به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ معاینه صبحگاهی مقعد گاوهای یک گله با تولید شیر خوب انجام شد. نگارنده به مدفوع گاوی که معاینه می‌کرد نگاه کرد و به گاودار گفت این یک مدفوع خالص است در آن هیچ‌گونه غلات هضم‌نشده یا فیبر وجود ندارد. گاوهای شما خوراک را به‌خوبی هضم می‌کنند و این دلیل خوب شیر دادن آنهاست.
البته، تمامی ترکیبات خوراک هضم و جذب نشده است، مدفوعی که در دست نگارنده است هنوز شامل مواد خوراکی است که کاملاً از روده گاو عبور کرده است اما به اندازه‌ای هضم شده‌اند که هیچ‌کدام از ترکیبات جیره در مدفوع قابل تشخیص نیست.
مدفوع گاوهای شما چگونه است؟ چنانچه به‌دقت مشاهده کنید چه می‌بینید؟ آیا در مدفوع ذرات غلات یا فیبرهایی وجود دارند که در برابر فرایند هضم مقاومت کرده باشند؟ چه چیزی بیش از حد در مدفوع وجود دارد؟ غلظت آن چگونه است؟ سفت است؟ آبکی است؟ یا معمولی است؟
بهترین شکل توده مدفوع دام
اغلب موارد گفته می‌شود مدفوعی که از گاو ایستاده دفع می‌شود، باید به‌صورت توده‌ای با ارتفاع 1/5 الی ۵ سانتی‌متر، قطر ۲۰ سانتی‌متر و یک فرورفتگی در مرکز آن باشد. اگر ارتفاع توده بیشتر باشد، نشانه این است که مدفوع کمی سفت است، اگر ارتفاع کمتر باشد، نشانه این است که مدفوع خیلی شل است. غلات یا فیبرهای هضم نشده نباید خیلی در مدفوع مشخص باشند. بررسی مدفوع به تشخیص میزان هضم خوراک کمک می‌کند.
هضم کامل خوراک به سه عامل بستگی دارد؛
1- هضم‌پذیری علوفه خشک: هضم‌پذیری علوفه‌های خشک با محتوای لیگنین بالا با کندی صورت می‌گیرد یا اصلاً هضم نمی‌شوند. پروتئین هضم نشده در مدفوع مشهود است.
۲- میزان رطوبت و اندازه ذرات غلات: غلات خشک و غلات آسیاب شده زبر نسبت به غلات آسیاب شده مرطوب و نرم هضم‌پذیری کمتری دارند.
۳- موازنه صحیح جیره: حیوان باید محیط شکمبه‌ای را فراهم کند که ماندگاری مواد خوراکی برای به حداکثر رساندن هضم‌پذیری به اندازه کافی طولانی و همچنین محیط مناسب برای به حداکثر رساندن عملکرد میکروب‌ها را فراهم کند.
همچنان که ترکیبات مواد خوراکی از دستگاه گوارش عبور می‌کنند آب به همراه مواد مغذی معمولاً جذب می‌شود. بنابراین، هرچه عبور مواد خوراکی طولانی‌تر شود بیشتر آب خود را ازدست می‌دهند و جذب مواد مغذی به حداکثر می‌رسد.
چنانچه در بهاربند مقدار زیادی مدفوع شل مشاهده کردید بهتر است مقداری فیبر موثر به خوراک اضافه کنید تا محیط شکمبه برای نگه داشتن مواد به مدت طولانی‌تر نتیجه‌بخش شود و سرعت عبور مواد خوراکی از دستگاه گوارش کندتر شود.
فیبر موثر در علوفه خشک با ذراتی به طول ۵ سانتی‌متر یا بیشتر یافت می‌شود، به همین دلیل است که افزودن کاه به جیره ممکن است به هضم کلی کمک کند، به رغم اینکه کاه خود بسیار غیرقابل هضم است.
بسیار سفت بودن مدفوع گاو نشانه این است که میزان فیبر غیرقابل هضم در جیره زیاد است و زمان ماندگاری خوراک در شکمبه بسیار زیاد و سرعت عبور بسیار کند است که این عوامل باعث می‌شوند مصرف خوراک محدود شود.
در صورتی‌که شکمبه گاو هنوز از مصرف خوراک قبلی پر باشد نمی‌تواند خوراک زیادی مصرف کند. در چنین شرایطی، افزودن غلات با منابع فیبری با هضم‌پذیری بالا از قبیل زبره گندم یا پوسته سویا می‌تواند به رفع این مشکل کمک کند.
بدیهی است که افزودن غلات غیرقابل هضم اسراف است. ذرت خشک و ذرت زبر معمولاً هضم‌پذیری کمی دارند و مقدار زیاد آن در مدفوع قابل رؤیت است. خوراندن ذرت آسیاب شده با ذرات ریز یا رطوبت بالا برای گله‌ها مفید است. غلات ریز یا سویا در مدفوع کمتر قابل رؤیت هستند.
غربال و شستن مدفوع ممکن است عبور زیاد این مواد خوراکی را نشان دهد. چنانچه 2/2 لیتر مدفوع را غربال کنید و پس مقداری را مشاهده می‌کنید در ۳۴ ضرب کنید. می‌توانید تخمین بزنید که چه مقدار خوراک روزانه به ازای هر گاو هدر می‌رود. مبنای مقایسه بر اساس دفع 64/4 لیتر مدفوع روزانه گاو دوشا صورت می‌گیرد.
بیماری‌های عفونی از قبیل اسهال خونی زمستانی با اسیدوز که علت آن وجود نشاسته زیاد یا نبود علوفه خشک موثر در جیره است نیز می‌توانند باعث شوند مدفوع شل شود.
جداسازی جیره توسط گاوها باعث می‌شود که گاوهایی که اغلب ذرات ریز می‌خورند به اسیدوز مبتلا شوند. وجود حباب یا مخاط در مدفوع نشانه بیماری اسیدوز در گاو است.
مسأله دیگری که به ذهن می‌رسد و به آن تاکید می‌شود این است که چگونه مدفوع با میزان تولید ارتباط دارد. نگارنده با یکی از دامدارها که حدود ۸۰۰ رأس گاو را می‌دوشید ملاقات کرد. او روی فضولات عمل جداسازی انجام می‌داد و جامدات فضولات را به دیگر مزارع می‌فرستاد. او هر روز به‌طور میانگین 37/2 کیلوگرم شیر می‌دوشید و ۵ کامیون جامدات فضولات را به مزارع حمل می‌کرد.
او با تمام شدن علوفه سیلو شده از سیلوی جدید استفاده کرد و طی یک هفته متوجه شد که تولید شیر به ۴۰ کیلوگرم افزایش و بار فضولات به ۴ کامیون کاهش یافت. هضم‌پذیری ذرت سیلو شده جدید بیشتر بود. در نتیجه، میزان زیادی از این خوراک به شیر و میزان کمتری از آن به فضولات تبدیل می‌شد.
فضولات، شما را از آنچه در دستگاه گوارش گاو می‌گذرد مطلع می‌کند. به آن توجه کنید و مداوم در مورد آن با متخصص تغذیه مشورت کنید. راهی که میزان عبور و هضم‌پذیری ترکیبات را بیشتر کند بیابید. مسلماً با قیمت کنونی شیر نمی‌توانید فرصت‌ها را برای تبدیل خوراک به شیر ازدست دهید .
منبع: مجموعه مقالات تخصصی صنعت گاو شیری