به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ در این مقاله خصوصیات و ترکیب واکسن‌های مورد استفاده در طیور مورد بررسی قرار می‌گیرد.
واکسن بیماری مارک
در حال حاضر دو نوع واکسن مارک در ایران به‌مصرف می‌رسد:
الف-H.V.T vaccine : این نوع واکسن از هر پس ویروس بوقلمون و به‌صورت لیوفیلینره ساخته شده و مصرف آن در جوجه‌های تخمگذار در یکروزگی برابر دستورالعمل موسسه سازنده ضروری و اجباری است.
ب-Rispens vaccine : این نوع واکسن از سویه ۹۸۸ Rispens- cui و به‌صورت همراه با سلول که در ازت مایع ۱۹۶ درجه سانتی‌گراد نگهداری می‌شود و در جوجه‌های یکروزه ما در برابر دستورالعمل موسسه سازنده به‌مصرف می‌رسد.
توجه : بنا به پیشنهاد سازمان دامپزشکی کشور واکسن دوگانه و به شکل همراه به سلول در جوجه‌های یکروزه مادرگوشتی و تخمگذار و جوجه یکروزه تخمگذار تجارتی در کارخانه جوجه‌کشی می‌باید مصرف شود.
توجه :
۱- آمپول محتوی واکسن در واکسن‌های همراه با سلول باید در محلول ازت غوطه‌ور باشد و هیچگاه نباید گذاشت سطح ازت مایع بر اثر تبخیر کاهش پیدا نماید به‌نحوی که آمپول واکسن خارج از محلول قرار گیرد.
واکسن بیماری نیوکاسل
واکسن‌های بیماری نیوکاسل در ایران به دوشکل زیر به‌مصرف می‌رسد:
الف – واکسن‌های زنده:
از دو نوع B۱ و لاسوتا می‌باشند که هر دو نوع ویروس واکسن بوده از اینرو به‌علت حساس بودن در حفظ و نگهداری و کاربرد آن باید دقت فراوان مبذول داشت و دقیقا برابر دستورالعمل موسسه سازنده اقدام کرد.
ب – واکسن کشته:
ویروس بکار رفته در این نوع واکسن غالبا B۱ ، لاسوتا و ۷۴ بوده و غیر‌فعال می‌باشند . مصرف این نوع واکسن متعاقب مصرف واکسن‌های زنده نیوکاسل در گله‌های گوشتی و مادر و تخمگذار تجارتی جهت افزایش و یکنواختی عیار آنتی‌بادی بر علیه بیماری‌ها بکار می‌رود.
واکسن گامبورو
دو نوع واکسن گامبورو در ایران به‌مصرف می‌رسد.
الف – واکسن زنده:
ویروس بکار رفته در ساخت واکسن از نوع Intermedate و مصرف آن در کلیه مناطق و در کلیه گله‌های پرورشی مرغ برابر دستورالعمل موسسه سازنده واکسن اجباری می‌باشد. جهت تعیین زمان مطلوب استفاده از این واکسن باید سطح ایمنی مادری، میزان آلودگی منطقه و فارم و حدت ویروس بیماری‌زای منطقه را در نظر گرفت.
ب – واکسن کشته:
ویروس واکسن غیر‌فعال می‌باشد. مصرف این نوع واکسن در گله‌های مادر قبل از زمان تخمگذاری اجباری می‌باشد.
واکسن بیماری برونشیت عفونی
دو نوع واکسن برونشیت عفونی در ایران به‌مصرف می‌رسد.
الف- ویروس بکار رفته در ساخت واکسن از سویه تخفیف حدت یافته ماساچوست می‌باشد و به دوشکل:
–Masstype- H۱۲۰strain
که ویروس واکسن تخفیف حدت بیشتری یافته و در سنین اولیه در طیور مصرف می‌شود.
–Masstype- H۵۲strain
که ویروس قوی‌تر بوده و برای تقویت ایمنی حاصل از واکسن H۱۲۰ در مرغان مادر و تخمگذار تجارتی مصرف می‌شود.
در مناطق آلوده توصیه می‌شود واکسیناسیون در روزهای اول به‌صورت اسپری با قطرات درشت و یا قطره چشمی انجام گیرد.
ب – واکسن کشته:
ویروس بکاررفته در ساخت واکسن از سویه M۴۱ و غیر‌فعال می‌باشد (کشته) مصرف این واکسن در گله‌های مادر و تخمگذار تجارتی قبل از زمان تخمگذاری ضروری است.
واکسن بیماری لارنگوتراکئیت عفونی طیور
این واکسن از ویروس تخفیف حدت یافته و به‌صورت لیوفیلیزه تهیه می‌شود. مصرف این واکسن در مرغان مادر و تخمگذار تجارتی صرفا در مناطق آلوده (که وجود بیماری در منطقه به اثبات رسیده و یا سابقه واکسیناسیون وجود داشته باشد) با‌توجه به دستورالعمل موسسه سازنده واکسن ضروری است.
واکسن بیماری آبله طیور
این واکسن از ویروس تخفیف حدت یافته و به‌صورت لیوفیلیزه تهیه می‌شود. مایه‌کوبی طیور بر علیه این بیماری در ایران در مناطقی که سابقه بیماری دارند با‌توجه به دستورالعمل موسسه سازنده واکسن اجباری و ضروری است.
واکسن بیماری آنسفالومیلیت طیور
ویروس این واکسن زنده و در جنین تخم‌مرغ تکثیر یافته و به‌صورت لیوفیلیزه تهیه می‌شود مصرف این واکسن در گله‌های مرغ مادر قبل از تولید و در زمان تولک‌بری اجباری است.
واکسن مذکور حاوی ۳-۲ سویه باکتری (غیر فعال) می‌باشد که برای پیشگیری از بیماری قبل از شروع تخمگذاری در گله بکار می‌رود.
واکسن بیماری سندروم کاهش تولید
واکسن مذکور غیر‌فعال بوده و جهت پیشگیری از بیماری سندروم کاهش تولید قبل از شروع مرحله تخمگذاری بکار گرفته می‌شود.
واکسن پاستورلوز یا وبای مرغان
واکسن مذکور غیر‌فعال واکسیناسیون علیه بیماری در مناطق آلوده در اردک – بوقلمون – غاز و مرغ توصیه می‌شود. این واکسن توسط موسسه رازی و از سویه بومیپاستورلامولتوسیداتیپ A۱ تهیه می‌شود.
توجه: در‌حال حاضر واکسن‌های کشته نیوکاسل ۷۶+ ،EDS+ برونشیت عفونی + گامبورو (چهار گانه) به‌صورت مخلوط برای مصرف در مزارع مرغ مادر و مخلوط واکسن‌های کشته نیوکاسل + برونشیت عفونی ++۷۶ ، EDSبرای مصرف در مزارع پرورش پولت تخمگذار در نظر گرفته شده است.
واکسن بیماری کوکسیدیوز طیور
این واکسن حاوی چهار‌گانه بیماری‌زایی ایمریا (نکااتریکس – اسرولینا – ماکزیما) می‌باشند و به‌صورت آشامیدنی جهت مصرف در گله‌های مادر در‌نظر گرفته شده است.
واکسن بیماری آنفلوانزای طیور
این واکسن از سویه‌های جدا‌شده در ایران از سروتیپ (H۹N۲ و به‌شکل غیر‌فعال و به‌منظور استفاده در گله‌های طیور صنعتی ساخته شده است.
● نکات ضروری در انجام واکسیناسیون طیور
۱- قبل از مصرف واکسن حتما باید از سلامت گله اطمینان حاصل کرد.
۲- در روش آشامیدنی لازمست آبخوری‌ها را با آب فاقد مواد ضدعفونی کاملا شسته و تمیز کرد و تعداد آنها نیز کافی باشد و حتی‌المقدور تعدادی آبخوری اضافی در‌نظر گرفته شود.
۳- جهت رقیق نمودن واکسن لازمست از آب مقطر، آب آشامیدنی فاقد اصلاح، کلر و مواد ضدعفونی‌کننده دیگر، آب جوشیده سرد شده و یا سرم فیزیولوژی ۵/۸درصد استفاده کرد و درجه حرارت آب مصرفی می‌بایستی حدود ۲۳ درجه سانتی‌گراد در‌نظر گرفته شود وPH آن برابر ۷ باشد.
۴- قبل از محلول کردن واکسن طیور را به‌مدت ۴-۲ ساعت (بسته به سن و به فصل سال) تشنه نگهدارید.
۵- آب محتوی واکسن می‌باید خنک و در عرض دو ساعت توسط طیور آشامیده شود.
۶- اضافه کردن شیر‌خشک (بدون چربی) به‌نسبت ۵/۲-۲ گرم در لیتر در آب مصرفی همچنین از شیر معمولی بدون چربی یا کم چربی به‌نسبت ۱۰-۱۵ درصد می‌توان استفاده کرد. اضافه کردن شیر سبب حفظ و ماندگاری ویروس واکسن می‌شود.
۷-جهت واکسیناسیون به‌طریقه قطره چشمی و یا تزریقی نیاز به افراد آموزش دیده و به تعداد کافی می‌باشد.
۸-جهت واکسیناسیون آشنایی تجویز واکسن در طول ساعات سردتر روز باید مورد‌نظر قرار گیرد.
۹-واکسن‌های کشته را قبل از مصرف و در خلال واکسیناسیون بخوبی تکان دهید.
۱۰-سر سوزن مورد استفاده باید تمیز و عاری از آلودگی باشد.
۱۱-فلاکن محتوی واکسن را قبل از مصرف مدتی در درجه حرارت اطاق (۲۰درجه سانتی‌گراد و ۱۸+ درجه سانتی‌گراد) نگهداشته سپس اقدام به واکسیناسیون نمایید.
۱۲-در روش اسپری مطمئن باشید که گله مورد‌نظر عاری از آلودگی مایکوپلاسمایی و سایر بیماری‌های تنفسی باشد.
● روش‌های معمول واکسیناسیون
۱- روش آشامیدنی
۲- روش قطره چشمی
۳- روش اسپری یا روش آئروسل
۴- روش تزریق زیرجلد یا داخل
۵- تلقیح در نسوج بال
● روش آشامیدنی واکسن طیور
روش فوق باید عیناً بر‌طبق دستورالعمل موسسه سازنده واکسن صورت پذیرد با توجه به دستورالعمل‌ها و اعمال کلیه شرایطی که باید در این طریقه مایه‌کوبی در‌نظر گرفت می‌توان اقدام به رقیق کردن واکسن کرده از معایب این روش دریافت واکسن بطور غیر‌یکنواخت توسط طیور گله است، ممکن است تعدادی دز بیشتری و تعدادی دز کمتری را دریافت کنند در این‌صورت عیار آنتی‌بادی حاصله در این روش (آشامیدنی) در گله غیر یکنواخت و امکان آلوده شدن جوجه‌هایی که دارای عیار آنتی‌بادی پایین می‌باشند با ویروس بیماری‌زا وجود خواهد داشت.
واکسن‌هایIBDV-NDVILTV-IBV-AEV را می‌توان به‌روش فوق بکار برد.
- روش قطره چشمی
روش فوق باید عیناً بر طبق دستورالعمل موسسه سازنده واکسن صورت پذیرد با توجه به دستورالعمل‌ها عموماً مقدار ۱۰۰۰ دز واکسن را در ۲۵ سانتی‌متر مکعب آب مقطر و یا سرم فیزیولوژی و یا آب جوشیده سرد شده حل کرده و برای ۱۰۰۰قطعه (جوجه- نیمچه –پولت) بکار می‌برند. در این روش یک قطره از محلول محتوی واکسن توسط قطره چکان مخصوص در داخل چشم چکانده می‌شود.
واکسن‌های NDVILTV-IBDV-IBV-NDV را می‌توان به‌روش فوق بکار برد.
- روش اسپری و یا روش آئروسل
با توجه به اهمیت و تفاوتهایی که دو روش اسپری و آئروسل با همدیگر دارند یک دستورالعمل کلی در زمینه نحوه ارائه می‌شود. با روش فوق می‌توان واکسن‌های ILTV-IBDV-IBV-NDV را جهت پیشگیری از بیماری‌های مربوطه بکار گرفت .
- روش تزریقی
اصولا کلیه واکسن‌های کشته و تعداد محدودی از واکسن‌های زنده را می‌توان با روش تزریقی مورد استفاده قرار داد. از مزایای این روش:
-استفاده از حداکثر عیار آنتی، ایمنی بدست آمده و دوام عیار حاصله به‌مدت طولانی
-وارد کردن مقدار یک دز آنتی‌ژن مورد‌نظر به هر قطعه
-یک دست بودن عیار آنتی‌بادی حاصله در این روش
-کاهش استرس ناشی از مصرف مداوم واکسن‌های زنده
● راه‌های تزریق واکسن طیور
اصولا عضله سینه طیور و زیرجلد ناحیه گردن توصیه می‌شود. اخیراً تزریق واکسن کشته در سطح بالایی دم طیور بکار گرفته شده و همچنین واکسن مارک در ۱۸ روزگی دوران جنینی (در زمان انتقال تخم‌مرغ نطفه دار از دستگاه ستر به هچر) مورد استفاده قرار گرفته و با موفقیت همراه بوده است .
منبع : پایگاه اطلاع رسانی سازمان دامپزشکی کشور