به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور، آبزیان و حیوانات خانگی»؛ نیوکاسل نوعی بیماری ویروسی است که در گونه‌های مختلف پرندگان اعم از وحشی و اهلی دیده می‌شود. این بیماری معمولا در ماکیان بروز می‌کند اما اكثر طیور و بسیاری از پرندگان زینتی و وحشی به بیماری حساسند. ویروس نیوکاسل در انسان ایجاد بیماری خفیف نموده به طوری که باعث تورم ملتحمه چشم می‌شود. ویروس نیوکاسل نسبت به گرما، نور خورشید و ضدعفونی‌کننده‌ها حساس می‌باشد. ولی در بستر آلوده ۲ ماه و در لاشه طیور تلف شده یک سال زنده می‌ماند.
تقسیم‌بندی عامل از نظر حدت
سويه فوق حاد یا Velogenic: این سویه بطور مشخصی بیماری‌زا می‌باشد.
سویه Mesogenic: قدرت بیماریزایی متوسطی دارند.
سويه Lentogenic: این ویروس‌ها قدرت بیماریزایی خفیفی دارند.
راه انتقال
مرغ‌ها آسیب‌پذیرترین و مستعدترین پرندگان در برابر این بیماری هستند و اردک و بوقلمون کمترین آسیب‌پذیری را در برابر این بیماری دارند. یک نوع از عوامل انتقال این نوع بیماری در طوطی‌سانان و برخی از پرندگان وحشی یافت می‌شود. بایستی به این مورد توجه کرد که میزان مرگ و میر در دوران این بیماری در میان بسیاری از پرندگان به کشش ویروس بستگی دارد .
انتقال جانبی از طریق ترشحات دستگاه تنفسی (مهمترین راه) و دستگاه گوارش صورت می‌گیرد. آلودگی آب، دان، وسایل و تجهیزات مرغداری توسط مدفوع و نیز آلودگی برخی از واکسن‌ها (از جمله برونشیت و آبله) به ویروس نیوکاسل در انتقال بیماری نقش دارند.
میزبانان
بسیاری از گونه های پرندگان (هم وحشی و هم اهلی).
منابع ویروس
ترشحات چرکین از دستگاه تنفسی.
مدفوع آلوده.
تمامی قسمت‌های لاشه پرنده بیمار.
ویروس این بیماری در خلال دوران بیماری و در دوره‌ایی محدود و در طول دوران نقاهت می‌تواند پخش شود.
همچنین برخی از پرندگان قادر هستند که ویروس نیوکاسل را برای مدت یکسال با خود حمل کرده و در محیط پخش کنند.
نحوه بروز بیماری
بیماری نیوکاسل در بسیاری از کشورهای جهان، بومی و خاص همان مناطق می‌باشد. برخی از کشورهای اروپایی نیز برای سال‌های دراز عاری از این بیماری کشنده و ویروس هولناک بودند. دوره بروز این بیماری با توجه به نوع آن بین چهار تا شش روز می‌باشد .
علائم بیماری نیوکاسل
علائم بیماری بسته به حدت ويروس و مقدار ویروس وارد شده به بدن فرق می‌کند. در فرم فوق حاد درگیری سریع و تلفات بسیار بالا است و شاید هیچ علامت خاصی مشاهده نشود ولی معمولا هر ۳ شکل تنفسی،گوارشی و عصبی باهم بروز می‌کند. در فرم حاد بیماری، اسهال آبکی سبز رنگ و بدبو، از دست دادن اشتها خواب آلودگی، تب، خروج ترشحات از بینی، قرمز تیره شدن رنگ تاج و ریش و صورت، صدای ناله و خس خس، تورم سر و گردن، پیچ خوردگی سر و گردن به يك سمت بدن و اکثرا به طرف زیر سینه، همچنین بال‌های طیور مبتلا به بیماری آویزان شده و پاهای آنها بر روی زمین کشیده می‌شوند (فلجی گردن، بال و پا).
از دیگر علائم این بیماری حرکت به دور خود، چینه‌دان پر و کشیده، تشنج، فلجی و در نهایت مرگ می‌باشد. مرگ و میر جوجه‌ها فوق‌العاده بوده و گاهی به صددرصد می‌رسد. در فرم تحت حاد، فلجی بال و پا و گردن وجود دارد ولی فلجی گردن به حدی نیست که باعث پیچش گردن بشود. طیور مبتلا مرتب چرت زده و نوک خود را به زمین می‌زنند.
در مرغ‌های تخمگذار نیز بیماری نیوکاسل باعث کاهش تولید تخم مرغ و قطع تدریجی می‌شود. بیماری نیوکاسل همچنین موجب نرم شدن پوسته تعدادی از تخم‌مرغ‌ها می‌گردد. تخم‌مرغ‌هایی که مرغ‌ها در این مرحله از بیماری تولید می‌کنند ناقل ویروس بیماری نیوکاسل بوده و ارزش جوجه کشی ندارند.
علایم کالبدگشایی
پرندگان زیادی را بایستی مورد آزمایش قرار داد تا ضایعات خاصی را در یک جمعیت مورد توجه قرار داد. در فرم‌های خیلی حاد در لاشه علامتی نداریم. علایم مشخصه نیوکاسل در دستگاه گوارش شامل خونریزی در غشاهای سروزی (روده‌ها، سنگدان، پیش معده)، خونریزی روی چربی‌های قلب و سنگدان، خونریزی در زیر غشاء سنگدان و غدد لنفاوی ناحیه سکوم می‌باشد. دستگاه گوارش معمولاً خالی است زیرا جوجه آب و دان نمی‌خورد. در باز کردن روده یک سری نقاط خونریزی به شکل پلاک‌های کوچک یا بزرگ دیده می‌شود. در دستگاه تنفس، پرخونی و التهاب نای و وجود ترشحات یا حتی نقاط خونریزی در آن جلب توجه می‌کند. در فرم‌های خیلی حاد زرده داخل محوطه بطنی (در مرغان تخمگذار) افتاده و پاره می‌شود ولی عمدتا پریتونیت نداریم کیسه‌های هوایی هم ممکن است ملتهب شده و ظاهری کدر و پرخون پیدا کنند. ادم، خونریزی و حتی از بین رفتن و فساد تخمدان‌ها نیز مشاهده می‌شود.
تشخیص بیماری
تشخيص این بیماری را بایستی تا پس از جداسازی ویروس و شناسایی کامل آن به تعویق انداخت. علائم کالبدگشایی در تشخیص بیماری نیوکاسل اختصاصی نیستند.
نمونه‌گیری
نمونه‌های لازم برای تشخیص این بیماری از کلوآک، نای یا مدفوع پرندگان زنده گرفته می‌شود. همچنین می‌توان نمونه‌گیری از مدفوع و یا ارگان‌های مشترک پرندگان مرده را انجام داد.
تشخیص در آزمایشگاه:
شناسایی عامل بیماری:
گرفتن آزمایش بوسیله واكسيناسيون جنين جوجه‌های نه تا یازده روزه در درون تخم مرغ توسط
آزمایش فعالیت هماگلوتیناسیون و جلوگیری از فعالیت هماگلوتیناسیون بوسیله آنتی سرم اختصاصی ویروس نيوكاسل.
برآوردهای پاتوژنسیتی:
آزمایش نشان‌گذاری در فیبروبلاست جنین کشت داده شده، برآورد میانگین زمان مرگ در جنین جوجه (ICPI) در جوجه‌های یکروزه، (IVPI ) در جوجه‌های شش هفته‌ایی.
آزمایش‌های سرولوژیک: Elisa، نمونه خون، نمونه سرم.
تشخیص افتراقی
این بیماری ممکن است با برخی از بیماری‌های زیر اشتباه گرفته شود:
- وبای مرغان
- آنفلوآنزای فوق حاد طیور
- لارنگو تراکئیت
- آبله مرغان (فرم دیفتریک)
- پسیتاکوز (کلامیدیوز)
- مایکوپلاسموزیس
- برونشیت عفونی
همچنین ممکن است به اشتباه برخی از اختلالات مدیریتی مانند فقر آب، غذا یا هوا تشخیص داده شود.
پیشگیری و کنترل:
باید توجه کرد که برای این بیماری متاسفانه هیچگونه درمانی ندارد.
رعایت موارد زیر در آشیانه‌های پرورش طیور به طور کامل لازم است :
۱- از ورود هر نوع پرنده‌ای به آشیانه جلوگیری شود.
۲ -هنگام ورود کارگران به آشیانه باید لباس آنها عوض و ضدعفونی شده باشد.
۳- جوجه‌های یکروزه باید از مراکز مطمئن و تأییدشده از سوی کارشناسان خریداری شوند.
۴- پرورش مرغ‌های جوان باید در محلی کاملا جدا، دور از آشیانه مرغ‌های مسن و در محیطی کاملا بهداشتی انجام گیرد.
۵- از ورود هر نوع وسیله نقلیه به مرغداری پیش از ضدعفونی کامل آن جلوگیری شود.
۶- مرغ‌هایی که تلف شده‌اند، باید با دقت کامل و بدون آلودگی محیط اطراف سوزانده و نابود شوند.
7- مرغدان باید پیش از ریختن جوجه، شستشو و ضدعفونی شوند.
8- باید از مواد ضدعفونی‌کننده و آهک در جلوی آشیانه‌ها استفاده شود.
۹- مبارزه و پیشگیری به وسیله واکسیناسیون.
اقدامات بهداشتی:
- جداسازی مطلق و شدید در هنگام بروز این بیماری
- نابودی تمامی پرندگان مبتلا و همچنین پرندگانی که در معرض ارتباط مستقیم با این بیماری قرار داشته‌اند.
- ضدعفونی کامل و دقیق محوطه‌های درگیر و غیردرگیر
- انهدام درست و صحیح لاشه‌ها
- پرهیز و اجتناب از تماس با پرندگانی که وضعیت سلامتی مشخصی ندارند
- کنترل میزان رفت و آمد افراد
میزان مرگ و میر در دوران این بیماری به عوامل زیر بستگی دارد:
- میزان کشندگی ویروس موردنظر
- کشش ویروس
- چگونگی پاسخ دادن به ایمنی واکسن
- وضعیت محیطی
- وضعیت گله
پیشگیری و درمان
درمان قطعی ندارد و واکسیناسیون تنها راه مقابله با این بیماری می‌باشد.
در مواقعی که شدت بیماری شدید نباشد با کمک داروهای تقویتی مثل مولتی ویتامین، الکترولیت و ویتامین A و کمی آنتی‌بیوتیک می‌توان جلوی وخامت اوضاع را گرفت .
واکسیناسیون با واکسنهای امولوسیون روغنی و همچنین واکسنهای زنده می‌تواند بصورت چشمگیری سبب کاهش تلفات در گله‌های طیور بشود. واکسن B۱ زنده و لاتوسا بایستی در آب آشامیدنی محلول شود و یا بصورت اسپری دانه درشت استفاده شود. این واکسن‌ها را گاهی نیز در داخل بینی استفاده می‌کنند.
جوجه‌های سالم بایستی هرچه زودتر بین روزهای یکم تا چهارم زندگی واکسینه بشوند، ولی تاخیر در واکسیناسیون اثرات واکسن را در هفته های دوم یا سوم کاهش می‌دهد .
برخی از عفونت‌ها مانند مایکوپلاسما ممکن است واکنش واکسن را شدیدتر کند. در این موارد می‌توان از واکسنهای با ویروس کشته شده استفاده کرد.
روش سریع تشخیص بیماری نیوکاسل
با توجه به اهمیت تشخیص سریع بیماری نیوکاسل در گله در کنترل همه‌گیری آن و همچنین با توجه به وقت‌گیر بودن، جداسازی و تشخیص ویروس در تخم‌مرغ روش جدید RT-PCR جهت تشخیص سریع‌تر بیماری ابداع شده است. این آزمون قادر به تشخیص RNA ویروسی در نمونه های پاتولوژیک و مدفوع می‌باشد. در این روش PCR با سایر سروتیپ‌های پارامیکسو ویروس پرندگان دارای واکنش متقاطع نمی‌باشند.