهای سلولی مانند سلولهای واسطه T، این نوع پاسخها بسیار متمرکز عمل می‌کنند. از این‌رو دفاع با استفاده از ایمنی اختصاصی به‌خاطر واکنش تنها با عامل بیماری‌زا، موجب اثرات مستقیم در کل بدن حیوان نخواهد بود.
تنظیم تغذیه‌ای سیستم ایمنی طیور
مواد مغذی برای ساختن سدهایی در جهت حفاظت سلولها و بافتها در برابر عوامل مهاجم خارجی مورد نیاز هستند. این سدها به‌عنوان ایمنی غیراختصاصی و شامل پوست و تمام سدهای فیزیکی دیگر می‌باشد.
برخی مواد مغذی دارای اهمیت بخصوصی در پیشرفت اولیه سیستم ایمنی می‌باشند. سطوح ویتامین A برای ایجاد بهترین حالت ایمنی خیلی بیشتر از حالتی است که ما فقط به‌مقدار رشد و ضریب تبدیل غذایی اهمیت می‌دهیم. این نشان می‌دهد که اگر ما به دنبال یک سیستم کامل هستیم می‌بایست سطوح ویتامین A بیشتری را نسبت به حالتهای عادی به‌کار ببریم.
دیگر مواد مغذی که در پیشرفت سیستم ایمنی نقش بسیار مهمی را ایفا می‌کنند عبارتند از: لینولئیک اسید، آهن، سلنیوم و بعضی از ویتامینهای گروه B
قسمت اعظم پیشرفت سیستم ایمنی در اواخر جوجه‌کشی و اوایل زندگی جوجه رخ می‌هد. از این‌رو وضعیت سیستم تغذیه مادر اثر مهمی را بر روی سیستم ایمنی جوجه می‌گذارد. اگر‌چه پاسخگویی به عوامل عفونی احتیاج به مکانیسم‌های بسیار پیچیده‌ای دارد و عوامل واسطه بسیار زیادی را نیز دارد ولی مقدار واقعی موادی که در این پاسخگویی شرکت می‌کنند بسیار کم است. وزن لکوسیت‌ها چیزی در حدود 0/42 درصد وزن بدن جوجه محاسبه می‌شود. مقدار کامل وزن آنتی‌بادی‌های موجود در بدن نیز در حدود 0/1 درصد وزن بدن آنها محاسبه می‌شود و این مقدار هم تنها در هنگام مواجهه با عوامل بیماری‌زا قابل مشاهده و اندازه‌گیری می‌باشد.
مقدار زیادی از تقاضای مورد نیاز برای جیره غذایی در طول یک مبارزه بین سیستم ایمنی و عوامل بیماری‌زا از سوی لکوسیت‌ها نیست بلکه از جانب پاسخگویی مرحله حاد می‌باشد. این پاسخ اندکی پس از قرار گرفتن در معرض ایمنوژن بروز می‌کند و بوسیله ساختن پروتئین‌های مرحله حاد که بوسیله کبد و... تولید می‌شود.
ایمنی تغذیه‌ای به توزیع مواد مغذی مشخص در بدن فرد میزبان در جهت محدود کردن تاخت‌و تاز عوامل بیماری‌زا بر‌می‌گردد. سودمندی این استراتژی را می‌توان به این‌صورت نشان داد که بالا بردن آهن در پلاسمای خون باعث از‌بین رفتن و مرگ‌و میر اشرشیاکولی می‌شود.
در قسمتی از پاسخگویی مرحله حاد، آهن و روی از گردش عمومی خارج می‌شوند و این محدودیت به‌عوامل پاتوژن بسیار ضربه می‌زند.
Hormonal milien Immune cells دارای گیرندهایی برای انواع زیادی از هورمون‌ها که با جیره تنظیم می‌شوند می‌باشند که شامل انسولین، فاکتورهای رشد شبه انسولین، گلوکاگن، تیروکسین و کورتیکوسترون می‌باشد .
بهبود در هردو نوع سلول واسطه و پاسخ ایمنی در یک مدت محرومیت کوتاه مدت (12 تا 24 ساعت) قابل مشاهده است. محدودیت‌های غذایی بلندمدت موجب آسیب رساندن به سلولهای واسطه می‌شود.
اهیمت مواد مغذی در تغذیه طیور
پیچیدگی زیاد پاسخ ایمنی مستلزم داشتن مولکولهای مرتبط بسیار زیادی می‌باشد. این واسطه‌ها بوسیله مواد مغذی‌ای که توسط میزبان خورده می‌شود، مشتق می‌شوند. ایکوسانوئیدها از اسیدهای چرب اشباع نشده 20 کربنه تشکیل شده‌اند. این تقسیمات از خانواده n-6اسیدهای چرب اشباع نشده (PUFA) در زمینه فعالیتهای پیش‌التهابی، بسیار قویتر از آن‌هایی هستند که از خانواده PUFA n-3 مشتق شده‌اند.
جیره‌ای که با PUFA n-3 غنی شده است باعث کاهش چشمگیری در پاسخهای التهابی نسبت به Eimeria tenella می‌باشد.
همچنین ویتامینهای E،D وA درای نقش تنظیم‌کنندگی در سیستم ایمنی می‌باشد فعالیت اجزای سلولی سیستم ایمنی دارای نتایج زیان‌باری از جهت ایجاد مولکولهای مخرب در Microenvironmet می‌باشد. این مولکول‌ها توسط بدن و در جهت مبارزه با عوامل بیماری‌زا ساخته می‌شوند ولی در اغلب موارد به سلولهای میزبان نیز ضربه می‌زنند. اغلب این مولکول‌ها دارای پایه اکسیژنی می‌باشند، فعالیت ویتامینهای C وE با همدیگر و به‌عنوان یک آنتی‌اکسیدان موجب حفاظت سلولها در برابر آسیب‌های ROS می‌باشد. جیره حاوی سیستئین موجب اتحاد در مورد آنتی‌اکسیدان گلوتاتیون می‌شود. همچنین جیره‌ای که دارای نقص در مورد سولفور-آمینواسید باشد می‌تواند اثرات پیش اکسیدانی در مورد In-vivo می‌باشد.
بوسیله افزایش توانایی میزبان در مورد حفاظت در مقابل ROS، می‌توان جوابگویی بسیار شدیدتری را در هنگام مواجهه با عوامل بیماری‌زا(Pathogene) ایجاد کرد.
افزایش حجم و فضای معدی تنها موجب افزایش مصرف خوراک در دام نمی‌باشد، بلکه ما همزمان دارای افزایش قابل توجهی باکتری در این فضا خواهیم بود که ممکن است بیماری‌زا یا غیربیماری‌زا باشند. بدن می‌بایست تعادلی را بین این دو نوع باکتری ایجاد کند و این تعادل موجب جذب بهتر مواد مغذی در فضای معدی می‌باشد. ترکیب شیمیایی جیره موجب عوض شدن جمعیت میکروبی معده می‌باشد که این موضوع با افزایش گرانروی هضمی صورت می‌گیرد و یا موقعی روی می‌دهد که تنها مواد غذایی خاصی در جیره توسط باکتری‌های مشخص مصرف می‌شوند.
اثر مدت محرومیت از خوراک بر سیستم ایمنی طیور
به‌طور معمول محدودیت غذایی شدید در دوره پرورش مرغ‌های مادر گوشتی به‌عنوان راه‌کاری جهت افزایش سودمندی و زند‌ه‌مانی آنها به‌کار می‌رود رژیم‌های محدودیت غذایی منجر به بهبود مقاومت به انواعی از بیماری‌های عفونی می‌شود. علاوه بر بهبود پاسخ ایمنی هومورال، قسمتی از بهبود نتیجه جلوگیری از تحلیل غدد تیموس و بورس است که به‌طور طبیعی همراه با افزایش سن بروز می‌کند می‌باشد.
گزارش شده است که مکانیسم‌های ایمونولوژیکی تقریباً به‌خوبی با گرسنگی تعدیل می‌شوند و طی دوره‌های گرسنگی و کمبود مواد غذایی به‌طور معنی‌داری امراض را کاهش می‌دهند. به همین دلیل اغلب از یک دوره کوتاه مدت 4 تا 8 ساعته محرومیت از خوراک برای افزایش پاسخ ایمنی همورال به واکسن‌ها در صنعیت طیور استفاده می‌شود. در جوجه‌هایی که در معرض دوره‌های کوتاه مدت 12 تا 24 ساعته محرومیت از خوراک قرار گرفته بودند، هر دو پاسخ ایمنی با واسطه سلولی و نیز تولید آنتی‌بادی افزایش یافت. محدودیت یا گرسنگی طولانی مدت می‌تواند به دنبال افزایش سطح کورتیکوسترون، اثرات مضری بر پاسخ ایمنی داشته باشد. به‌خوبی مشخص شده که دوره‌های طولانی گرسنگی با افزایش شدید کورتیکوسترون، موجب تخریب عمل ترشح آنتی‌بادی و نیز ایمنی با واسطه سلولی می‌شوند. اعمال محدودیت‌های کوتاه مدت (24-12 ساعت) موجب بالا رفتن پاسخ جوجه‌هایی که دارای تغذیه در حد کافی می‌باشند نسبت به واکسیناسیون می‌باشند.
ادامه مقاله:
قسمت سوم تاثیر مواد مغذی در تقویت سیستم ایمنی طیور
قسمت چهارم تاثیر مواد مغذی در تقویت سیستم ایمنی طیور