به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور، آبزیان و حیوانات خانگی»؛ کود، فضولات، ضایعات و همچنین فاضلاب، محیط مناسبی برای رشد عوامل بیماری‌زا و ماندگار شدن آلودگی می‌باشد. یکی از عوامل مخاطره‌آمیز حشرات از جمله کک‌ها، کنه‌ها، پشه‌ها و مگس‌ها هستند. کود و فضولات محل مناسبی جهت تغذیه و لانه‌گذاری آنهاست. همچنین شکاف‌ها و روزنه‌های دیوارهای اصطبل و کناره‌های دامداری محل امنی برای زندگی حشرات است. پس برای کنترل ناقلین بیولوژیک سمپاشی و ضدعفونی مناسب و منظم لازم است. ترکیبات ضدعفونی‌کننده اصلی برای انگل‌ها (به ویژه اووسیست‌های کوکسیدیایی)، متیل برومید آمونیاک و دی سولفید کربن است.
پس از ضدعفونی و جمع‌آوری کود و فضولات باید کف و دیوارها را شستشو و ضدعفونی کرد و در فصل بهار و پاییز هر ۱۵ روز و در سایر فصول هر یک ماه یک بار سمپاشی نمود. بهترین کف سالن‌ها از بتن است زیرا وقتی خوب و مناسب ساخته شود می‌تواند پوشش سخت بهداشتی و غیرقابل‌نفوذ نسبت به آب باشد. سطح بتنی نباید خیلی صاف باشد چون حیوانات لیز خورده و آسیب می‌بینند ضمنا اگر خیلی هم زبر باشد می‌تواند باعث خراش و آسیب‌هایی شود.
یافتن حالت حد واسط نیز آسان نیست ولی می‌توان با استفاده از خاک اره و برس زدن آرام کف به حالت حد واسط دست یافت. همچنین شیب کف‌ها باید به حدی باشد که مایعات را به خوبی زهکشی نماید ولی نباید خیلی زیاد باشد که حیوان لیز بخورد. کانال دفع آب‌های زائد و فاضلاب (به عمق ۵۰ سانتیمتر) با شیب مناسب در محوطه دامداری احداث شود و مسیر هدایت آن باید دارای پوشش مناسب و قابل‌کنترل باشد.
آخورها و دیواره‌های داخلی غذاخوری پس از تخلیه و شستشو فقط ضدعفونی شوند و به لحاظ احتمال مسمومیت از سمپاشی خودداری شود. در ضمن زمین‌های باتلاقی به علت رطوبت فراوان و حفظ میکروارگانیسم‌ها و تخم انگل‌ها برای تاسیس دامپروری مناسب نیست. برای ضدعفونی‌کردن زمین‌های خاکی می‌توانیم از سودسوزآور و آهک استفاده کنیم. آهک به خشک شدن زمین کمک می‌کند.
جداسازی و نگهداری گوساله: هر گروه از دام‌ها بر حسب سن و شرایط خاصی که دارند باید به طور جداگانه نگهداری شوند:
۱) محل نگهداری گوساله؛
۲) محل نگهداری تلیسه آبستن؛
۳) محل نگهداری گاوهای آبستن و خشک؛
۴) محل نگهداری گاوهای شیرده.
بهداشت، کنترل و پیشگیری
پلاک‌گذاری گوش و شماره‌گذاری بدن دام و تعیین شناسنامه برای هر یک از دام‌ها قدم مؤثری در شناسایی و برنامه‌ریزی بهداشتی دامداری است. با ایجاد این برنامه می‌توان تاریخ تولد و برنامه‌ریزی فحلی و تلقیح دام را به موقع انجام داد. با این برنامه صاحب دام مدیریت کافی بر اعمالی که برای هر یک از دام‌ها انجام می‌دهد دارد. تشخیص به موقع و کم کردن فاصله‌های زایمان، بهره اقتصادی که شامل دامدار می‌شود علاوه بر تولید سالانه گوساله در افزایش شیر نیز اهمیت دارد.
از موارد مهمی که قبل از وقوع بحران باید در نظر گرفته شود بیمه کردن دام‌ها و دامداری در مقابل سوانح حوادث و بیماری‌هاست چرا که باعث کاهش ضرر و زیان دامدار در مواقع بحرانی می‌شود، چون اغلب بیماری‌های واگیر ممکن است از یک دامداری به دامداری دیگر وارد شوند ولی بستگی به میزان رعایت بهداشت و امنیت زیستی دارد، رعایت این موارد به اندازه‌ای مهم است که در تولید شیر و گوشت و داشتن سالانه یک گوساله به خوبی مشاهده می‌شود.
همچنین یکی دیگر از نکات بهداشتی که باید در مرغداری‌ها رعایت شود، معدوم‌سازی لاشه تلفات است. با استفاده از یک سیستم مناسب مانند سوزاندن در کوره لاشه‌سوزی، انداختن در چاه، مدفون‌سازی در عمق مناسب زمین می‌توان لاشه‌ها را نابود کرد. به خاطر داشته باشید که هرگز تلفات را در اطراف فارم و لابه لای درختان نیندازید.
این عمل را حداقل در فاصله ۳۰۰ متری از سالن و مزرعه پرورش طیور انجام دهید. لاشه‌ها را با استفاده از بنزین بسوزانید و یا از آهک بهره بگیرید. (یک لایه آهک و یک لایه متشکل از لاشه‌هایی که پوستشان را بیشتر پاره کرده‌اید). سپس دومین لایه آهک را روی لاشه‌ها قرار دهید و روی آن آب بپاشید. ۲۴ ساعت بعد گودال را پر کنید و در انتها ابزار و وسایل بکاررفته در نابودسازی لاشه را ضدعفونی کنید.
یکی از مهم‌ترین و مطمئن‌ترین روش مقابله با حوادث در دامداری‌ها مشاوره با دامپزشکان است که شما را در پیشگیری‌ها، روش‌های واکسیناسیون، تغذیه و تعیین جیره مناسب هر یک از دام‌ها راهنمایی می‌کنند. واکسیناسیون تنها راه غلبه بر بیماری‌ها نمی‌باشد، اما طراحی و اجرای هر برنامه واکسیناسیون با توجه به شرایط و موقعیت محلی و در صورت در نظر گرفتن عواملی مانند وضعیت شیوع بیماری‌ها، در دسترس بودن واکسن‌ها، قوانین دامپزشکی و هزینه‌ها یکی از مهم‌ترین اصول در هر برنامه امنیت زیستی و راه‌های پیشگیری است.
واکسن‌های رایج دامپزشکی ایران که در گاوداری شیری بکار می‌رود شامل:
1) واکسن تب برفکی هر ۴ تا ۶ ماه یکبار؛
2) واکسن بروسلوز گوساله و گاو بر حسب برنامه دامپزشکی؛
3) واکسن شاربن سالانه یکبار؛
4) واکسن تیلریوز سالانه یکبار؛
5) واکسن شاربن علامتی و پاستورلوز سالانه یکبار؛
6) واکسن اپتوسپیروز بر حسب پیشنهاد دامپزشکی؛
7) واکسن‌های ضداسهال میکروبی گوساله‌ها بر حسب ضرورت گله و برنامه دامپزشکی
بیماری‌هایی که امروزه مشمول واکسن در طیور می‌شوند عبارت است از:
۱) شبه طاعون طیور یا نیوکاسل؛
2) برونشیت عفونی؛
۳) آبله؛
۴) گامبورو؛
۵) مارک؛
۶) پاستورلوز و کریزا.
نتایج حاصل از عدم رعایت قوانین امنیت زیستی: در اینجا باید متذکر شویم که عدم رعایت قوانین بیوسکیوریتی در صنعت طیور یعنی از تخلیه و شستشوی کامل مرغداری گرفته تا رعایت قوانین مربوط به بازدید و غیره، متاسفانه نتیجه نهایی آن در درجه اول سبب وارد شدن ضرر و زیان به مرغدار و در درجات بعدی به صنعت مرغداری در یک منطقه و در نهایت کشور خواهد شد.
به نظر می‌رسد که برای دستیابی به موفقیت در ایجاد تعهد به رعایت قوانین بیوسکیوریتی در اولین مرحله باید خود مرغداران، کادر مرغداری و بازدیدکنندگان به اهمیت آن واقف گردند. در این میان آشنا کردن و آموزش افرادی که به طور موقت بکار گرفته شوند از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است چرا که اینگونه افراد معمولا کمتر از کادر دائمی مرغداری خود را ملزم به رعایت قوانین می‌نمایند.
به عبارت دیگر قوانین بیوسکیوریتی توسط مرغدار و سایر افراد شاغل در مرغداری وقتی به درستی رعایت خواهد شد که خود این افراد در درجه اول آموزش کافی از اصول اولیه انتقال بیماری‌ها را به دست آورده باشند. همانا رعایت کامل اصول و قوانین بیوسکیوریتی است که می‌تواند سبب موفقیت مرغدار در پیشگیری از بیماری‌ها شود.
نتیجه گیری:
امروزه به امنیت زیستی در بزرگترین مجتمع‌های پرورش دام و طیور جهان توجه می‌شود زیرا زیربنای موفقیت در امر پرورش دام و طیور است و دامپروران و مرغداران موفق جهان با استفاده از برنامه‌های متنوع امنیت زیستی و کاهش بیماری، کمیت و کیفیت تولید را افزایش داده‌اند. بنابراین با این کار می‌توانیم شاهد رشد روزافزون این دو صنعت مهم غذایی باشیم.