به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ سلامت ماهیان پرورشی از شروع تا انتهای دوره پرورش برای انجام یک دوره پرورش موفق، لازم و ضروری است. شایع شدن هر نوع بیماری، می‌تواند باعث بروز خسارت جبران‌ناپذیر به پرورش‌دهنده گردد. سهل‌انگاری در هریک از مراحل پرورش می‌تواند باعث بروز مشکلات فراوانی شود. به این ترتیب در زمان خرید بچه ماهی نورس، آماده‌سازی حوضچه‌ها، حمل‌و نقل بچه ماهی‌ها، استفاده از منبع آبی، خریداری در نگهداری غذا، نگهداری ماهی‌ها، صید و عرضه به بازار باید نکات بهداشتی را رعایت نمود.
در بهداشت و درمان بیماری‌های ماهی، پیشگیری مهم‌تر از درمان است. چون مداوای ماهیان بیمار، کاری بسیار مشکل بوده و در بیشتر مواقع امکان‌پذیر نمی‌باشد. زیرا اغلب بیماری‌های ماهی نشانه‌های ظاهری مشابه دارند که تشخیص نوع بیماری را مشکل می‌سازد. بنابراین مهم‌ترین کاری که می‌توان در بهداشت ماهی انجام داد پیشگیری از بیماری است. همچنین باید از ورود آلودگی و عوامل بیماری‌زا به مزارع پرورش جلوگیری نمود.
شناگری ماهیان
در صورتی که استخر پرورش ماهی از لحاظ مهندسی به‌طور صحیح طراحی و ساخته شده باشد و آب در آن به طورصحیح جابجا و تعویض شود بخش اعظم ماهیان تقریباً به طور یکسان در استخر پراکنده بوده و به صورت دسته‌جات کوچک شنا می‌کنند و در لایه‌های مختلف ستون آب قرار دارند. تجمع ماهیان در ورودی و یا خروجی، حاشیه‌های استخر و یا بخش خاصی از استخر به‌نحوی که بخش‌های دیگر فاقد ماهی باشد حاکی از ناصحیح بودن طراحی و ساخت استخر و یا تعویض نادرست آب و بالاخره بروز علایم اولیه بیماری‌های عفونی و یا غیرعفونی می‌باشد. وجود ماهیان با شنای غیرعادی، شنا در حول محور طولی فرضی و یا محور طولی خودشان، چرخش ماهیان، سقوط به طرف کف استخر و یا جهش به سمت سطح استخر باید توجه قرار گرفته و پیگیری شود. برای این منظور، بهتر است به وسیله یک دوربین از فاصله‌ای نسبتاً نزدیک وضعیت شناگری ماهیان مورد بررسی قرار گیرد.
اشتهای ماهیان
اشتها یکی از شاخص‌های مهم در ارزیابی سلامت ماهیان است. کاهش اشتها یکی از اولین علائم بروز یک بیماری می‌باشد. متعاقب آن قطع اشتها غالباً با بروز علائم تشریحی، با بروز یک بیماری همه‌گیر همراه است. کارشناسانی که ماهیان را از لحاظ بهداشتی، مستمراً زیر نظر دارند به خوبی با این نوع واکنش ماهیان آشنایی داشته و هرگونه حالت غیرعادی را به سرعت تشخیص می‌دهند.
به این نکته نیز باید توجه داشت که اشتهای ماهیان نظیر همه عکس‌العمل‌های زیستی آنها بستگی تام به درجه حرارت آب دارد و کاهش اشتهای ناشی از کاهش درجه حرارت آب نباید با حالت مریضی آن اشتباه شود.
ظاهر ماهیان
ماهیان سالم دارای پوستی درخشنده و چشمانی سالم، رنگ طبیعی و باله‌هایی طبیعی می‌باشند. ماهیان بیمار ممکن است یک یا تعدادی از حالات غیرعادی را در اندام‌های فوق‌الذکر نشان دهند.
یکی از اولین علائم بیماری در ماهیان، تغییر رنگ و سیاه شدن آنهاست. در ماهیان بیمار، پوست درخشنده ماهیان که همانند یک آینه منعکس‌کننده وضعیت سلامت داخلی آنهاست کم‌کم کدر شده و سیاه می‌شود. چشم‌ها که به‌طور طبیعی در ماهیان سالم، مماس با پوست سر قرار دارند به حالت بیرون‌زده درمی‌آید که ممکن است یک طرفی و یا دو طرفی باشد. این وضعیت غالباً با تهاجم ماهیان دیگر به چشم‌های بیرون زده ماهیان و زخم شدن آنها همراه می‌گردد که باعث تشدید عارضه خواهد شد. باله‌ها به دلایل مختلف ممکن است تغییر شکل یافته و پوسیده شوند و حرکات شناگری ماهی دچار اختلال شود. در برخی شرایط، پوسیدگی باله دمی در حدی پیشرفت می‌کند که به ساقه دم می‌رسد.
ظهور علائم بیماری در ماهیان
ماهیان سالم در بررسی‌های تشریحی، پوستی سالم و شفاف دارند و وضعیت چشم‌ها، آبشش و باله‌ها و اندام‌های داخلی مانند کبد کاملاً طبیعی است.
همانطور که ذکر شد اولین علامت در یک همه‌گیری در جمعیت ماهیان قزل‌آلا، کم‌اشتهایی است که نهایتاً با پیشرفت بیماری به بی‌اشتهایی منجر می‌شود. تغییرات رنگ پوست. گرایش آن به کدورت نیز جزء اولین علائم بروز بیماری در این ماهیان است.
در پوست، انگل‌های تک یاخته‌ای مانند ایکتیوفیتریوس با ایجاد بیماری لکه سفید با چشم غیرمسلح قابل تشخیص هستند و در صورت وجود عفونت ناشی از سایر تک‌یاختگان مانند تریکودینا و شیلودونلا، علاوه بر آن که فلس‌ها در برخی قسمت‌ها می‌ریزند موکوس غلیظی نیز در سطح بدن ماهیان مشاهده می‌شود. انگل‌های سخت‌پوست مانند لرنئا و آرگولوس نیز با چشم غیرمسلح در سطح بدن ماهیان قابل تشخیص هستند.
عفونت‌های میکروبی نیز با ایجاد زخم‌های عمیق و وسیع در پوست که با خونریزی توأم است خود را نشان می‌دهند.
پوسیدگی باله‌ها جزو شایع‌ترین بیماری‌های ناشی از سوء تغذیه مانند کمبود چربی‌ها در غذا، کمبود پروتئین‌ها در غذا و مسمومیت‌های غذایی، عفونت‌های انگلی تک یاخته‌ای و کرم‌های ژیروداکتیلوس و بالاخره عفونت‌های مزمن میکروبی است. در برخی شرایط، پوسیدگی باله‌ها در ناحیه دمی به حدی پیشرفت می‌کند که به ساقه دمی‌رسیده و باعث مرگ ماهیان می‌شود.
در بعضی بیماری‌های غیرعفونی مانند عارضه حباب گازی، عفونت انگلی دیپلوستومیازیس، بیماری عفونی میکروبی و ویروسی چشم، عوارض متعددی ظاهر می‌شوند. بیرون‌زدگی چشم به دلیل عارضه حباب گازی و کدورت آن به دلیل انگل دیپلوستوموم از شایع‌ترین آنهاست.
در اکثر بیماری‌های عفونی نیز چشم ماهی به صورت یک طرفه یا دو طرفه بیرون می‌زند (اگزوفتالمی) که ممکن است مورد هجوم ماهیان دیگر قرار گرفته و به طور کلی از جا کنده شود.
به دلیل سطح وسیع آبشش‌ها که در ماهیان قزل‌آلا برای هر گرم از وزن ماهی به یک سانتیمترمربع می‌رسد و مرز بسیار ظریف آن با آب، این عضو در معرض هجوم بسیاری از عوامل بیماری‌زای مختلف قرار می‌گیرد.
انگل‌های تک یاخته‌ای و کرم‌های داکتیلوژیروس و ژیروداکتیلوس، در آبشش به خوبی رشد و تکثیر نموده و باعث ایجاد اختلال در وظیفه اصلی این عضو که تبادل گاز و اخذ اکسیژن و ایجاد تعادل اسمزی می‌باشد می‌گردند. انواع مسمومیت‌ها و سوءتغذیه‌ها مانند لیپوئیدوز، باعث کم‌رنگ شدن آبشش شده و قارچ‌هایی مانند ساپرولگنیا باعث تخریب بافت آن می‌شوند. عوامل میکروبی و ویروسی نیز به دلیل ایجاد کم‌خونی، باعث روشن شدن رنگ آبشش می‌شوند. در حفره بطنی ماهیان قزل‌آلا، اندام‌هایی مانند کبد، کیسه هوایی، کلیه و طحال بیشتر مورد هجوم عوامل بیماری‌زا قرار می‌گیرند.
در زمانی که میزان سبوس یا مواد دارای فیبر در غذا بیش از حد نرمال باشد ممکن است منجر به انسداد مجرای ارتباطی حلق و کیسه هوایی شده باعث تورم کیسه هوایی و شناور شدن ماهیان در سطح آب گردد. عفونت‌های میکروبی، غالباً کلیه را مورد هجوم قرار داده و وجود نقص در فعالیت این عضو و عدم تعادل اسمزی، باعث مرگ ماهیان می‌رود در برخی عوارض کلیوی، مواد پلاسمایی از عروق باریک کلیه به داخل محوطه بطنی نفوذ نموده و شکم را متورم می‌کند. چنین وضعیتی غالباً به دلیل عفونت‌های میکروبی و ویروسی رخ می‌دهد.
کبد در ماهیان قزل‌آلا حساسیت ویژه‌ای به عوامل سوءتغذیه و مسمومیت‌ها دارد. در بیماری لیپوئیدوز، کبد بزرگ و زرد رنگ می‌شود و در صورتی که قطعه‌ای از آن را به داخل آب بیندازیم به دلیل تجمع چربی و سبک شدن، در سطح آب شناور می‌ماند در حالی که کبد ماهیان سالم، به عمق آب فرو می‌رود. در بیماری آفلاتوکسینوزیس، به دلیل حضور سم آفلاتوکسین در غذا، عوارضی مانند هپاتوما در کبد به ظهور رسیده و فعالیت طبیعی آن را مختل می‌نماید.
منبع : fish7.ir