به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ با توجه به اهمیت روش تلقیح مصنوعی در تولید گوساله‌های باکیفیت در اینجا به آموزش این کار می‌پردازیم.
روش تلقیح مصنوعی
روش رکتوواژینال معمولاً در تلقیح مصنوعی گاو استفاده می‌شود. صرفنظر از اینکه مامور تلقیح چپ دست یا راست دست است توصیه می‌شود از دست چپ برای توشه رکتال و دست راست برای هدایت تفنگ تلقیح استفاده شود. زیرا شکمبه گاودر سمت چپ محوطه بطنی قرار دارد و توشه رکتال و لمس رحم از طریق رکتال با دست چپ راحت تر است. برای درک بهتر، این روش را به صورت قدم به قدم شرح می‌دهیم.
قدم 1: گاوی که می‌خواهید تلقیح کنید ابتدا مقید کنید. چند نکته را قبل از مقید سازی در ذهن داشته باشید اول اینکه محلی را برای تلقیح مصنوعی در نظر بگیرید که سقف یا پناهگاهی داشته باشد که از شرایط آب و هوایی بد در امان باشید. دوم اینکه محل تلقیح مصنوعی باید ایمن باشد تا از آسیب احتمالی به گاو و مامور تلقیح پیشگیری شود. قبل از انجام تلقیح بهتر است با گفتن چند کلمه یا ضربه زدن به آرامی‌با دست روی کپل گاو، گاو را از حضورتان آگاه سازید تا نترسد.
قدم 2: با دست راست دم را بالا بیاورید و دست چپ را که دستکش مامایی پوشیده را آغشته به روغن کرده و به آرامی‌با ماساژ مقعد وارد رکتوم گاو می‌کنیم. دست تا مچ باید وارد رکتوم شود.
قدم 3: به آرامی‌لب‌های فرج را با یک حوله کاغذی تمیز کنید و کود و آلودگی را بردارید. مراقب باشید که در تمیز کردن لب‌های فرج کود و آلودگی‌ها را به واژن وارد نکنید. دست چپ را که در راست روده قرار دارد مشت کرده و به آرامی‌به سمت پایین روی سقف واژن فشار دهید. این عمل سبب می‌شود تا لب‌های فرج باز شود و در نتیجه می‌توان سر تفنگ تلقیح را چندین سانتیمتر به داخل واژن وارد کرد بدون اینکه با دیواره‌های واژن تماس یابد.
قدم 4: تفنگ تلقیح را با یک زاویه 30 درجه به سمت بالا وارد کنید تا از وارد شدن به سوراخ میز راه و مثانه که در کف واژن واقع شده جلوگیری شود. بعد از حدود 8 تا 10 سانتیمتروارد کردن در واژن ، عقب تفنگ را بالا بیاورید تا سطحی که بتوانید آن را به سمت جلو هل دهید.
یک مامور تلقیح موفق باید همیشه بداند سرتفنگ کجا قرار گرفته است. دیوار‌های واژن از لایه نازک بافت پیوندی و عضله تشکیل شده است. تفنگ تلقیح در واژن را می‌توان به آسانی با دست چپ که در رکتوم قرار دارد لمس کرد (تصویر 1)
زمانیکه تفنگ به داخل واژن گاو وارد می‌کنید دست چپ را که در رکتوم گاو می‌باشد در تماس با سرتفنگ تلقیح حفظ کنید. حضور مدفوع در رکتوم گاو اغلب ملامسه سرویکس و سرتفنگ را دشوار می‌سازد. به هر حال خارج کردن تمام مدفوع از رکتوم اغلب ضروری نیست و برای خارج کردن مدفوع می‌توانید انگشتان دست را در رکتوم به سمت جلو باز کرده و روی کف رکتوم قرار دهید. و با این کار مدفوع از روی دست و بازو عبور کرده و خارج می‌شود. (تصویر 2).
زمانیکه دست در رکتوم است مامور تلقیح ممکن است متوجه انقباضات رکتوم یا حلقه‌هایی در رکتوم شود که تلاش می‌کنند تا دست مامور تلقیح را به عقب برانند. برای اینکه این انقباضات مزاحمت ایجاد نکنند دو انگشت در مرکز حلقه قرار داده و به سمت جلو و عقب ماساژ دهید. حلقه‌های انقباضی نهایتاً شل و ریلکس خواهد شد و مامور تلقیح می‌تواند به کار خود ادامه دهد.(تصویر 3)
دستگاه تناسلی گاو آزادی حرکت زیادی دارد و به راحتی قابل جابجایی است. بعضی از گاوها نسبت به لمس رکتال دستگاه تناسلی حساسند و انقباضات قوی شکمی‌و یا رکتال از خود نشان می‌دهند و این ممکن است دستگاه تناسلی گاو را به سمت عقب به داخل محوطه لگنی هل دهد و در نتیجه این هل دادن دستگاه تناسلی به عقب ، تعدادی چین در واژن ایجاد می‌شود در این مواردسرتفنگ تلقیح در این چین‌ها قرار می‌گیرد. پس باید وقتی سرویکس را لمس کردید سرویکس را گرفته و به سمت جلو بکشید انجام این عمل سبب می‌شود تا واژن مانند لوله صافی شود و تفنگ تلقیح به راحتی تا سرویکس از طریق واژن عبور کند (تصویر 4)
سرویکس از بافت پیوندی متراکم و عضله تشکیل شده است و در لمس از طریق رکتال بافت سفتی دارد و به راحتی می‌توان آن را از بقیه بافتهای قابل لمس تفکیک کرده و از نظر سایز و قوام به گردن بوقلمون شبیه است. سایزسرویکس بسته به سن حیوان و فاصله با زایمان تغییر خواهد کرد. سرویکس معمولاً 3 یا 4 چین یا حلقه دارد و در بیشتر گاوها روی کف محوطه لگنی نزدیک انتهای قدامی‌لگن قرار گرفته است. در گاوهای پیرتر ممکن است قسمتی از سرویکس روی استخوان لگن و یا در محوطه شکمی‌قرار گیرد. (تصویر 5)
قدم 5: در این مرحله سرتفنگ تلقیح در تماس با سطح خارجی سرویکس می‌باشد مامور تلقیح به آرامی‌سرویکس را روی سرتفنگ می‌کشد. سرویکس روی تفنگ تلقیح کشیده می‌شود و باید توجه داشته باشید که هرگز تفنگ را به داخل سرویکس به سمت جلو هل یا فشار ندهید. نکته کلیدی در این مرحله مدیریت فرایند تلقیح مصنوعی می‌باشد با دانستن این نکته که چگونه سرویکس را روی تفنگ بکشیم و انجام این عمل با دستی است که در رکتوم قرار دارد نه با دستی که تفنگ تلقیح را نگاه داشته است.
زمانی که تفنگ تلقیح به سرویکس برخورد کرد مامور تلقیح متوجه می‌شود که سر تفنگ در جلوی منفذ سرویکس قرار دارد. در این زمان باید مامور تلقیح سرویکس را به طریقی بگیرد که انگشت شصت در بالا و بقیه انگشتان در زیر سرویکس قرار گیرند (تصویر 6).
این عمل سبب می‌شود تا نواحی اطراف دهانه خارجی سرویکس بسته شده و سر تفنگ تلقیح در این نواحی قرار نگیرد. همچنان خیلی اهمیت دارد تا بدانیم سرتنگ تلقیح کجا قرار گرفته است. در این لحظه سر تفنگ در تماس با کف دست و انگشتان سوم و چهارم دست در رکتوم قرار می‌گیرد. با استفاده از کف دست و این دو انگشت می‌توان سر تفنگ را به منفذ سرویکس هدایت کرد. تا سرتفنگ با دومین چین سرویکس تماس یابد.
قدم 6: چون سرویکس از بافت پیوندی متراکم تشکیل شده است بنابراین لمس تفنگ تلقیح در داخل سرویکس سخت است. با این وجود مامور تلقیح می‌تواند موقعیت تقریبی تفنگ تلقیح را با خم کردن سرویکس تعیین کند، با استفاده از انعطاف پذیری مچ دست به آرامی‌سرویکس را تا دومین حلقه خم کنید و سرویکس را روی سرتفنگ تلقیح بکشید (تصویر 7). این کار را تکرار کنید تا همه حلقه‌ها از روی سرتفنگ عبور داده شود به خاطر بیاورید که سرویکس از روی سرتفنگ تلقیح عبور داده شود نه تفنگ از داخل سرویکس. زمانیکه سرتفنگ تلقیح از همه حلقه‌های سرویکس عبور کرد وارد ناحیه بدنه رحم می‌شود که در اینجا حرکت تفنگ بدون هیچ سد و مانعی خواهد بود و باید حرکت دادن سر تفنگ به آرامی‌صورت گیرد چون دیواره رحم خیلی نازک است و مامور تلقیح در این ناحیه می‌تواند سرتفنگ را مجدداً لمس کند. (تصویر 7)
قدم 7: در این زمان باید محل تفنگ تلقیح را چک کنیم و اسپرم را در بدنه رحم بریزیم. با دستی که در رکتوم است بالای سرویکس را بگیرید و با انگشت اشاره موقعیت سرتفنگ را چک کنید تا در بدنه رحم باشد. (تصویر 8)
و سپس انگشت اشاره را بالا آورده و به آرامی‌اسپرم را در بدنه رحم بریزید. پیستون تفنگ تلقیح را به آرامی‌هل دهید بنابراین قطره‌های منی مستقیماً در بدنه رحم می‌افتد. (تصویر 9)
بعد از این انقباضات رحم اسپرماتوزا را به سمت جلو به شاخ‌ها و لوله‌های رحم منتقل می‌کند و به خوبی در هر دو شاخ توزیع می‌کند(تصویر10).
زمانیکه سرتفنگ تلقیح بیش از یک اینچ از سرویکس عبور کند در این حالت در داخل یکی از شاخ‌ها قرار می‌گیرد و ریختن اسپرم در یک شاخ درصد باروری پایینتری نسبت به بدنه رحم خواهد داشت (تصویر11).
حتماً انگشت اشاره را قبل از ریختن اسپرم بالا بیاورید. اگر این عمل صورت نگیرد ممکن است مسیر ورودی یک شاخ در آن لحظه مسدود شود. دقت کنید زمانیکه محل سرتفنگ را چک می‌کنید فشار زیادی به رحم نیاورید که این فشار اضافی می‌تواند سبب آسیب به رحم و عفونت و کاهش باروری شود.
اسپرم را به طور کامل در بدنه رحم بریزید. زیرا اگر کامل در بدنه رحم اسپرم تخلیه نشود و تفنگ تلقیح را عقب بکشید ممکن است مقداری اسپرم در سرویکس و واژن ریخته شود. اگر چه محل توصیه شده برای ریختن اسپرم در گاو بدنه رحم است. تحقیقات نشان می‌دهد زمانیکه محل دقیق سرتفنگ را دقیقاً نمی‌دانیم با ریختن اسپرم در یک شاخ رحم چند درصد باروری پایینتر نسبت به بدنه رحم خواهد بود ولی اگر در سرویکس ریخته شود درصد باروری پایینتر از ریختن اسپرم در شاخ رحم می‌باشد.
اگر گاوی را مدتی بعد برای بار دوم تلقیح می‌کنید موکوس غلیظ و چسبناکی روی تفنگ تلقیح احساس می‌کنید این گاو ممکن است آبستن باشد در این موارد اسپرم را در میانه سرویکس بریزید.
قدم 8: در این مرحله تفنگ تلقیح را به آرامی‌عقب بکشید و از دستگاه تولید مثلی خارج کنید. سپس دست دستکش دار را از رکتوم خارج کنید. سرتفنگ را برای علائمی‌از خون، عفونت یا نشت منی چک کنید. هر مورد غیر عادی را یادداشت کنید و به دکتر دامپزشک گزارش دهید. دستکش مامایی را دور بیاندازید و تفنگ تلقیح را بشویید و خشک کنید و در محل مناسبش قرار دهید.