مروری بر اتیولوژی اسهال در حیوانات کوچک

به گزارش «سرویس حیوانات خانگی» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ اسهال چیست؟ اسهال عبارت است از عبور سریع مواد هضم نشده از روده که با افزایش حرکات روده، افزایش تعداد دفعات دفع، تغییر در قوام مدفوع و افزایش حجم مدفوع همراه است.

در یک سگ ۲۰ کیلویی تقریبأ ۲۷۰۰ میلی‌لیتر مایع در هر روز وارد دستگاه گوارش می‌گردد، که از این مقدار حدود ۹۵ درصد جذب بدن شده و فقط مقدار کمی از راه مدفوع دفع می‌گردد.از آنجا که عوامل زیاد با مکانیسم‌های مختلفی می‌توانند منجر به اسهال شوند، در جهت به‌کارگیری درمان مناسب و موثر تعیین عامل ایجادکننده اسهال بسیار مفید و ارزشمند خواهد بود.

به این منظور در وهله اول بهتر است مشخص شود که کدام قسمت از روده با احتمال بیشتری درگیر است. باتوجه به این که حداکثر جذب مایعات در روده کوچک به‌وقوع می‌پیوند، بیماری‌های این ناحیه معمولا ایجاد اسهال‌هایی با حجم زیاد و کمبود مواد غذایی در گردش خون می‌کنند، در حالی‌که بیماری‌های روده بزرگ اثر کمی در وضعیت عمومی بدن داشته و اسهال‌های ایجاد شده نیز حجم کمتری دارند ولی به دفعات بیشتری دفع می‌شوند.

در مقایسه علایم ناشی از اسهال روده کوچک و بزرگ می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

توجه به چگونگی ظهور علایم نیز در تعیین نوع عامل ایجاد اسهال بسیار مفید خواهد بود. بر این اساس هرگاه علایم به‌طور ناگهانی ظاهر شوند، اسهال حاد و هرگاه علایم در طول دوره طولانی (چند هفته) ادامه یابند، اسهال مزمن و هرگاه علایم ظاهر شده، ازبین بروند و پس از چند هفته دوباره پدیدار شوند، آن را اسهال متناوب گویند.

گرفتن تاریخچه کامل از صاحب حیوان خانگی شامل چگونگی وضعیت واکسیناسیون، وضعیت درمان‌های ضدانگلی (نوع دارو، فواصل تجویز دارو و...)، میزان دسترسی به مواد سمی و آلوده و یا دارو‌ها و... نیز به تشخیص قطعی عامل ایجاد اسهال کمک می‌نماید.

معاینه بالینی اعم از اخذ درجه حرارت، تعداد تنفس و ضربان قلب، معاینه دهان، ملامسه شکم، بررسی میزان دهیدراتاسیون و معاینه رکتال به‌منظور تعیین عامل اسهال مفید است.

همچنین تست‌های آزمایشگاهی از جمله آزمایش شناورسازی مدفوع (ازنظر تعیین وجود انگل‌ها نظیر کرم‌ها و ژیاردیا)، کشت مدفوع در شک به بیماری‌های باکتریایی و سایر تست‌های مدفوع (در موارد شک به بیماری‌های ویروسی مانند پارو ویروس) و نیز آزمایش کامل خون به تشخیص کمک می‌کند.

در موارد شک به وجود تومور، جسم خارجی و مشکلات آنتومیکی تهیه رادیوگراف ارزشمند است. روش‌های اولتراسونوگرافی، آندوسکوپی و یا کولونوسکوپی نیز مفید هستند. ولی در برخی موارد تنها راه تشخیص قطعی تهیه بیوپسی و بررسی میکروسکوپی خواهد بود.

از آنجا که عوامل بسیار متعددی می‌توانند اسهال ایجاد کنند، نحوه برخورد درمانی با موارد مبتلا به اسهال بسیار متفاوت خواهد بود. در بسیاری موارد توصیه می‌شود به سگ‌های مبتلا به اسهال به مدت ۲۴ ساعت غذا داده نشود و آب نیز به مقادیر کم در اختیار آنها قرار گیرد.

سپس غذای سبک به مقادیر کم در دسترس آنها باشد و اگر دوباره اسهال ایجاد نشد، به‌تدریج و در طی چند روز دوباره به رژیم غذایی قبلی باز گشت.

در برخی موارد ابتلا به اسهال حتی لازم است رژیم غذایی را به‌طور دائم با غذاهایی که چربی کمترو فیبرو قابلیت هضم بیشتری دارند تغییر داد.

درصورت حضور انگل‌های روده‌ای تجویز داروی ضدانگل مناسب مهم است. گاهی حتی لازم است درمان ضدانگلی یک یا چند نوبت دیگر به فاصله چند هفته دوباره تکرار شود.

این درمان ضدانگل حتی در مواردی که آزمایش شناورسازی مدفوع هم منفی بوده است توصیه می‌شود. در عین حال باید سعی شود در حد امکان محیط اطراف عاری از تخم انگل باشد.

بیشتر بدانیم:
دلایل بروز یبوست و اسهال در سگ
آنتی بیوتیک ها همیشه برای مقابله با اسهال کافی نیستند
اسهال در گربه

اگر اسهال با دهیدراتاسیون همراه باشد، اغلب مایع درمانی از راه داخل وریدی یا زیرجلدی ضروری است. اگرچه مایع درمانی از راه خوراکی مفید است، اما به‌دلیل عبور سریع و عدم جذب کافی در اولویت پایین‌تری قرار دارد.

تجویز آنتی‌بیوتیک‌ها در اسهال‌هایی به علل باکتریایی ایجاد شده‌اند و نیز در موارد آسیب دیواره روده (دیده شدن خون در مدفوع) به‌منظور پیشگیری از ایجاد عفونت ثانویه و بروز سپتی سمی مفید خواهد بود.

در برخی موارد داروهایی به منظور کاهش حرکات روده به‌کار می‌رود تا سرعت عبور مواد هضم نشده را کاهش دهند. اما این داروها در موارد حضور مواد سمی و عفونت‌های باکتریایی منع مصرف دارند، چرا که اسهال در این موارد به نوعی مکانیسم دفاعی بدن تلقی می‌شود که به دفع مواد سمی کمک می‌کند و نباید مانع آن شد.

آنچه در بالا ذکر گردید اقدامات درمانی بود که به‌طورکلی باتوجه به عامل ایجادکننده اسهال در مبتلایان باید به‌کار گرفته شود. در ادامه در مورد هریک از عوامل ایجادکننده اسهال و علایم اختصاصی و درمان انتخابی آن‌ها به اختصار در قالب چند جدول توضیحاتی داده خواهد شد:

سپیده فهیمی‌راد، نوشین غزاله، یارا تمبرچی (دانشجویان سال آخر دامپزشکی دانشگاه تهران)