به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ در ماه‌های آخر آبستنی به دلیل رشد جنین و به‌خاطر اینکه بدن مادر بتواند هم نیازمندی‌های غذایی جنین درحال رشد را تأمین کند و لطمه‌ای هم به تولید شیر در دوره بعدی دام وارد نشود، اقدام به قطع شیردوشی گاو می‌نمایند. این عمل که طول آن در حدود ۸ – ۶ هفته بوده و خشک نمودن گاو نامیده می‌شود، موجب افزایش تولید شیر در دوره‌های بعدی می‌گردد.
در صورتی که ماده گاو خشک نشود، یعنی تا هنگام زایش، شیر تولید کند، میزان شیر دوره بعدی آن کاهش می‌یابد، از طرفی جنین در اثر سوء تغذیه ضعیف به دنیا می‌آید و دچار نارسایی‌های ناشی از کمبود مواد غذایی می‌شود.
رشد جنین و اعضاء تولیدمثل گاو
مدت بارداری گاو به طور متوسط ۲۸۵ روز به طول می‌انجامد. در این مدت به وزن رحم و محتوای آن حدود ۷۵ تا ۸۰ کیلوگرم اضافه می‌شود که از آن ۴۵ کیلوگرم اضافه می‌شود که از آن ۴۵ کیلوگرم مربوط به جنین و بقیه مربوط به رحم، مایع جنین و جفت می‌باشد.
در ضمن قسمت عمده افزایش وزن در آخرین ثلث بارداری با وجود می‌آید و به همین دلیل باید تغذیه اضافی صورت گیرد. البته رحم و جنین به طور یکنواخت تکامل نمی‌یابند. در دوثلث اول بارداری بیشتر رحم و جفت تکامل پیدا می‌کنند، در حالی که رشد جنین در این مدت بسیار ناچیز است. جنین در شش ماه اول بارداری تنها ۱۰% وزن نهایی خود را دارد. درحالی که رحم، جفت و مایع جنین ۳۰% وزن نهایی خود را به دست می‌آورند. وزن جنین در ثلث آخر دوره بارداری به حداکثر می‌رسد و در شش هفته آخر بارداری بیش از ۶۵% وزن نهایی خود را به دست می‌آورد.
بافت جنینی بیشتر از پروتئین تشکیل شده‌اند. ابتدا قسمت عمده جنین از آب تشکیل شده و تنها ۸% آن پروتئین است، ولی بعداً میزان پروتئین تا زمان تولد افزایش به دو برابر افزایش می‌یابد. به همین نسبت، مقدار چربی و مواد معدنی نیز افزایش می‌یابد و از مقدار آب کاسته می‌شود. تغییرات مذکور در این مرحله رشد به نام خشکیدگی فیزیولوژیکی موسوم است. در ثلث آخر بارداری، میزان ذخیره پروتئین در جنین شدت می‌یابد.
آنابولیسم بارداری دام
ذخیره مواد مغذی در بدن گاو و در طول دوره بارداری، بیشتر از مقداری است که برای رشد جنین و اعضاء تولیدمثل ضروری است. این ذخیره اضافی و مرحله دفع بعد از زایمان، شدیداً به سطح تغذیه بستگی دارد. هر قدر میزان ذخیره در طول دوره بارداری بیشتر باشد، معمولاً بیلان منفی نمایان‌تر است. اهمیت آنایولیسم بارداری در این است که علاوه بر رشد مطلوب جنین، اعضاء تولیدمثل و غدد شیری، امکان ذخیره مواد مغذی برای شیردهی بعدی نیز فراهم می‌شود. این موضوع برای گاو‌هایی که راندمان شیردهی آنها بالا است حائز اهمیت.
البته مواد مغذی ذخیره شده به صورت پروتئین و انرژی، چنانچه برای تولید شیر مصرف شوند، هنگام تبدیل به شیر، دارای ضایعات تبدیلی نیز خواهد بود.
به همین دلیل بهتر است که متناسب با میزان احتیاج، مقداری مواد مغذی اضافی در اختیار حیوان گذاشته شود.
تغذیه گاوهای شیری در دوره خشکی
در طول ۶ تا ۸ هفته آخر بارداری، وزن جنین و اعضاء تولیدمثل به حداکثر می‌رسد، معدنی شدن اسکلت جنین شدت می‌یابد، غدد شیری تکامل تشکیل ذخایر برای دوره شیردهی بعدی فراهم می‌شود. همچنین در طول بارداری مجموعه متابولیسم پایه و در اواخر بارداری ذخیره مواد نیز به نحو قابل توجهی افزایش می‌بابد و در نتیجه حجم خون زیاد و ضربان قلب تند می‌شود. این گونه تحولات و توقعات تولیدمثل، الزام‌آور می‌سازد که به تأمین مواد مغذی لازم در دو ماه آخر بارداری توجه شود.
به وسیله آزمایشات متعدد به اثبات رسیده که تغذیه فشرده در اثنای بارداری، تاثیر چندان زیادی بر راندمان شیردهی ندارد، شاید این قضاوت در مورد تلیسه‌هایی که برای اولین دفعه باردار می‌شوند، طوری دیگر باشد؛ زیرا در اینجا غالباً احتیاج زیادی که برای رشد حیوان مادر و همچنین برای تکامل غدد شیری است، کاملاً مراعات نمی‌شود و در نتیجه کمبود تغذیه در این زمان بر شیردهی بعدی تأثیر خواهد گذاشت، در اثر تغذیه شدید و تأمین مواد مغذی کافی در طول ۸ هفته آخر بارداری، وزن بدن حیوان مادر افزایش می‌یابد، حتی چنانچه راندمان شیردهی کمتر تحت تأثیر قرا گیرد، میزان چربی شیر می‌تواند به وسیله ازدیاد مصرف کنسانتره، در آغاز شیردهی افزایش یابد.
احتیاجات مواد مغذی گاوهای خشک
احتیاجات گاوهای شیرده در دوره خشکی به پروتئین و انرژی، شامل احتیاجات نگهداری حیوان مادر و مواد مغذی لازم برای جنین، رحم، جفت و غدد شیری است. چون سرعت رشد جنین و اعضاء تولیدمثل در طول بارداری متفاوت است، لذا احتیاجات مواد مغذی گاو نیز مداوماً در حال تغییر می‌باشد.
در طول دو ثلث اول بارداری، احتیاج مواد مغذی جنین قابل توجه نیست، بنابراین در طول این مدت تغذیه بر اساس راندمان شیردهی صورت می‌گیرد. البته چنانچه در ماه‌های اول بارداری تأمین ویتامین A با کمبود مواجه باشد، ممکن است رشد جنین دچار اختلال شود. اما در دوماه آخر بارداری که رشد جنین تشدید می‌شود، احتیاج پروتئین و انرژی نیز به طور محسوس افزایش می‌یابد.
۱) پروتئین
نظر به اینکه برای رشد جنین، مقدار زیادی پروتئین مصرف می‌شود. لذا در چارچوب تأمین مواد مغذی، عرصه پروتئین در درجه اول اهمیت قراردارد.
احتیاج پروتئین را می‌توان از طریق ذخیره ازت در جنین، رحم، جفت و غدد شیری محاسبه کرد. کارائی پروتئین قابل هضم برای رشد جنین را می‌توان در حد ۴۰% برآورد کرد.
در اثر اضافه شدن مداوم وزن جنین، میزان ذخیره ازت و در نتیجه احتیاجات پروتئین به شدت افزایش می‌یابد، با وجود اینکه احتیاجات پروتئین در طول دوره بارداری مرتباً تغییر می‌کند و امکان تغییر جیره در هر هفته فراهم نیست، لذا به خاطر سادگی فقط دو بخش زمانی نسبتاً طولانی در نظر گرفته شده است. بدین دلیل باید در عمل، احتیاج پروتئین گاوهای شیرده در دوره خشکی، حداقل برای دو بخش زمانی در نظر گرفته شود.
۲) انرژی
انرژی مورد نیاز گاو باردار، از دو قسمت تشکیل شده، یکی احتیاج جنین و اعضاء تولیدمثل و دیگری احتیاج نگهداری. البته قبل از هر چیز، باید به این نکته توجه داشت که در اواخر بارداری، متابولیسم پایه گاو افزایش می‌یابد.
این امر کمتر مربوط به دفع انرژی حرارتی به وسیله جنین می‌باشد، بلکه بیشتر مربوط به شدت گرفتن متابولیسم پایه بافت‌های حیوان مادر است که در اثر تغییر متابولیسم هورمونی در جریان پیشرفت بارداری ایجاد می‌شود.
علاوه بر تشدید متابولیسم پایه، مصرف انرژی روزانه گاو به وسیله ذخیره انرژی در بافت‌های جنین تعیین می‌شود. مصرف انرژی در جنین در درجه اول به صورت ذخیره پروتئین است. در آخرین ماه بارداری، حدود ۸۵% از مجموع انرژی به صورت پروتئین ذخیره می‌شود.
مصرف روزانه انرژی برای جنین و رحم در شش هفته آخر بارداری بین ۲ تا ۵/۴ مگا ژول قرار دارد. بنابراین غذای مورد مصرف باید دارای مقدار زیادی انرژی باشد، یعنی در شش هفته آخر قبل از زایمان باید برای جنین و اعضاء تولیدمثل، حدود ۶ تا ۵/۱۳ مگاژول انرژی مصرف کند.
۳) مواد معدنی
در تغذیه گاوهای خشک، رعایت این نکته نیز حائز اهمیت است که در طول تمام مدت خشکی، روزانه ۱۵۰ گرم مواد معدنی اضافی تغذیه شود، این امر نه تنها برای شدت کانی شدن اسکلت جنین در ثلث آخر بارداری، بلکه برای آنابولیسم بارداری نیز ضروری است. ضمناً بدین وسیله امکان جبران مجدد کمبود‌های قبلی نیز فراهم می‌شود. کمبود مواد معدنی در اثنای بارداری بر سلامت حیوان مادر و قابلیت باروری در دوره‌های بعدی تأثیر خواهد گذاشت. در طول تغذیه زمستان باید مواد معدنی خوراکی و یتامین دارد مصرف شود.
کمبود ویتامین A در گاو باردار
کمبود ویتامین A در دوره بارداری موجب به دنیا آمدن گوساله‌های ضعیف می‌شود. تأمین آن به مقدار کافی در طول بارداری نه تنها باعث ذخیره ویتامین A در گوساله می‌شود بلکه باعث افزایش میزان این ویتامین در شیر آغوزی نیز می‌شود.
علاوه بر ویتامین A باید ویتامین D و ویتامین E نیز به مقدار کافی در مواد معدنی خوراکی موجود باشد.
سیکل آبستنی گاو
• فاز اول:
از زمان خشک کردن گاو تا ۲۱ روز قبل از زایش طول می‌کشد. این دوره همچنین به عنوان دوره خشکی متداول نامبرده می‌شود. این گاوها باید در یک گروه جداگانه قرار گیرند. یک برنامه غذایی متوازن شده برای گاو خشک، می‌تواند در شیردهی بعدی باعث ۱۵۰۰ – ۵۰۰ پوند افزایش در تولید شیر گردد. بنابراین فاز اول یا دوره خشکی، در حقیقت آغاز دوره شیردهی بعدی است. در طی این فاز غده پستان گاو جمع می‌شود.
اندازه و رشد گوساله افزایش پیدا کرده و اضافه وزن گاو ممکن است رخ دهد.
میزان مصرف ماده خشک از ۵/۲ – ۸/۱ درصد وزن بدن گاو و میزان غلات از ۷ – ۲ پوند در روز می‌تواند تغییر کند. چنانچه گاوهای لاغر یا جوان و در حال رشد، تحت تنش محیطی (هوای سرد) و یا با علوفه کیفیت پایین تغذیه می‌شوند، در این صورت کنسانتره بیشتری برای تغذیه لازم است.
استراتژی‌های پیشنهادی جیره گاوهای خشک (در فاز اول خشکی) در ذیل عنوان شده است:
ـ ۳ – ۱۲ درصد پروتئین خام
ـ ۸۰ – ۶۰ گرم کلسیم
ـ ۴۰ – ۳۰ گرم فسفر
ـ مصرف نمک به یک اونس محدود گردد.
ـ تغذیه ویتامین و مواد معدنی کمیاب حتماً در جیره گنجانده شود.
ـ ۳/۱ ماده خشک جیره را از سیلاژ تأمین شود.
ـ موازنه کلسیم به فسفر
بیشتر بدانیم:
هیپوکلسمی زایمانی در گاو شیری
تشخیص آبستنی گاو با لمس از طریق رکتوم
آشنایی با جفت ماندگی در گاو
• فاز دوم:
فاز دوم، به دوره دوم خشکی برمی‌گردد که ۲۱ روز قبل از زایمان را در بر می‌گیرد.
برای سازش محیط شکمبه و جلوگیری از اختلالات متابولیکی در دوره شیردهی، این دوره حساسی است افزایش سطح کنسانتره میکروب‌های شکمبه را به‌نوعی تغییر می‌دهد که می‌توانند جیره‌های با انرژی بالا را تخمیر نمایند و پاپیل‌های شکمبه را تحریک به طویل شدن می‌کنند و سطح پاپیل‌ها افزایش می‌یابد. در طی این دوره، مصرف ماده خشک شروع به افت می‌نماید در هنگام زایش، مصرف ماده خشک ممکن است ۳۰ – ۱۵درصد زیر مصرف ماده خشک در فاز اول باشد. گوساله متولد نشده، سریع رشد می‌کند و نیاز به مواد مغذی بیشتری دارد. کاهش وزن بدن شروع شده و به علت تجزیه چربی خطر ابتلاء به کتوزیس افزایش می‌یابد. ممکن است ابتلاء به کبد چرب و افزایش سطح اسید‌های چرب غیر استریفیه اتفاق افتد.
استراتژی‌های مدیریتی پیشنهادی در طی دوره دوم خشکی:
- افزایش کنسانتره به ۸ – ۵ پوند ماده خشک
- افزایش پروتئین خام به ۱۶ – ۱۵درصد، به شرط استفاده از منابع پروتئین غیرقابل تجزیه درشکمبه
- تغذیه ۱۰ – ۶ پوند علوفه خشک بلند در روز
- ازدادن نمک خودداری شود.
- دادن هر گونه بافر را حذف کنید.
- نمکهای انیونی را برای جلوگیری از کلسیم پایین خون اضافه نمایید.
- نیاسین را به میزان ۶ گرم در روز اضافه کنید.
- بالانس جیره از نظر انرژی و پروتئین
- میزان ماده خشک جیره نباید از ۲درصد وزن بدن تجاوز کند.
- از حدود ۸ ماهگی آبستن به بعد روزانه ۱ کیلوگرم کنسانتره در نظر گرفته می‌شود و تا ۵ کیلوگرم در زمان زایمان اضافه می‌شود.
پروتئین متابولیسمی درگروه Close Up
در NRC 2001 ، پروتئین متابولیسمی(MP) موردنیاز برای گاو و تلیسه را در دوره Close-up بدون در نظر گرفتن نیاز رشد و توسعه بافت پستانی (ماموژنز) حدود 900 گرم در روز توصیه کرده است؛ اما به علت واریانس زیاد ماده خشک مصرفی (DMI) درون یک گروه، بیشتر گاوها و به ویژه تلیسه‌ها در گروه‌های مخلوط، مصرف خوراک پایین‌تری دارند و به طور بالقو توازن منفی MP را تجربه می‌کنند(Van Saun & Sniffen, 2014).
منبع: سایت علمی خبری دام و طیور