به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ تأمین غذای مناسب و کافی مهمترین عامل در پرورش ماهیان مولد است. اگر ماهی گرسنه نگهداری شود در مرحله ایجاد زرده و نمو تخمکها اثر منفی خواهد داشت و چنانچه غذای مصرفی از نظر مواد ضروری بخصوص اسیدهای آمینه، ویتامین‌ها و مواد‌معدنی کمبود داشته باشد در رشد و نمو تخمکها اثر زیان‌آوری خواهد داشت که منجر به عدم حصول آمادگی تخمکها و خارج شدن آنها از تخمدان خواهد شد.
بنابراین ماهیان مولدی که با غذای فراوان طبیعی و یا غذای دستی غنی از پروتئین پرورش می‌یابند آمادگی کمی و کیفی تخمکهای آنها رضایت‌بخش خواهد بود.
پرورش تعداد محدود مولدین با غذای رضایت‌بخش از لحاظ کمی و کیفی همراه با غذای طبیعی نسبت به پرورش تعداد بسیار زیاد مولدین ماهی در شرایط نیم گرسنگی ارجحیت دارد. غذای طبیعی گونه‌ای مختلف ماهیان متفاوت و داشتن ترکیب غذای ماهیان مورد پرورش بسیار مهم است. به‌طور کلی یکی از نیازمندی‌های کلیدی پرورش موفقیت‌آمیز ماهی عبارت است از نگهداری و آماده کردن ماهیان مولد برای تخم‌ریزی و یا تخم‌کشی است. قاعده کلی برای پرورش ماهیان مولد، عبارتند از گزینش ماهیان سالم با مشخصات جسمی خوب و در گروه خود باید جزو بزرگترین ماهیان باشند. جنبه ژنتیکی موضوع جهت گزینش در اینجا مطرح نیست.
در نمو سلولهای تخم، کیفیت جیره غذایی در مدت نخستین سال رشد ماهی اهمیت تعیین‌کننده‌ای دارد. ترکیب جیره غذایی باید تضمین‌کننده پروتئین حیوانی باشد. پروتئین حیوانی اسیدهای آمینه، املاح و ویتامین‌های موردنیاز برای رشد ماهی را تأمین کرده و در این‌صورت ماهی قادر به رشد سریع و طبیعی خواهد بود این موضوع اهمیت زیادی در مدت نمو کمی سلولهای تخم خواهد داشت. موقع نگهداری ماهیان مولد نر و ماده رسیده، نمو مواد تناسلی بخصوص تخمها اثر قابل ملاحظه‌ای روی ماهی می‌گذارد. به‌منظور تولید تخم و اسپرم باید شرایط مطلوب و محیطی و تغذیه برای ماهیان مولد تأمین شود.
قبل از ماهی‌دار کردن، ماهیان مولدی که در حین کارهای تکثیر و تخم‌کشی زخمی شده‌اند باید از گروه مولدین جدا شوند در مدت آماده‌سازی باید چند روزی در مخازن با جریان کافی آب و یا در استخرهای کوچک قرنطینه نگهداری شوند تا بتوان آنها را در این مدت تحت مراقبت دقیق قرار داده و با غذای غنی از داروها، ویتامیها، پروتئینها و غیره تغذیه کرد. قرنطینه بخصوص برای ماهیانی که به دلایل مختلف تخم‌ریزی نکرده‌اند مهم است. در نتیجه آسیب‌دیدگی، برخی اعمال حیاتی ماهیانی که با هورمون تزریق شده‌اند ممکن است در اثر شرایط سازگار موجود در استخرها به آسانی از بین برود. در صورت امکان، این ماهیان باید عوض شوند. این عمل اثر سودمندی در گزینش ماهیان مولد که باید شرایط تخم‌ریزی القا شده را تحمل کنند، خواهد داشت.
ماهیان بهبود یافته و سالم، باید به استخرها انتقال داده شوند. در این استخرها ماهیان را می‌توان تا اواخر برداشت پاییزه و حتی بهار محصول ماهی نگهداری کرد. به ماهیان تخم‌کشی شده که به‌طور جداگانه در استخرهای ویژه نگهداری ماهیان مولد (پس از تخم‌کشی) نگهداری می‌شوند باید غذای مناسب و کافی داده شود.
ماهیان پس از تخم‌ریزی و یا تخم‌کشی 10 الی 20درصد وزن بدن خود را از طریق مواد تناسلی از‌دست می‌دهند جهت تولید مجدد تخمها، ماهی نیاز به غذای پرانرژی دارد که موجب تسریع تشکیل زرده شود.
هدف نهایی و وظیفه حیاتی ماهیان مولد عبارت از، تولید مواد تناسلی است. از این‌رو در صورتی‌که مقدار کافی تخم و اسپرم تولید شود نباید انتظار داشت که افزایش قابل ملاحظه‌ای در وزن بدن حاصل گردد.
بعد از تخم‌ریزی تولید کمی تخمها را می‌توان، از طریق تغذیه با غذای دستی غنی از نشاسته و چربی حاوی مقدار کافی پروتئین به نسبت 2/5 الی 5درصد وزن بدن ماهیان جلو انداخت. مهمترین نوع پروتئین حیوانی برای ماهیان مولد از طریق موجوداتی که در استخرها زندگی می‌کنند به‌دست می‌آید.
علاوه برکنترل و تعدیل بعضی از فاکتورهای فیزیکی و شیمیایی استخرهای ویژه نگهداری ماهیان مولد، باید از گسترش ماهیان هرزی که از طریق منابع تأمین آب و یا در اثر تولیدمثل طبیعی در استخرها بوجود می‌آید به‌نحو مقتضی جلوگیری شود. برای کنترل آنان رهاسازی تعدادی بچه ماهی شکارچی و گوشت‌خوار نظیر بچه ماهی سوف، اردک ماهی و یا اسبله مفید خواهد بود. این بچه ماهیان با شکار و حذف بچه ماهیان هرز از گسترش بعضی از عوامل بیماری‌زا نیز جلوگیری کرده و رقابت غذایی بین آنان و مولدین را از بین می‌برد. همچنین از بهم خوردن فاکتورهای فیزیکوشیمیایی آب جلوگیری خواهد کرد.
امروزه در مزارع تکثیر و پرورش کپورماهیان چینی، برای ماهیان مولد از دو نوع فرمول غذایی با علامتهای B.F.C NO1 و B.F.C NO2 استفاده می‌شود که فرمول اول برای ماهیان مولد قبل از تکثیر و فرمول دوم برای ماهیان مولد بعد از تکثیر و تخم‌کشی است.
ترکیب این دو نوع فرمول غذایی طوری انتخاب شده است که نیاز مندی‌های تغذیه‌ای ماهیان را در هردو شرایط تأمین می‌کند.
3- کنترل کمی و کیفی غذای طبیعی استخرها برای تغذیه و رشد و نمو مرحله لاروی
لاروهای تازه از تخم درآمده با بچه ماهیان انگشت‌قد تفاوت بسیار دارند زیرا، لاروا فاقد اندامهای مهم بدن مانند دهان، روده، شکم، آبشش و کیسه شنا هستند.
کیسه غذا (کیسه زرده) مواد و انرژی لازم را جهت رشد و نمو لارو تأمین می‌کند و یک ذخیره غذایی با کیفیت بسیار عالی است که به‌وسیله مادر به او هدیه شده است.
اندازه کیسه غذا و مقدار مواد غذایی ذخیره در ماهیان مختلف متفاوت بوده و نشان‌دهنده میزان مراقبت والدین از نسل خود است. لاوروهایی که دارای کیسه غذایی بزرگتری هستند می‌توانند مدت بیشتری بدون تغذیه از خارج زنده باقی بمانند. در طول مدت تغذیه، از اندوخته کیسه زرده به‌تدریج اندامهایی مثل دهان، رود، آبشش و غیره تکمیل شده، به‌طوری که با اتمام ذخیره غذایی، لارو قادر خواهد بود از غذای بیروی نیز استفاد کند. مدت زمان لازم برای اتمام اندوخته غذایی در گونه‌های مختلف، یکسان نبوده و در ماهیان گرمابی بین یک الی چهار روز طول می‌کشد.
زمانی که هنوز 20الی 30درصد محتویات غذایی باقی‌مانده است، کیسه شنای لارو تکمیل شده و آنان با بلعیدن هوا اقدام به پرکردن کیسه هوایی خود می‌کنند. پرشدن کیسه هوایی نقطه عطفی در زندگی لاروهاست. زیرا پس از آن قادر خواهند بود شروع به تغذیه با غذای خارج از اندوخته کیسه زرده کنند.
این عمل یعنی، موجود بودن 20 الی 30درصد ذخیره کیسه زرده و توانایی تغذیه بیرونی شانس بقای لارو را افزایش می‌دهد. تبدیل لارو به بچه ماهی نورس (قادر به تغذیه) بزرگترین نقطه برگشت در زندگی ماهی است. با پر شدن کیسه شنای لارو با هوا، لاروها قادر خواهند بود با شنا کردن، غذای مورد نیاز خود را تهیه کنند.
بچه ماهیان نورس، علاوه بر تمام نیازمندی‌های ضروری از قبیل میزان اکسیژن کافی، درجه حرارت مناسب، برطرف کرن مواد زاید و کنترل دشمنان نیاز به غذای خارج از بدن خود نیز دارند که این غذا باید از نظر کمیت و کیفیت مناسب باشد. گرچه در این زمان هنوز بچه ماهی دارای مقدار بسیار کم اندوخته کیسه زرده است ولی قبل از تمام شدن آن بچه ماهی نورس باید قادر به پیدا کردن غذای مناسب باشد در غیر این‌صورت ضعیف شده و تلف می‌شود.
در مقایسه با لارو، بچه ماهیان نورس نیازمند مراقبت ویژه هستند که در بازماندگی و سلامت آنها بسیار موثراست. کمبود غذای مناسب مهمترین علت مرگ‌ومیر بچه ماهیان نورس در استخرهای خاکی می‌باشد.
قبلاً تصور می‌شد زی‌شناوران گیاهی (Phytoplankton) غذای آغازی بچه ماهیان نورس را تشکیل می‌دهد ولی بعد از تحقیق و بررسی مشخص شد، غذای آغازی بچه ماهیان نورس، زی‌شناوران جانوری (Zeoplankton) است.
در موارد زیاد مشاهده شده، در استخرهای غنی از زی‌شناوران جانوری فقط تعداد معدودی از بچه ماهیان نورس زنده باقی مانده و علت آن کوچک بودن دهان بچه ماهی نورس و یا بزرگ بودن زی‌شناوران جانوریست و در نتیجه بچه ماهیان نورس نمی‌توانند از طعمه خود تغذیه کنند. در این مرحله اندامهای حسی بچه ماهیان نورس کاملا تکمیل نشده و بچه ماهیان ناچارند غذای خود را فقط به کمک دید پیدا کنند از این‌رو بچه ماهیان نورس نیاز به روشن بودن اطراف خود دارند به‌نحوی که نه چندان تاریک و نه چندان روشن باشد.
با درنظر گرفتن تمام عوامل ذکر شده، در حال حاضر این اصل مورد قبول واقع شده است که بهترین غذا برای بچه ماهیان نورس روتیفرها (Rotatoria) هستند. زیرا روتیفرها فاقد حرکت سریع و جهشی بوده و به‌کندی به دور خود می‌چرخند بنابراین، در میدان دید بچه ماهیان باقی مانده و به آسانی توسط بچه ماهیان شکار می‌شوند. البته جانوران تک‌یاخته‌ای (Protozoa) بزرگتر از قبیل پارامسیوم (Paramecium) و غیره نیز غذای آغازی خوبی برای بچه ماهیان نورس به‌شمار می‌روند. غذای بچه ماهیان نورس گذشته از کیفیت مطلوب باید به میزان کافی در دسترس باشد تا بچه ماهیان امکان خوردن غذای کافی را داشته باشند و سریع رشد نمایند به‌طور کلی زندگی بچه ماهیان نورس در استخرهای خاکی دارای دو مرحله یعنی، مرحله بچه ماهیان نورس و مرحله بچه ماهیان پیشرفته می‌باشد. تفکیک این دو مرحله برمبنای الگوهای رفتاری در تغذیه و سایر عادات قرار گرفته است.
درمدت مرحله اول بچه ماهی نورس، نیاز به مراقبتهای خاصی در پرورش دارد، با رسیدن به مرحله دوم بچه ماهیان نورس با استفاده از اندامهای حسی تکمیل شده، غذا خوردن را فرا گرفته و در شکار طعمه‌های غذایی مهارت حاصل می‌کنند. در این مرحله، با توجه به رشد قابل ملاحظه آنها، قادر به بلعیدن موجودات درشت‌تری از قبیل کلادوسرها (Cladocerans) و پارو‌پایان (Copepods) می‌شوند و رفته‌رفته باتوجه به شنای سریع توانایی گریز از گزند حیوانات درنده را حاصل می‌کنند. حتی قادر خواهند بود غذای دستی و محل تشتک‌ها را پیدا کرده و از آن تغذیه کنند. در این مرحله می‌توان، با مراقبت و مواظبت لازم آنها را صید و جا‌به جا کرد.
به‌طور تجربی لاروهای انتقال یافته به استخرهای خاکی پس از ده روز تغذیه فعال به مرحله بچه مایان نورس پیشرفته می‌رسند. بنابراین در مدیریت علمی استخرهای پرورش لارو، باید طوری آماده‌سازی شوند که در هفته اول انتقال لارو و کپورماهیان، زی‌شناوران جانوری استخر فقط از نوع جانوران تک‌یاخته‌ای و روتیفرها بوده و از هفته دوم به بعد به‌تدریج گروههای مربوط به کلادوسرها و پارو‌پایان نیز در آنجا حضور داشته باشند. از این‌رو، امروزه با استفاد از روشهای مختلف اقدام به تولید گزینشی زی‌شناور جانوری در استخرهای خاکی می‌کنند.