به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ استفاده از داروهای ضدباکتریایی (آنتی‌بیوتیک) در درمان بیماری‌های ماهی، به دلیل تماس دارو با محیط و مشکلات ایجادکننده در سلامت انسان اهمیت خاصی یافته و موجب نگرانی دست‌اندرکاران صنعت پرورش آبزیان در دنیا گشته است.
متاسفانه در حال حاضر به علت جوان بودن صنعت آبزی‌پروری در کشور و کمبود نیروهای متخصص لازم در زمینه بهداشت و بیماری‌های آبزیان، کاربرد داروها و مواد شیمیایی خارج از سیستم صحیح تشخیص و تجویز رسمی صورت گرفته و بدون در نظر گرفتن باقی‌مانده‌های دارویی، اثرات آلایندگی آنها در طبیعت و عوارض سوء این مواد بر روی انسان (مانند اثرات سمی، واکنش‌های ازدیاد حساسیت، بروز عفونت‌های ثانویه، اختلالات در سوخت و ساز و اختلالات روی اجزاء اکوسیستم آب و خاک) مصرف می‌شوند.
در مقاومت آنتی‌بیوتیکی، امکان انتقال میکروب‌های مقاوم به انسان و به خطر افتادن سلامت عمومی جامعه وجود دارد و خسارت ناشی از این امر اجتناب‌ناپذیر است. مقاومت میکروبی باعث می‌شود که درمان بیماری‌ها دچار اختلال شده و پرورش‌دهندگان ماهی دچار زیان‌های اقتصادی شوند و عمدتاً آنتی‌بیوتیک برای میزبان سمی نمی‌باشد ولی مصرف طولانی مدت، مکرر، بیش از حد و کمتر از مقدار طبیعی آن در آبزیان موجب شیوع جمعیت باکتریهای مقاوم در ماهی سخت‌پوستان و میکروفلور آب شده است.
استفاده بی‌رویه از آنتی‌بیوتیک‌ها خصوصاً انواعی که مصرف مشترک انسانی دارند، زمینه‌ساز ایجاد مقاومت‌های باکتریایی، به خطر افتادن امنیت غذایی و بهداشت عمومی و ناپایداری صادرات محصولات غذایی می‌شوند. این نحوه استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها باعث ایجاد سویه‌های مقاوم باکتریایی شده و مشکلات زیادی به همراه می‌آورد. برای مثال موجب بروز بیماریهایی می‌شود که درمان آنها بسیار مشکل و در بعضی موارد غیرممکن است و در نهایت موجب گسترش بیماری و شیوع یک همه‌گیری بدون درمان در جامعه می‌گردد. برای مثال در صنایع پرورش میگو در اکوادور، مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها موجب مقاومت آنتی‌بیوتیکی بر علیه ویبریوکلرا در انسان گردیده است. البته در این موارد، ضعف بهداشت عمومی در همه‌گیری بیماری نقش مهمی را داشته است.
● انواع و مکانیسم مقاومت دارویی
یافته‌های جدید در زمینه بیولوژی مولکولی و جمعیت، بیانگر این واقعیت است که مقاومت درمقابل داروهای ضدباکتریایی، پدیده‌ای غیرقابل اجتناب است که در نتیجه طبیعت خاص و یا سازگاری سلول باکتریایی نسبت به آنتی‌بیوتیک‌ها و ایجاد تغییرات ژنتیکی ایجاد می‌گردد.
مقاومت به دو صورت طبیعی و اکتسابی ایجاد می‌گردد. مقاومت طبیعی عموماً یکی از ویژگی‌های اساسی گونه‌های باکتری‌ها بوده و تمامی افراد یک گونه را شامل می‌شود و بستگی به مواجهه قبلی با آنتی‌بیوتیک ندارد. این نوع مقاومت ناشی از وضعیت فیزیولوژیک بیوشیمیایی یا مورفولوژیک ذاتی و خاص باکتری است که مانع از اثرات آنتی‌بیوتیک می‌شود. تشخیص این نوع مقاومت آسان است بطوری که در مواجهه کم ارگانیسم، با آنتی‌بیوتیک نیز مشخص می‌گردد. از این نوع مقاوت طبیعی باکتری پزودوموناس آئروژینوزا به تتراساکلین اشاره کرد. مقاوت اکتسابی مقاومتی است که باکتری قبلا نسبت به دارو حساس بوده و در اثر مواجهه قبلی مقاوم شده است. این مواجهه باعث ایجا فشار انتخابی (selectiv pressure) می‌شود که موجب رشد بیش از حد و سریع سلولهای مقاوم و ظهور یک سری سلولهای مقاوم می‌گردد.
● مکانیسم ایجاد مقاومت اکتسابی
۱) مقاومت کروموزمی ناشی از موتاسیون خود بخودی
موتاسیون در جت مقاومت در برابر آنتی‌بیوتیک به طور خود بخودی و با نسبت ۱۰تا ۱۰ اتفاق می‌افتد که این پدیده به باکتری آنتی‌بیوتیک بستگی دارد. چنین تصور می‌شود که موتاسیون کروموزومی، مسوول مقاومت در برابر ترکیبات کینولون می‌باشد. به طوری که مقاومت به کینولون‌ها قدیمی مانند اسید نالیدیکسیک و اسید اگزولینیک در عوامل بیماری‌زایی مثل آئر و موناس سالمونسیدا ویبریو آنگوئیلا روم ویرسینیاراکری مشاهده شده است.
کینولون‌های جدید مثل سارافلوکساسین و آنروفلوکساسین در مقابل مقاومت چند تایی سویه‌های آئروموناس و آئرمونانس سالمونسیدا موثر هستند. با این حال اساس دقیق مولکولی سیر موتاسیون که موجب مقاومت باکتریایی می‌شوند، ناشناخته است. یکی از راه‌های جلوگیری از موتاسیون و ایجاد مقاومت، استفاده ازترکیب دارویی است.
۲) مقاومت ناشی از تبادلات ژنتیکی
باکتری از نظر ژنتیکی دارای دو ساختار به نام کروموزوم و پلاسمید است که در ایجاد مقاومت نقش دارند. هر دو ساختار دارای DNA دو رشته‌ای بوده و هر دو در ارتباط با غشاء داخلی سلول باکتری هستند. برای بقاء باکتری پلاسمید ضروری نبوده ولی این اجزاء دارای عوامل ژنتیکی هستند که در مقاومت آنتی‌بیوتیکی وحدت باکتری موثر است. پلاسمیدها (فاکتورR) حاوی ۵۰۰-۲۰ژن هستند که توانایی مقاومت نسبت به تعداد زیادی از داروها را دارا هستند. اهمیت این نوع مقاومت به این دلیل است که بیشتر در بین باکتریهای غیربیماری‌زا اتفاق می‌افتد. برای مثال باکترهای آئرموناس موجود در آب و روی ماهی نسبت به اسید اگزولنیک مصرفی مقاوم می‌شوند. این باکتری درصورت مصرف آب یا ماهی آلوده، فاکتور مقاومت خود را به یک عامل بیماریزای مهم انسان مثل اشرشیاکلی انتقال می‌دهد. اشرشیاکلی مقاوم می‌توانند با عث ایجاد عفونت غیرقابل درمان در انسان گردد که از نظر بهداشت عمومی خطرناک است.
برای ایجاد این نوع مقاومت، پلاسمید از سه طریق زیر منتقل می‌شود.
● انواع مقاومت ناشی از انتقال پلاسمید
الف) انتقال بی‌واسطه (ترانسفورماسیون):
ساده‌ترین روش انتقال است که در آن باکتری، مولکول DNA برهنه‌ای را که در اثر تجزیه سلول باکتری‌ها درمقابل پنی‌سلین دیده شده است. انتقال ژن از طریق ترانسفوماسیون در خاک و اقیانوس‌ها هم اتفاق می‌افتد و نقش مهمی در تبادلات ژنتیکی در طبیعت ایفا می‌کند.
ب) انتقال با واسطه:
انتقال ژنهای باکتری از طریق ویروس‌هایی به نام باکتریوفاژ که باکتری را تحت تاثیر قرار می‌دهند، انجام می‌گیرد. در این روش به طور تصادفی به دلیل اختلالات ایجاد شده در چرخه زندگی ویروس، ژنهای باکتری به پوشش پروتئینی (کپسید) فاژ الحاق یافته و در ادامه ویروس‌های حامل ژن، آنها را به یک باکتری دیگر وارد می‌کند. میزان DNA انتقالی بستگی به اندازه ویروس و مرحله‌ای از چرخه زندگی ویرس داشته و اغلب درصد ژنوم‌دهنده را شامل می‌شود.
ج) الحاق:
شاید پیچیده‌ترین و در عین حال مهمترین روش انتقال ژن در باکتری‌ها محسوب می‌شود و بیشتر شبیه به یک جفتگیری جنسی است. در این روش اطلاعات ژنتیکی از طریق تماس مستقیم دو سلول معاوضه می‌گردد. آغاز کار به وسیله دهنده (سلول +F ) است که دارای توانایی ایجاد خار جنسی یا F را دارا می‌باشد خار F بصورت یک عضوء لوله مانند برای انتقال یک طرفه DNA از دهنده به گیرنده عمل می‌کند و با انقباض خود موجب نزدیک شدن دو سلول به هم می‌شود. در این روش DNA پلاسمیدی به تنهایی یا به همراه DNA کروموزومی منتقل می‌شود.
در عوامل بیماری‌زایی باکتریایی وقوع مقاومت دارویی باواسطه پلاسمید رایج‌تر از مقاومت ناشی از کروموزوم‌ها می‌باشد. ژنهای پلاسمید متحرک‌تر از ژنهای کروموزومی است. ژنهای موجود در پلاسمید ویژگی‌های مشخصی مثل مقاومت دارویی، آنزیم‌های متابولیکی و عوامل حدت‌زا را دربر می‌گیرد. انتقال، بیشتر بین باکتریهای منفی و به ندرت بین گرم مثبت‌ها اتفاق می‌افتد. بزرگترین کارایی این نوع مقاومت، انتقال ژن به یک عامل فوق‌العاده بیماری‌زا مثل اشرشیاکلی است. مقاومت ناش از انتقال پلاسمیدنسبت به چهار نوع داروی ضدمیکروبی در ویبریو سالمونیسیدا، ویبریو آنگوئیلاروم آئروموناس سالمونیسیدا، ادوارد زیلا تاردا، سیترو باکترفروندی و یریسنیاراکری دیده شده است.
علاوه بر پلاسمیدها عوامل ژنتیکی (transpoposons) سکانس‌های جابجا شونده DNA می‌باشند که توانایی انتقال بین دو باکتری و بین کروموزوم میزبان یا درپلاسمید خودشان را دارا می‌باشند. عده‌ای معتقدند که ترانس پوزن‌ها علت ایجاد باکتریهای مقاوم به تعدادی از داروها می‌باشند. مقاومت به پنی‌سیلین و تتراساکلین در باکتری‌ها ناشی از این مکانیسم است. نکته مهم اینکه مقاومت ناشی از پلاسمید در عوامل بیماریزای ماهی نسبت به کینولون‌ها گزارش نشده است. زیرا این ترکیبات فرایندهای پلاسمید را مهار می‌کنند. در بین عوامل بیماریزای ماهی، بتالا کتاماز به طور وسیعی در گونه‌های آئرومونانس دیده می‌شود.
بیشتر بدانیم:
معرفی چند دارو در زمینه صنعت پرورش ماهی
دانستنی‌هایی درباره بهداشت و بیماری‌های ماهی
آشنایی با اصول بهداشتی مزارع پرورش ماهی
● انواع مقاومت آنتی‌بیوتیکی بر اساس مکانیسم بیوشیمیایی
۱) تغییر در آنتی‌بیوتیک که از دو طریق صورت می‌پذیرد:
الف) تولید معیوب آنزیم‌هایی که موجب ازبین رفتن دارو می‌شود (پنی‌سیلین‌ها، سفالوسپورین‌ها)
ب) اضافه کردن یک گروه مواد شیمیایی و آنزیمی که مانع از فعالیت باکتری می‌شود (آمینو گلیکوزیدها)
۲) اختلال در جذب: بعضی از باکتری‌ها به طور طبیعی به برخی داروها مقاوم هستند ریزا پوشش سلولی آنها نسبت به آنتی‌بیوتیک‌های خاص غیرقابل نفوذ است. مثلا در مورد باکتریهای گرم منفی که به صورت طبیعی نسبت به پنی‌سیلین مقاوم و باکتریهای هوازی به طور ذاتی به آمینو گلیکوزیدها مقاوم هستند.
۳) انتشار آنتی‌بیوتیک به خارج: باکتریهای گرم منفی با کسب یک پروتئین غشای داخلی، به طور اکتسابی به دارو به ویژه تتراساکلین‌ها مقاوم هستند. این پروتئین به طور فعال دارو را به خارج سلول پلمپ کرده و باعث کاهش جذب دارو و نرسیدن غلظت لازم تتراساکلین برای مهار سنتز پروتئین می‌شود. اهمیت این مکانیسم اختصاصی نبودن آن برای دارو است. مثلا درضدعفونی‌کننده‌ها، مس و سایر فلزات سنگین که برای نابود کردن باکتری‌ها به کارمی‌روند و گسترش مقاومت میکروبی در آن نقش دارد این مکامیسم موثر است.
۴) بهره گیری ازیک راه متابولیکی متفاوت: در مقاومت پنی‌سیلین توسط استافیلو کوک و استر پوکوک دیده شده است.
۵) تغییر شکل در محل هدف: علل نامعلوم مقاومت شامل حالت فیزیولوژیک ارگانیسم (حالت مقاوم یا ساکن)، غیرفعال شدن یا آنتا گونیست بودن با سایر داروها، غیرفعال شدن دارو به وسیله آنزیم‌های تولید شده در محل عفونت توسط سایر باکتری‌ها و حالت آنتاگونیستی اثرات دارو با مواد زائد سلولی یا اجسام خارجی و توقف فعالیت دارو در PH پایین و هیپوکسی است.
● اهمیت مقاومت آنتی‌بیوتیکی در انسان
ایجاد مقاومت ضدمیکروبی بیشتر مربوط به باکتریهای روده‌ای حیوانات خونگرم می‌باشد، به طوری که فرد با تغذیه مواد آلوده (آب، گوشت، و...) که حاوی اجرام مقاوم هستند دچار بیماری می‌گردند. عده‌ای معتقد هستند که امکان انتقال بیماری‌های مشترک (زئو نوز) و ناشی از غذا (Food borne) و حتی عوامل بیماریزای مقاوم به دارو از طریق تولیدات شیلاتی بسیار کم است.
گزارشات منتشره بیانگر وجود یک بیماری ناشی از غذا در اثر مصرف ماهی خام است. باکتری مرتبط با این بیماری که گاهی در میگو و حتی سایر جانداران دریایی مثل ماهی یافت می‌شود ویبریو پاراهمولیتیکوس است که باعث بروز مسمومیت غذایی و ناراحتی گوارشی در انسان می‌شود.
در حال حاضر این باکتری، عامل ۲۵% موارد مسمومیت غذایی در ژاپن است. این باکتری را می‌توان در آب و هوای گرم از انواع آبزیان ازجمله ماهی، میگو، صدف و خرچنگ جدا کرد. علائم مسمومیت غذایی با این باکتری در انسان بسته به تعداد باکتری بلع شده و موجود در روده دارد که از یک اسهال خفیف همراه با درد و ناراحتی گوارشی تا بیماری شبه وبا متغیر است. طول دوره بیماری ۲تا۵ روز بوده و معمولاً نشانه‌های بیماری ۱۵ ساعت بعد از مصرف غذای آلوده ظاهر می‌شود. در امریکا فقط ۱۰درصد بیماری‌های ناشی از غذا مربوط به محصولات آبزیان است که بیشتر در نتیجه مسمومیت ناشی از مصرف ماهی مناطق جزایر مرجانی (ciguatera) مسمومیت غذایی ناشی از مصرف ماهی تون و ماکرل و مصرف نرم تنان به صورت خام و صدف خوراکی است. در حالی که ۹۰درصد بقیه مربوط به به بیماری‌های غیرباکتریایی است. مساله اساسی، مقاومت چندگانه است به طوری که باکتری که مقاوم به یک دارو است توانایی مقاومت به سایر داروهای مشابه از نظر ساختار و یا هم خانواده را نیز پیدا می‌کند. نماد این نوع مقاومت در مورد سالمونلا است.
البته احتمال وجود سالمونلا در غذاهای آبزیان نیز وجود دارد ولی اعمال عمل‌آوری روزانه‌ای محصولات در دماهای بالا، مشاهده سالمونلا را غیرممکن می‌کند. سوالی که مطرح می‌شود این است که چرا اهمیت مقاومت آنتی‌بیوتیکی در آبزیان ناچیز است. جواب را باید در وجود عوامل و موانع طبیعی در آبزیان دانست که مانع از انتقال فاکتور مقاومت و ایجاد باکتریهای روده‌ای پاتوژن مقاوم در انسان می‌گردد. این عوامل درجه حرارت، میکروفلور طبیعی، تفاوت‌های تکاملی و فیزیولوژیک می‌باشند.
عمده‌ترین مانع طبیعی، درجه حرارت ماهیان است که خونسرد می‌باشند، یعنی دمای بدن ثابت نبوده و وابسته به دمای محیط است. این دما در ماهی برای اغلب باکتریهای روده‌ای که در انسان عفونت ایجاد می‌کند مناسب نمی‌باشد زیرا انسان مانند حیوانات خونگرم بوده و اغلب عوامل بیماریزای ناشی از غذای انسانی دمای گرم و مشابه با درجه حرارت بدن انسان را ترجیح می‌دهند. از بین باکتریهای روده‌ای تنها لیستریا مونوسیتوژنز قادر به تکثیر در دمای پایین می‌باشد. بنابراین تنها تعداد محدودی از عوامل باکتریایی ماهی در آب و هوای معتدل توانایی ایجاد بیماری درانسان را دارند. یه طور کلی خطر ایجاد بیماری در انسان توسط عوامل بیماریزای ماهی پایین گزارش شده است لازم به ذکر است که در آب و هوای گرم (پرورش ماهیان گرم آبی) اجرا می‌مانند آئرو موناس هیدروفیلا و گونه‌های اداردزیلا جزوء مهمترین پاتوژن‌های روده‌ای هستند که امکان بیماری‌زایی در انسان را دارند.
در مصب رودخانه و در ماه‌های گرم سال جنس‌های مختلف ویبریو یکی از گونه‌های غالب به شمار می‌روند. بنابراین شیوع فصلی بیماری‌های ناشی از غذا، در مصرف ماهی خام و آب مصرفی آلوده به این گونه نمود خاصی دارد. مانع طبیعی بعدی آن است که تولیدمثل در ماهی وابسته به دما می‌باشد و در دمای پایین انتقال فاکتور مقاومت ازطریق ترانسفورماسیون والحاق پایین می‌باشد.
امروزه ثابت شده که mg و ca موجود در آب‌های دریایی موجب کاهش شدید (%۹۰) در فعالیت بیولوژیک اکسی تتراساکلین، کینولون‌ها و اسید اگزولینیک می‌شود. بنابراین بسته به محل زندگی ماهی که در دریا یا آب شیرین است. سویه‌های باکتریایی تجمع یافته در روده‌ها ممکن است حساس یا مقاوم گردند.
از موانع طبیعی دیگری که در جلوگیری از انتقال مقاومت نقش مهمی ایفا می‌کند طبیعت سیار میکروفلور در ماهی است. یعنی حضور باکتری‌ها در دستگاه گوارش ماهی رابطه مستقیم با فلور و غذا داشته و در اثر تغییرات محیطی یا غذایی میکروفلور نیز دست خوش تغییر می‌گردد. در حقیقیت ماهی که برای مدت زمانی طولانی گرسنگی می‌کشد دارای یک دستگاه گوارش استریل می‌گردد. اغلب باکتریهای روده‌ای انسان و سایر عوامل بیماریزای انسانی به دلیل شرایط فیزیولوژیک و دمایی در مهره‌داران خونسرد توانایی تجمع یافتن در حیوانات آبزی را از دست می‌دهند.
با جمع‌بندی این مطالب باید گفت که خطر اصلی استفاده از داروها در آبزیان در سلامت جامعه محدود به تماس غیرمستقیم با دارو می‌باشد. بنابراین اعمال روشهای درمانی بر روی آب که یکی از راه‌های مهم انتقال باکتریهای مقاوم است، موجب کاهش این خطر می‌گردد. در غیر این صورت عوامل بیماریزای باکتریایی ماهی به محیطی که تماس نزدیکی با بدن انسان دارد عادت کرده و توانایی بقاء در روده انسان را می‌یابند. با وضع قوانین خاص در بعضی از کشورها استفاده از داروهای میکروبی در آبزیان محدود شده و در نتیجه سلامت عمومی کمتر تهدید می‌گردد.
در امریکا فقط اکسی تتراساکلین romet ۳۰ و در انگلستان اکسی تتراساکلین، اسید اگزولینیک، آموکسی‌سیلین و co- trimazine استفاده می‌شوند. در حالی که در بعضی کشورها سیستم نظارتی موثر وجود نداشته و پرورش‌دهندگان ماهی از هر دارویی که توانایی تهیه آن را دارند استفاده می‌کنند. البته این مشکل محدود به شیلات نبوده و در تمام مراکز پرورش حیوانات وجود دارد. تعیین این که استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها در صنعت آبزی‌پروری خطرناک است یا نه کار دشواری است چون اطلاعات دقیقی از عوامل موثر در انتقال فاکتورهای مقاومت از باکتریهای غیربیماریزای موجود در آب به عوامل بیماریزای انسانی موجود در آب و خاک در دست نمی‌باشد.
فقدان اطلاعات معتبر در مورد عوامل دارویی مورد استفاده در صنایع دامی و به خصوص صنعت آبزیان، این گمان را در اذهان ایجاد می‌کند که آیا مصرف داروهای ضدمیکروبی برای سلامت و بهداشت جامعه خطرناک است یا نه، تا زمانیکه اطلاعات درست و علمی وجود نداشته باشد این حدس و گمان ادامه یافته و حتی تشدید خواهد شد. اگرچه تعیین شیوع باکتریهای مقاوم به آنتی‌بیوتیک در تولیدات آبزیان که مصرف انسانی دارند و تعیین منشاء باکتری و راه انتقال مقاومت بسیار مشکل است ولی حصول به آن بسیاری از حدس‌ها و گمان‌ها را از بین خواهد برد.
● باقی‌مانده‌های آنتی‌بیوتیکی
آنچه مسلم است در آبزیان مساله باقی مانده دارویی نسبت به مقاومت باکتریایی از اهمیت کمتری برخوردار است. استفاده معقول وصحیح از این داروها بر اساس استانداردهای تعیین شده اهمیت بسیاری دارد و در صورت وجود باقی‌مانده‌های دارویی عوارضی مانند تهوع، استفراغ، اختلالات جنینی؛ آلرژی، اثرات سمی، تغییر در فلور و ایجاد مقاومت دارویی را دربر خواهد داشت. مشابه دام‌ها در آبزیان نیز یک برنامه منظم و مجاز در استفاده از داروها وجود دارد و بهتر است به فاصله زمانی بین حذف آنتی‌بیوتیک و مصرف محصولات آبزیان توجه کامل مبذول شود درمان کمتر یا بیشتر از مدت زمان توصیه شده می‌تواند باعث شکست درمان، و یا ایجاد عوارض ذکر شده گردد. میزان حذف آنتی‌بیوتیکی از بافت‌های ماهی نیز شدیداً بسته به درجه حرارت آب متغیر است. زمان‌های اختصاصی پرهیز از مصرف دارو قبل از صید (wthdrawal time) نیز بسته به نوع دارو متفاوت است. درمواردی که زمان قطعی پرهیز از مصرف دارو قبل از صید داده نشده باشد، طبق قاعده کلی این زمان (درجه روز ۵۰۰=تعداد روز * درجه حرارت آب) در نظر گرفته می‌شود.
این امر به طور مشخصی می‌تواند یک تخمین ابتدایی و اولیه از میزان حذف آنتی‌بیوتیک باشد زیرا درجه حرارت آب به طور دایم نوسان داشته و در روزهای مختلف نیز متفاوت است و همچنین علاوه بر درجه حرارت عوامل دیگری نیز وجود دارند که میزان حذف دارو را تحت تاثیر قرار می‌دهند.
فارماکوکینتیک آنتی‌بیوتیک به طور باور نکردنی در گونه‌های مختلف ماهی متفاوت است. امروزه در دنیا بسیاری از از بخش‌های صنعت آبزیان شروع به کاهش استفاده و وابستگی خود به داروهای ضدمیکروبی کرده‌اند. پیشرفت در تولید واکسن، محرک‌های ایمنی و پروبیوتیک‌ها (ساختار این مواد استفاده از باکتریهای مفید و آنزیم آنها می‌باشد) در آینده‌ای نزدیک جای درمان دارویی را خواهد گرفت ولی تا آن زمان، انجام یک سری کارها در جهت پیشگیری از بروز مقاومت آنتی‌بیوتیکی احساس می‌گردد. مصرف بی‌احتیاط آنتی‌بیوتیک‌ها باعث به پایان رسیدن دوره درمانی آنها شده و در آینده‌ای نه چندان دور بایستی آنتی‌بیوتیک‌ها را از فهرست داروهای درمانی حذف کرد آگاهی از طیف اثر، دز و دستور ترکیبی دارو، استفاده از آب با کیفیت مناسب، کاهش استرس و استفاده از جیره‌های مناسب، استفاده از داروهای ضدمیکروبی تحت نظر دامپزشک و تحت کنترل سیستم نظارتی و علمی و استفاده از ضدعفونی‌کننده‌های مناسب از راه‌کارهای مهم در غلبه با این معضل است.
واکسیناسیون به عنوان موثرترین روش در درمان و پیشگیری بیماری و به خصوص در مورد بروز مقاومت‌های چندتایی توصیه می‌گردد. همچنین می‌توان با استفاده از روشهای نوین در تولید داروها اقدام به تولید یک سری داروهای ضد میکروبی اختصاصی نمود. همچنین می‌توان به انجام یک سری تحقیقات در جهت کاهش تولید و آزاد شدن و انتقال باکتریهای مقاوم اقدام کرد.
دکتر کاظم عبدی، مهران مرادی، فرهاد محمدی