آشنایی با بیماری تب برفکی و روش‌های کنترل آن (بخش اول)
کنترل بیماری تب برفکی
کنترل این بیماری بسیار مشکل می‌باشد. مقاومت عامل بیماری در طبیعت و عفونت‌زائی شدید آن (ضایعات پاتولوژیک در OeGd – پستان و دست و پا) به همراه سایر عوامل از جمله تغییرات آنتی‌ژنتیکی ویروس و پیدایش تحت تیپ‌های جدید آن و مهمتر از همه توان ایجاد بیماری در گونه‌های مختلف نشخوارکنندگان اهلی (گاو – گاومیش – گوسفند و بز و نشخوارکنندگان) و وحشی و وجود دام‌های ناقل و حامل ویروس تب برفکی که اغلب متعاقب عفونت طبیعی پدیدار می‌شوند در بقاء عفونت و بیماری در یک جمعیت و منطقه تاثیر داشته و کنترل این بیماری را بسیار مشکل و همراه با هزینه‌های کلان نموده است.
در این دستورالعمل کنترل بیماری بر پایه سه اصل لازم الاجرا و مکمل یکدیگر توصیه شده است:
الف – اقدامات بهداشتی و قرنطینه‌ای به منظور جلوگیری از ورود ویروس تب برفکی و بخصوص تیپ‌های جدید و غیربومی.
ب- مراقبت کلینیکی و سرولوژیکی به منظور شناخت تغییرات بیماری و ماهیت سویه‌های در گردش.
ج – واکسیناسیون و ایجاد پوشش ایمنی در دام‌های مورد هدف با استفاده از واکسن کشته (استفاده از واکسن زنده تب برفکی بدلیل ایجاد میوکارایت شدید و انتشار ویروس تاکنون مورد استفاده قرار نگرفته است.)
الف: اقدامات بهداشتی و قرنطینه‌ای جهت کنترل تب برفکی
مهم‌ترین و اساسی‌ترین روش پیشگیری و کنترل بیماری تب برفکی بکارگیری اقدامات بهداشتی و قرنطینه‌ای است به نحوی که از ورود ویروس دریک گله و یا جمعیت جلوگیری نماید. از جمله اقدامات فوق باید هر واحد پرورش و نگهداری دام و بخصوص مجتمع‌های بزرگ دامپروری و تولید شیر و گوشت مسائل زیر را جدی گرفته و بکار بندند:
1- جلوگیری از ورود دام آلوده و حامل ویروس به دامداری‌ها و یا دامپروری تولید شیر و گوشت.
2- ضدعفونی وسائط نقلیه.
3- ضدعفونی و رفع آلودگی دامداری‌های آلوده تا رفع بیماری.
4- کشتار دام‌های مبتلا بخصوص در دامداری‌های بزرگ و مجتمع‌های تولید شیر و گوشت و سوزاندن و دفن بهداشتی لاشه دام‌های مبتلا.
5- رعایت مقررات بهداشتی قرنطینه‌ای فردی اکیپ‌های واکسیناتور، تلقیح مصنوعی – دامپزشک و افراد ورودی به دامداری و استفاده از لباس و چکمه متعلق به دامدار.
6- استفاده از سرنگ سرسوزن و کلمن‌های نگهداری واکسن مخصوص هر واحد در زمان واکسیناسیون.
7- ضدعفونی روزانه وسائط نقلیه حمل شیر در زمان ورود و خروج.
8- سوزانیدن لاشه و فضولات و هرگونه وسائل آلوده یکبار مصرف.
9- عدم برداشت و انتقال کود آلوده تا رفع کامل بیماری.
مناسب‌ترین مواد ضدعفونی‌کننده
– فرمالین 5 %
– سود سوزآور 2 %
– آهک (مناسب برای محوطه)
باید فرهنگ استفاده از مواد ضدعفونی رعایت اصول قرنطینه‌ای فردی و اقدامات بهداشتی در هر واحد ترویج شده تا بتوان به کنترل بیماری دست یافت. این دستورالعمل باید توسط اداره کل دامپزشکی استانها تکثیر و به تمامی مسئولین بهداشتی واحدهای دامپروری مالکان و صاحبان آنها – دامپزشکان بخش خصوصی تعاونی‌ها و مجتمع‌های شیر و گوشت تحویل و اجرای آنرا درخواست نمود.
ب) مراقبت کلنیکی و سرولوژیکی به منظور شناخت تغییرات بیماری و ماهیت سویه‌های در گردش.
به منظور اجرای مراقبت فعال و ارزیابی تغییرات بیماری و همچنین بررسی اثر بخشی واکسن مصرفی، با نمونه‌برداری اتفاقی در هر استان در واحدهای اپیدمیولوژیک و انتخاب نواحی با خطر بالای ابتلا (نواحی پر NXQ ) و اجرای مراقبت ویژه، اقدامات زیر در هر فصل به مورد اجرا گذاشته خواهد شد:
1. انجام معاینات کلینیکی و ثبت اطلاعات مربوط به حضور یا عدم حضور بیماری در گله و تاریخچه دام‌های مبتلا
2. نمونه‌برداری از ضایعات و بثورات دام‌های مبتلا و پیگیری نتایج آزمایشگاهی
3. برداشت نمونه سرم جهت سنجش و پالش عیار آنتی‌بادی در دام‌های مایه کوبی شده و تفریق آنتی‌بادی واکسینال از آنتی‌بادی ناشی از بیماری با استفاده از امکانات موجود
4. تجزیه و تحلیل فاکتورهای موثر در حضور ویروس و پیشبینی زمان اپیدمی‌های کوچک و بزرگ منطقه‌ای جهت اقدامات پیشگیری‌کننده از جمله تامین به موقع واکسن
5. نظارت بر عملیات واکسیناسیون بخش خصوصی و اقدامات قرنطینه‌ای
6. مراقبت و نظارت بر میادین دام و مناطق پرتراکم نگهداری و پرورش دام و گزارش بموقع بیماری
7. بازرسی و سورویلانس بیماری در اطراف کانونهای بروز بیماری به فاصله حداقل 10 کیلومتر و در حداقل زمان.
ج) ایمن‌سازی و واکسیناسیون بیماری تب برفکی
استفاده از واکسن جهت ایمن‌سازی دام‌های حساس علیه بیماری تب برفکی سالهاست متداول می‌باشد ولی واکسن مورد استفاده که بنام واکسن کشت نسجی که بوسیله فرمالین و یا ترکیبات دیگر نظیر اتیل‌آمین‌ها کشته و غیرفعال می‌گردد به تنهائی نمی‌تواند در کنترل و پیشگیری از این بیماری موثر باشد. بخصوص اینکه واکسیناسیون پراکنده و غیریکنواخت با تقویم‌های زمانی متفاوت که نهایتاً منجر به ایجاد ایمنی ناهمگون و بسیار شکننده به اجرا گذاشته شود.
از طرفی واکسن تب برفکی جز گروه سوم واکسن‌ها می‌باشد.
گروه اول واکسن‌ها به آن‌دسته از واکسن‌ها اطلاق می‌گردد که ایمنی پایدار تولید نموده و باعث دفع کامل جرم (ویروس) می‌گردند مثل واکسن طاعون و دام واکسینه در مقابل عفونت طبیعی مقاوم بوده و حامل و ناقل ویروس نمی‌شود.
گروه دوم به واکسن‌هائی اطلاق می‌گردد که ایمنی نسبتاً پایدار داشته و نیاز به تکرار حداقل سالانه داشته و این‌گونه واکسن‌ها و مانع بروز بیماری و علائم کلینیکی آن می‌شوند.
گروه سوم واکسن‌هائی هستند از جمله واکسن تب برفکی که نه ایمنی پایدار و یا نسبتاً پایدار ایجاد می‌کنند و نه باعث دفع ویروس می‌شوند و بلکه دام مبتلا، ناقل و حامل ویروس نیز می‌شود این‌گونه واکسن‌ها شدت و علائم کلینیکی بیماری را کاهش می‌دهد و چنانچه برنامه واکسیناسیون بصورت متمرکز و یکنواخت به اجرا گذاشته شود، تاثیرات آن به مراتب موثرتر بوده و می‌تواند در کنترل ضایعات ناشی از حضور بیماری مناسب عمل نماید.
در کنار این خصوصیت مناسب‌ترین واکسن با توان آنتی‌ژنی6 PD 50 حداکثر شش ماه و نسبت ایمنی در یک جمعیت گله 60 تا 70%می‌باشد. این بدین معناست که علی‌رغم واکسیناسیون 100% گله احتمال حساس بودن جمعیتی معادل حدود 30% در جمعیت مورد هدف وجود دارد.
بنابراین واکسن به تنهائی نمی‌تواند مانع بروز بیماری تب برفکی شود و همواره به عنوان فاکتور کاهش‌دهنده علائم و خسارات کلینیکی بیماری مطرح می‌باشد. در این بیماری واکسن و واکسیناسیون پیام مناسبی که انتظار از ماهیت واکسن‌ها و واکسیناسیون و ایمنی‌زائی می‌رود ندارد و بلکه باید خطی مشی کنترل بیماری بر پایه اقدامات بهداشتی و قرنطینه‌ای ذکر شده معدوم‌سازی دام‌های تلف شده – کشتار دام‌های مبتلا و واکسیناسیون جمعیت مورد مطالعه و هدف که بیماری می‌تواند بیشترین خسارات اقتصادی را ایجاد نمایند، استوار گردد.
بیشتر بدانیم:
بیماری آبله در دام (بخش اول)
آشنایی با بیماری زبان آبی در دام
ویروس‌ها، و باکتری‌های بیماری‌زا چگونه پخش می‌شوند؟
واکسن تب برفکی
با مروری به روند رو به گسترش بیماری، میزان واکسن موجود و توان خرید واکسن از منابع خارجی ماهیت بیماری و خصوصیات آن، این سازمان را بر آن داشت که در رابطه با ایمن‌سازی برنامه زیر را تدوین و به cQMae اجرا گذارد. این برنامه به منظور بهره‌گیری از واکسن موجود و افزایش بهره‌وری امکاناتی اختصاص یافته و نظارت مستمر بر روند بیماری به مدت سه سال در کمیته کنترل بیماری تب برفکی موارد زیر مصوب و مقرر گردیده تا به مرحله اجرا گذاشته شود.
1- انجام واکسیناسیون همزمان ومتمرکز از شروع نیمه اول (اسفند 1381 و فروردین) سال 1382 که برحسب هر منطقه و هر استان این زمان می‌تواند تغییرات اندک زمانی متناسب با فاکتورهای ذی‌مدخل هر استان داشته باشد.
جمعیت دامی تحت پوشش واکسیناسیون در هر استان قبلاً بر اساس بخشنامه‌ای به اطلاع استانها رسیده است به منظور تامین واکسن مورد نیاز (حداقل 8میلیون دز واکسن) در مرحله اول عملیات تهیه میزان 5میلیون دز واکسن داخلی و 3میلیون دز واکسن وارداتی در دستور کار قرار دارد. در زمان واکسیناسیون متمرکز برابر با برنامه فوق صرف‌نظر از انجام واکسیناسیون قبلی که صورت گرفته تمامی دام‌های تعریف شده در این دستورالعمل تحت پوشش واکسیناسیون مجدد قرار خواهند گرفت. گوساله‌ها و دام‌های جوان که برای اولین بار واکسن دریافت کنند، واکسن یادآور حداقل سه هفته بعد از اولین واکسن میبایستی تزریق گردد.
مشخصات دام‌های واکسینه شده جهت رد پای بعدی و مطالعات اپیدمیولوژیکی ثبت و نگهداری خواهد شد. در انجام واکسیناسیون برابر با دستورالعمل شماره … مسئولیت اجرا برعهده ادارات کل دامپزشکی استانها می‌باشد، در شرایطی که:
1- مجتمع‌های دامپروری اقدام به بکارگیری و معرفی دکتر دامپزشک نمایند می‌توان واکسن مورد نیاز را با نظارت‌های بعدی به آنها تحویل و مسئولیت انجام صحیح آنرا برابر با دستورالعمل فوق بعهده آنها گذاشته و مراقبت‌های لازم در زمان‌های مورد نیاز توسط ادارات دامپزشکی استان بعمل آید.
2- گروه‌های دامپزشکی بخش خصوصی بصورت پیمانکاری و برابر با قراردادهایی که بین آنها و ادارات کل دامپزشکی استانها منعقد می‌گردد و بعنوان پیمانکار و شریک اجرایی کنترل بیماری تب برفکی می‌توان واکسن مورد نیاز را به آنها تحویل و متعاقب انجام واکسیناسیون و ارزیابی آن هزینه‌های متعلقه برابر با قرارداد فی‌مابین به آنها پرداخت گردد.
جمعیت مورد هدف:
1- گاوداری‌های صنعتی و نیمه صنعتی تولید شیر. (گاوهای اصیل و دورگ)
2- مناطق پرتراکم و مجتمع‌های دامپروری و تولید شیر و گوشت.
3- کانونهای بروز قبلی بیماری (گاو و گوسفند)
4- مجتمع‌های پرواربندی و تولید گوشت.
5- دام‌های عشایری در زمان کوچ و نقل و انتقال.
6- روستاهای هم‌جوار با مجتمع‌ها و گاوداری‌های صنعتی و نیمه صنعتی.
روش واکسیناسیون
استفاده از واکسن کشته تب برفکی ساخت موسسه رازی و یا وارداتی که از سوش‌های درگردش ویروس تب برفکی بومی تهیه می‌شود مناسب‌ترین واکسن درحال حاضر می‌باشد. زمان واکسیناسیون برابر با توصیه شرکت سازنده واکسن حداقل هر 4 ماه یکبار در واحدهای دامپروری و مناطق اشاره شده و همراه با استفاده از راپل واکسن و رعایت تمامی اقدامات بهداشتی و قرنطینه‌ای ذکر شده می‌باشد.
نمونه‌برداری و ارسال نمونه
به منظور آگاهی از نوع سویه‌های در چرخش بیماری تب برفکی و آگاهی بموقع از تغییرات آنتی ژنتیکی آن و بکارگیری آن در ساخت واکسن مطابق با ویروس در گردش، نمونه‌برداری و ارسال صحیح و مناسب آن از GecmJ بسیار زیادی برخوردار است.
نمونه باید از دام‌های تب‌دار، طاول‌های نترکیده و یا تازه ترکیده برداشت شده باشد.
نمونه باید به اندازه کافی و حداقل یک گرم باشد.
نمونه باید در بافر مخصوص انتقال نمونه تب برفکی و در کنار یخ به آزمایشگاه ارسال گردد.
انتقال نمونه و شروع آزمایشات نباید بیشتر از 48 ساعت طول بکشد.
در انتقال نمونه باید از ظروف مخصوص که سبب ایجاد آلودگی نشود، استفاده نمود، تا بتوان از آزمایشات نتایج مثبت اخذ گردد. در آزمایشگاه، نمونه باید به روش استاندارد (الیزا) آزمایش و آزمایشات تکمیلی جداسازی و شناسائی ویروس انجام گیرد.
چنانچه مسائل فوق انجام نگیرد پاسخ‌های بسیاری از نمونه‌ها منفی خواهد بود در شرایطی که حضور بیماری انکارناپذیر بوده، شرایط نامناسب برداشت و ارسال نمونه همواره خطر عدم شناسائی تغییرات ویروس و یا حضور سویه‌های جدید را در برخواهد داشت.
منبع: سایت پزشکان بدون مرز