به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ با افزایش روزافزون نیاز جوامع انسانی به منابع خوراک پروتئین حیوانی، صنعت مرغداری همواره توانسته است این نیاز جوامع انسانی را با بهای مناسبی برآورده سازد.
شرایط محیط در کشورهای درحال توسعه به گونه‌ای است که چه در مرغداری‌های گوشتی، و چه در مرغداری‌های تخمگذار، نمی‌توان به طور کامل از تلفات مرغها پیشگیری کرد. این مقاله، تلفات مرغداری‌ها از آشفتگی‌های دستگاه گوارش، و راه‌های پرهیز از آنها را بازنگری می‌کند.
ما می‌باید از انتخاب نژاد برتر سپاسگزار باشیم که هم در مرغ‌های تخمگذار و هم مرغ‌های گوشتی به بهبود چشمگیری در رشد، بهره بردن از خوراک طیور، و در تولید، دست یافته‌ایم اما، مرغ‌های مدرن امروزی به سبب رشد سریع‌تر و تولید بالاتر، در برابر پاتوژن‌های رودهای، بسیار آسیب‌پذیرتر شده‌اند.
چالش‌های تندرستی روده بسیار زیاد است و مهم‌ترین موضوع برای مرغداری‌های صنعتی امروز شده است. این چالش‌ها دربرگیرنده درگیری با ویروس‌هایی مانند انتروویروس، رئوویروس، روتاویروس و دیگر ویروس‌ها است. نیازی نیست که از درگیری با باکتریها (ای‌کولای، سالمونلا، کلستریدیوم و...) یاد کنیم و یا از پروتوزوآها مانند کوکسیدیا نام ببریم.
افزون براینها، با بالارفتن هزینه خوراک، اگر حتی یک درصد از ضریب تبدیل جیره کاسته شود و یا تولید 0.01 درصد کاهش یابد، یک گرفتاری مالی درازمدت برای مرغداری پدید خواهد آورد.
برخی از ما، شاید توجه خود را تنها متوجه بازگشت مالی فوری از سرمایه‌گذاری در مرغداری‌ها می‌کنیم، و از توجه به سوددهی درازمدت غافل می‌مانیم. گرفتاری‌های دستگاه گوارش سبب کاهش ضریب تبدیل خوراک، یکدست نبودن گله، کاهش وزن و نرخ رشد، و آسیب‌پذیری در برابر پاتوژن‌های رایج رودهای می‌شوند که هزینه‌های بیشتر درمان را در پی خواهد داشت. بدین سبب است که جلوگیری زود هنگام از درگیری‌های روده با بیماری‌زاها، صرفه‌جویی چشمگیری برای مرغداری به دنبال خواهد داشت.
بنابر برآوردهای تازه، زیان تقریبی بیماری‌های رایج روده، مانند نکروز روده، کولی‌باسیلوز و کوکسیدیوز، چه به شکل آشکار و چه پنهان، در یک گله 100هزارتایی، زیانی برابر 10 تا 14هزار دلار به بار می‌آورد.
عوامل بیماری‌زا، مانند: انتروکوکوس، استرپتوکوکوس و استافیلوکوکوس، حتی پیش از این که جوجه‌ها نخستین قطره آب را در مزرعه بنوشند به درون جوجه راه می‌یابند. این بیماری‌زاها، در همه جای طبیعت، در خاک، گرد وغبار، خوراک، مدفوع مرغها، و در محتویات دستگاه گوارش یافت می‌شوند.
هرچند شمار اندکی از کلستریدیم پرفرانژنز، ای-کولای، و دیگر باکتریهای بیماری‌زای ثانویه، در دستگاه گوارش مرغ‌های سالم به سرمی‌برند، اما در شرایط معمولی ایجاد بیماری نمی‌کنند، زیرا در شرایط معمولی، باکتریهای سودمند دستگاه گوارش، این بیماری‌زاها را زیر کنترل خود نگه می‌دارند.
اما آنگاه که به سبب هرگونه استرسی، شرایط دستگاه گوارش برهم می‌خورد، شمار بیماری‌زاها به سرعت افزون می‌شود، از خود سم تولید می‌کنند و بیماری کلینیکی در گله آشکار می‌شود.
بنابراین هر چیزی که سبب تحریک روده شود، مانند استرس، تغییر ناگهانی جیره، بیماری‌های روده، مانند عفونت باکتریایی، کوکسیدیوز و ضعیف شدن سیستم ایمنی، می‌تواند به از دست رفتن شدید تولید بیانجامد.
از دیدگاه اقتصادی در مرغداری‌های گوشتی، شکل پنهان این بیماری‌ها شاید بسیار مهم‌تر از شکل آشکار آنها باشد، زیرا سبب کاسته شدن از ضریب تبدیل خوراک و کاهش روند رشد مرغها می‌شود و در مرغداری‌های تخمگذار روند رشد را کاهش می‌دهد و از تولید تخم‌مرغ می‌کاهد. عفونت کولی‌باسیلوز نیز مانند سالمونلا زیان عمده مالی، نه تنها در مرغداری‌های تخمگذار و گوشتی، بلکه در مرغداری‌های مادر (از راه انتقال عمودی) به بار می‌آورد.
عفونت‌های پنهان، مانند کولی باسیلوز، و نکروز روده که معمولاً در میان جوجه‌های پرورشی از 2 تا 5 هفتگی دیده می‌شوند، سالانه 3000 تا 4000 دلار زیان به هر گله 100هزارتایی می‌زنند. وجود این گونه پاتوژن‌ها حتی در میان مرغ‌هایی که در قفس نگهداری می‌شوند (پولت‌ها و تخم‌گذارها) رایج است و در هر دوره تولید 1.5 تا 0.5 درصد به گله زیان می‌زند.
پیشگیری:
روش‌هایی که تاکنون برای پیشگیری از آشفتگی‌های آشکار و پنهان روده به کاربرده می‌شد استفاده از مواد ضدباکتریایی افزودنی به خوراک که به آنها محرک رشد آنتی‌بیوتیکی نیز می‌گویند، مانند ویرجینیامایسین، لینکومایسین، تایلوزین، نئومایسین و پنی‌سیلین بود. اما در سال‌های اخیر، با افزایش صادرات تخم‌مرغ و فرآورده‌های طیور منجمد و آماده مصرف، استفاده مرتب از مکمل‌های آنتی‌بیوتیکی که پیش از این بروز نکروز روده، چه به فرم بالینی و چه غیربالینی را به خوبی کنترل می‌کرد، ممنوع شده است. درنتیجه، در برخی از کشورها، نکروز روده، کولی باسیلوز و برخی دیگر از گرفتاری‌های رودهای غیراختصاصی به صورت همه‌گیر، به ویژه در مرغداری‌های گوشتی (25 تا 40% مرغداری‌ها) درآمده است.
با درنظر داشتن این مشکلات می‌باید استراتژی‌های تازه‌ای را که از این زیان‌های ناآشکار جلوگیری و آنها را کنترل کند به کارگرفت.
شواهدی در دست است که نشان می‌دهند نابسامانی میکروفلور دستگاه گوارش سبب می‌شود تا شمار کلستریدیوم پرفرانژنز و کولی‌باسیل‌ها رو به افزایش نهند. پی برده شده است که اثرات بیماری‌زایی این میکروارگانیزم‌ها با خوراندن پروبایوتیک‌هایی که به اندازه کافی از باکتریهای سودمند در بردارند، چه در پولت و چه در تخم‌گذارها کاهش می‌یابد.
پژوهشگران دیگر نیز پی برده‌اند که استفاده مداوم از فلور روده کشت داده شده جوجه‌ها (کلنی‌های زنده)، می‌تواند با روش حذف رقابتی، از موارد مرگ‌های آشکار و کلونیزه شدن بیماری‌زاها در روده‌کور بکاهد و اثرات منفی پنهان آنها، روی وزن‌گیری و بهره‌بری از خوراک در جوجه‌های گوشتی وتولید در مرغ‌های تخمگذار، را کاهش دهد.
گسترش کلنی‌های باکتریایی در دستگاه گوارش جوجه‌ها
یک پژوهش تازه نشان داده است که گونه‌های عمده باکتریایی در روده کوچک و در سکوم، لاکتوباسیل‌ها هستند که از میان آنها جمعیت بیفیدوباکتریاها در سنین بالاتر و در سکوم نسبت به دیگران چیرگی می‌یابد. کلستریدیوم در بخش‌هایی از روده کوچک جوجه‌ها دیده شده است. در مرغ‌های بالغ، گونه‌های سالمونلا، کامپیلوباکتر، و ای-کولای در سکوم یافت شده‌اند.
در2 تا 1 روز پس از هچ شدن استرپتوکوک‌ها و انتروباکتریاها در روده کوچک و در سکوم مستقر می‌شوند و پس از یک هفته، لاکتوباسیلوس‌ها در روده کوچک بیشترین تعداد را می‌یابند و باکتریهای بی‌هوازی (باکتریودها)، و بی‌هوازی‌های اختیاری (ای-کولای) در سکوم کولونیزه می‌شوند.
این پژوهش گزارش می‌دهد که باکتریها چگونه در دوره‌های مختلف زندگی مرغها در دستگاه گوارش کولونیزه می‌شوند:
در 4 روزگی، لاکتوباسیل‌ها 25% کل باکتریهای سکوم را تشکیل می‌دادند، اما بیفیدوباکتریاها موجود نبودند. درصد بالایی از سالمونلا (40%) و شمار اندکی از کامپیلوباکترها (2%) نیز حضور داشتند. در این هنگام از زندگی جوجه‌ها، روی هم‌رفته یک سوم از باکتریهای سکوم گونه‌های سالمونلا و کلستریدیوم بودند.
در 14 روزگی، نسبت لاکتوباسیل‌ها و بیفیدوباکتریاها افزوده شد و جمعیت آنها به 40% از کل باکتریهای سکوم رسید. در این هنگام، از نسبت سالمونلا 10% کاسته شد. کامپیلوباکترها نیز بسیار اندک بودند و نسبت ای-کولای و کلستریدیوم تغییر اندکی یافته بود.
در 25 روزگی، تقریباً نیمی از باکتریها در سکوم از گونه‌های لاکتوباسیل‌ها و بیفیدوباکتریاها بودند. افزون بر این درصد سالمونلا نسبت به 4 روزگی 50درصد کاهش داشت. درصد کامپیلوباکتر پایین مانده بود، و ای-کولای و کلستریدیوم تقریباً 30% بودند.
بیشتر بدانیم:
بیماری نکروز روده در مرغها
تأثیر «لاکتوباسیلوس» بر کاهش چربی در کبد، ماهیچه و لاشه مرغ گوشتی
نقش فلور باکتریایی روده در افزایش تحمل سرمای هوا
بیماری آنتریت نکروتیک (Necrotic enteritis) در پرندگان
چه مقدار پروبایوتیک بدهیم؟
فرآورده‌های پروبایوتیکی باید آن اندازه باشند که بتوانند مجموعه باکتریهای سودمند در روده را به جایی برسانند که نسبت به کلستریدیاها و دیگر پاتوژن‌ها چیرگی داشته باشند. در شرایط عادی، دستگاه گوارش جوجه‌ها، هم میزبان باکتریهای سودمند و هم میزبان پاتوژن‌ها و نیز سویه‌های غیربیماری‌زای نادلخواه میکروفلور است. نسبت مناسب باکتریهای سودمند در میکروفلور می‌باید 85% یا بیشتر، و باکتریهای بیماری‌زا 15% یا کمتر باشد.
شوربختانه در بسیاری موارد، این نسبت دلخواه در اثر چندین عامل استرس‌آور برهم می‌خورد. بسیاری از عوامل استرس‌زا نیز از نامتوازن بودن باکتریها در فلور دستگاه گوارش برمی‌خیزد.
جمعیت باکتریها در دستگاه گوارش
|
بخش دستگاه گوارش |
pH |
تراکم باکتریایی |
ارگانیزم‌های موجود |
|
چینه‌دان، سنگدان و دودنوم (اثنی‌عشر) |
3 تا 6 |
cfu/g 103 تا 105 |
لاکتوباسیل‌های مقاوم در برابر اسید |
|
روده کوچک |
6.5 تا 7.5 |
cfu/g 108 تا 109 |
لاکتوباسیل، کلستریدیا، استرپتوکوکوس و انتروکوکوس |
|
روده بزرگ |
7 تا 7.5 |
cfu/g 1010 تا 1012 |
لاکتوباسیل، باکتروئید، کلستریدیا، فوزو باکتریا، کلی‌فرم‌ها واسترپتوکوکوس‌ها |
برای برقراری بهترین توازن باکتریایی میکروفلور روده، باکتریهای دوست، مانند لاکتوباسیل‌های گرم مثبت و بیفیدوباکتریاها می‌باید 85% شمار همه باکتریهای روده را تشکیل دهند.
|
مقدار پروبایوتیکی که باید در خوراک به مرغها داده شود |
Cfu 107-106 در هر گرک از خوراک، و یا
Cfu 1012 تا 1014 در هر تن از خوراک |
بالاترین تراکم باکتریایی که از خوراک دریافت می‌شود
|
تراکم دلخواه میکروارگانیزم‌های پروبایوتیکی در سطح دستگاه گوارش |
Cfu 1012 _ 1014 در هر گرم از محتویات دستگاه گوارش |
بالاترین تراکم پروبایوتیکی که باید از آب دریافت شود
|
تراکم دلخواه میکروارگانیزم‌های پروبایوتیکی درآب نوشیدنی مرغها |
Cfu 108 – 107 در هر میلی‌لیتر آب نوشیدنی |
پروبایوتیک‌ها برای جوجه‌های یک ساعته
جوجه‌های تازه «هچ» شده، روده سترون (بدون باکتری) دارند و چند ساعت تا چند روز به درازا می‌کشد تا فلور باکتریایی دلخواه در دستگاه گوارش آنها پا بگیرد.
بی‌درنگ پس از «هچ»، جوجه‌ها باید از هچری به جای جدیدی که از آنجا دور است برده شوند. گزارش‌ها از پژوهش‌های مختلف نشان می‌دهد که تنها 24 ساعت طول می‌کشد تا استرپتوکوکوس‌ها و انتروکوکوس‌هایی که نادلخواه هستند در دستگاه گوارش جوجه‌ها پرشمار شوند، و 24 تا 48 ساعت طول می‌کشد تا باسیلوس‌ها و لاکتوباسیلی‌ها آغاز به گسترش کنند.
پابرجا شدن کامل آنها در روده 21 روز زمان می‌برد. این 21 روز نیمی از دوره زندگی مرغ‌های گوشتی را تشکیل می‌دهد.
رساندن باکتریهای سودمند به جوجه‌ها، بی‌درنگ پس از رسیدن به مرغداری، وحتی پیش از آن در هچری، کارآیی آنها را افزایش می‌دهد. برای این است که مدیریت 24 ساعت نخست زندگی جوجه‌ها، تکلیف وزن نهایی آنها در پایان دوره را تعیین می‌کند.
این پژوهش‌ها، نشان‌دهنده سودمندی مداوم این‌گونه کلنی‌های باکتریایی سودمند (پروبایوتیک‌ها)، نه تنها به خاطر بهبود عملکرد مرغها و سودآوری آنها، بلکه همچنین برای کاستن آهسته آهسته از جمعیت باکتریهای بیماری‌زای روده مرغها در محیط مرغداری است.
جایگیری آغازین جمعیت میکروبی و دستگاه گوارش
|
دوز پروبایوتیک در هچری |
Cfu 108 – تا 1010 برای هر جوجه به صورت اسپری قطرات درشت |
پروبایوتیک‌ها برای مرغ‌های بالغ
رساندن پروبایوتیک‌ها به مرغ‌های بالغ یک کار سودمند و ساده برای حفظ جمعیت کلنی باکتریهای سودمند دستگاه گوارش آنها تا سطح بالاتر از 85% جمعیت کل باکتریایی است.
این‌کار به مرغداری‌ها کمک می‌کند تا از تلفات بی‌مورد برخاسته از بیماری‌های پنهان، همه‌گیر شدن گاه بی‌گاه بیماری‌های رودهای و هزینه‌های درمانی کاسته شود.
نتیجه‌گیری
در 40 سال گذشته، آنتی‌بیوتیک‌ها را برای بهبود رشد، و حفظ مرغها در برابر اثرات منفی میکروارگانیزم‌های بیماری‌زا در روده، به خوراک می‌افزودند. استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها به عنوان یکی از روش‌های اصلی در کنترل زیان‌هایی که کلستریدیاها، سالمونلا و ای-کولای به مرغداری‌ها می‌زند، رواج داشت. اما استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها، برای پیشگیری ونه درمان در خوراک مرغها، به خاطر ترس از پدیدآمدن میکروارگانیزم‌های مقاوم در برابر آنتی‌بیوتیک‌ها، به سرعت در جهان کنار گذاشته می‌شود.
استراتژی کنونی برای کنترل این میکروارگانیزم‌های بیماری‌زا، این است که باکتری های سودمند «پروبایوتیک‌ها» را با تراکم مناسب به مرغها بخورانیم تا با ازبین بردن باکتریهای نادلخواه، به مرغها کمک کنیم تا بتوانند کارآیی ژنتیکی خود را به‌خوبی به ما نشان دهند.
دوز مصرف مستمر «پروبایوتیک پروتکسین» برای مرغ‌های مادر، تخمگذار و گوشتی
|
مرغ‌های مادر، تخمگذار |
|
هفته اول زندگی جوجه |
برای هر 10.000 جوجه 500 گرم پروتکسین حجم معینی ا آب (یک بار در روز) |
|
جیره مرحله رشد |
150 گرم در هر تن دان |
|
جیره مرحله پیش تولید |
100 گرم در هر تن دان |
|
جیره مرحله تولید |
50 گرم در هر تن دان |
|
مرغ‌های گوشتی |
|
هفته اول زندگی جوجه |
برای هر 10.000 جوجه 500 گرم پروتکسین به حجم معینی از آب (یک بار در روز) |
|
جیره مرحله پیش دان |
150 گرم در هر تن دان |
|
جیره مرحله میان دان |
100 گرم در هر تن دان |
|
جیره مرحله پس دان |
50 گرم در هر تن دان |
برگردان فارسی نوشته: دکترChandrasekar.S . مدیرخدمات فنی «شرکت دارویی- شیمیایی Nepspark»
منبع: نیکوتک