به گزارش «سرویس آموزشی» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ در این خبر با انواع حرارت مرطوب برای ازبین بردن میکروارگانیسم‌ها آشنا می‌شویم.
الف – استریلیزاسیون توسط بخار تحت فشار اتوکلاو
ب- استریلیزاسیون متناوب Tyndalisation یا Fractional stesilesation
این نوع استریل کردن مخصوص موادی است که حرارت بیش از 100 درجه سانتی‌گراد را تحمل نمی‌کنند. این مواد را می‌توان 3 روز متوالی 100 درجه سانتی‌گراد حرارت داد و پس از حرارت مواد را در حرارت مناسب رشد نگهداری کرد. فرم‌های دژتاتیو در 100درجه سانتی‌گراد ازبین می‌روند و در حرارت دادن بعدی چنانچه اسپوری باقی مانده باشد و رشد نموده باشد؛ زنده نخواهد ماند.
ج – جوشاندن
با جوشاندن اشکال دژتاتیو باکتری‌ها ازبین می‌روند. مدت 10 دقیقه، زمان کافی برای استریل کردن است. ولی بسیاری از اسپورها در این درجه حرارت باقی می‌مانند. این تکنیک بیشتر ضدعفونی می‌کند تا استریلیزاسیون.
د- پاستوریزاسیون Pastorization
شیر و انواع دیگر نوشیدنی‌ها، نوع دیگری استریلیزسیون لازم دارند که پاستوریزاسیون نامیده می‌شود. باید دانست که شیر پاستوریزه، استریل نیست. بر حسب روش‌های مختلف درجه حرارت پاستوریزاسیون متفاوت است. درجه حرارت قبلی پاستوریزاسیون 61/7 درجه سانتی‌گراد به مدت 20 دقیقه انتخاب شده بود، زیرا تصور می‌شد که مایکوباکتریوم توبرکولوزیس (میکروب سل) که ازمقاوم ترین باکتری‌هاست در 60 درجه سانتی‌گراد به مدت 15 دقیقه مقاومت می‌کند. بعداً دیده شد که بورنتی عامل تب کیو در 61 درجه سانتی‌گراد زنده می‌ماند. بنابراین درجه حرارت پاستوریزاسیون به 68 درجه سانتی‌گراد و به مدت 30 دقیقه افزایش یافت.
ه- حرارت خشک Dry heat
استریلیزاسیون در هوای داغ : این روش مناسب وسایلی است که با روش حرات مرطوب نمی‌توان آنها را استریل کرد. مانند وسایل شیشه ای که حرارت خشک 2 ساعت 160 درجه سانتی‌گراد را تحمل می‌کنند.
و- سوزاندن Inceneration
برای ضدعفونی حیوانات مرده و سایر مواد آلوده به کار می‌رود یا برای سرسوزن‌هایی که برای انتقال مواد مصرف می‌شوند. توجه
شود موقع سوزاندن قطرات که ممکن است حاوی ارگانیسم زنده باشند ازآن پراکنده نگردد.
ز- حرارت پائین
1- در حرارت 2- درجه و 7 درجه سانتی‌گراد بسیاری ازمیکروب‌ها و قارچ‌ها در این درجه حرارت ماه‌ها دوام می‌آورند. به همین دلیل است که توصیه شده از قرار دادن وسایل و مواد آلوده در داخل یخچال خودداری گردد، زیرا این مواد آلوده پس از خروج از یخچال هم آلوده خواهند بود.
2- در حرارت زیر صفر باکتری‌ها و ویروس‌ها در 20- درجه و 70- درجه سانتی‌گراد و حتی 195- درجه سانتی‌گراد مدت‌های مدید زنده و به حالات خفته باقی می‌مانند و پس از قرار گرفتن در شرایط مناسب شروع به رشد و تکثیر می‌نمایند.
ج- خشک کردن Desiccation
خشکی فعالیت حیاتی میکروارگانیسم را کاهش می‌دهد و گاه باعث مرگ می‌شود. به طور کلی زمان زنده ماندن میکروارگانیسم
پس از خشک کردن بستگی به عوامل زیر دارد :
نوع میکروارگانیسم – موادی که میکروارگانیسم در آن خشک شده است – نوع روش و خشک کردن شرایط فیزیکی همراه با خشک کردن مثل نور، حرارت، رطوبت.
بعضی از کوکسی‌های گرم منفی مثل نیسریاگنوره آ و منگوکوک خیلی حساس به خشکی هستند و در عرض 1-2 ساعت ا بین می‌روند. استرپتوکوک‌ها مقاوم‌تر می‌باشند و هفته‌ها در خشکی دوام می‌آورند. باسیل سل در خلط خشک شده حتی زمان بیشتری زنده می‌ماند. اسپور باکتری‌ها تا زمان نامحدود در خشکی زنده می‌مانند.
لیوفیلیزاسیون Lyophilization عبارتست از خشک کردن باکتری‌ها در حال انجماد؛ روشی است که باکتری‌ها را می‌تواند سالها زنده نگه دارد.
ت- فشار اسمزی Osmotic pressure
عمل اسمز عبارت است از انتشار از خلال غشاء نیمه تراوایی که دو محلول با غلظت متفاوت را از یکدیگر جدا کرده باشد. تراوش همیشه از قسمت رقیق به غلیظ است. باکتری‌ها اگر در محلول 20درصد نمک قرار گیرند آب داخل سلولی آنها تخلیه و به خارج می‌روند و باکتری بی آب می‌شود.
این عمل Plasmolysis پلاسمولایزیس نام دارد. عمل عکس آن یعنی نفوذ آب به داخل سلول که درمحیط باغلظت کم (1درصد نمک) انجام می‌شود، Plasmoptys خوانده می‌شود. غلظت بالاتر از 1درصد نمک بر بیشتر باکتری‌ها مضر است (به استثنای باکتری‌های آب‌های شور که 29درصد نمک را تحمل می‌کنند) و معمولاً اعمال حیاتی میکروارگانیسم‌ها درغلظت 10-15درصد نمک و یا 50-70درصد قند متوقف می‌شود. ازاین خاصیت برای نگهداری غذاها استفاده می‌شود. مکانیسم عمل پلاسمولایزیس است و باکتری‌ها دزهیدراته شده دیگر قادر به متابولیسم و رشد نبوده ممکن است بمیرند یا به صورت خفته باقی بمانند.
ی- انواع اشعه برای ازبین بردن میکروارگانیسم‌ها
ک- فیلتراسیون
موادی مثل سرم حیوانات- محلول‌های آنزیمی- ویتامین‌ها و آنتی بیوتیک‌ها به کمک فیلتراسیون استریل می‌شوند و دارای خلل و فرج با دیامترهای شناخته شده از 0/01 تا 10 میکرون دارند.
فیلترها برای سالم‌سازی هوای اطاق‌های عمل به کار می‌رود و قادر است 99/99درصد ذرات همراه هوا را به خود گرفته و اجازه عبور ندهد.
ل- تمیز کاری و نظافت فیزیکی
1- اولتراسونیک
امواج صوتی با فرکانس بالا برای ضدعفونی میکروبی سلول‌ها و پاک‌سازی میکروارگانیسم‌ها از روی دستگاه‌ها به کار می‌روند. وقتی این امواج از یک مایع عبور نمایند ایجاد حباب‌های زیادی می‌کنند. این حباب‌ها وقتی به یک اندازه معین رسیدند می‌ترکند و حاصل آن ترکیدن، آزادسازی انرژی زیادی است که موجب از بین بردن هر نوع ذرات میکروارگانیسم و آلودگی از سطح مایع می‌شود. اثر تمیزکنندگی تکنیک اولتراسونیک و بر طرف کردن مواد ارگانیک از وسایل به مراتب بیشتر از برس زدن به آنهاست.
2- شست‌وشو
شست شو با صابون و آب همراه مالش یکی دیگر از روش‌های فیزیکی حذف میکروارگانیسم‌ها از روی پوست و اشیاء می‌باشد. صابون ورقه با فیلم چربی را که باکتری‌ها را در خود نگه می‌دارد و در روی پوست موجود می‌باشد ازبین می‌برد و وقتی میکروارگانیسم باقی می‌ماند با جریان آب کند شده و حذف می‌شوند.
بخش‌های مختلف این مقاله با برچسب «مجموعه آموزشی ضدعفونی‌کننده‌ها، گندزداها» قابل دسترسی است.
برگرفته از مقاله «مجموعه آموزشی ضدعفونی‌کننده‌ها، گندزداها»
گردآوری و تدوین:
مهندس حیدر داراب (کارشناس بهداشت محیط معاونت امور بهداشتی استان آذربایجان غربی)
مهندس روح انگیز سلیمان پور (کارشناس بهداشت محیط مرکز بهداشت شهرستان ارومیه)
مهندس ابراهیم زلفی (کارشناس بهداشت محیط سازمان انتقال خون استان آذربایجان غربی)